Hg2Cl2+ 2NaOH= Hg+HgO+2NaCl+ + H20 Hg2Cl3+2NH40H= HgNH2Cl+Hg+ + NH4CI+ 2H20: Խտությունը 7160 կգ/մ3 է: Գոլորշիանում է առանց հալվելու, գոլորշիացման ջեր– մաստիճանը՝ 383,7°C: Զրում շատ քիչ է լուծվում: Ստացվում է միարժեք սնդիկի աղերն աղաթթվով մշակելիս և այլ եղանակ– ներով: Կիրառվում է էլեկտրոդներ պատ– րաստելու համար, օրգ. սինթեզում (որպես կատալիզատոր), բժշկության մեջ (հակա– մանրէային միջոց): Բնության մեջ Կ. հազ– վադեպ հանդիպող միներալ է: Առաջանում է սնդիկի հանքավայրերի օքսիդացման գոտում: Ունի ալմաստի Փայլ: Կարծրու– թյունը 1,5 է՝ ըստ հանքաբանական սանդ– ղակի:
ԿԱԼՈՄԻՐԻՍ (KaXo|i6ip^) Մանոլիս [14(26).12.1883, Զմյուռնիա – 3.4.1962, Աթենք], հույն կոմպոզիտոր, հունական ժամանակակից երաժշտական դպրոցի հիմ– նադիր: Աթենքի ԳԱ անդամ (1945): Սովո– րել է ԱթենքումեԿ. Պոլսում, 1901–06-ին՝ կատարելագործվել Վիեննայի կոնսերվա– տորիայում: 1906–10-ին դասավանդել է Իոսրկովի երաժշտական ուսումնարանում, 1911-ից՝ Աթենքի էլինիկոն Օդիոն կոն– սերվատորիայում (1919–26-ին՝ դիրեկ– տոր): 1926-ին Աթենքում հիմնել է Ազգա– յին կոնսերվատորիա, մինչև կյանքի վեր– ջը եղել նրա դիրեկտորը: 1935–57-ին Հունաստանի կոմպոզիտորների միության նախագահն էր: Գրել է օպերաներ (այդ թվում՝ «Ավագ վարպետը», 1915, որով սկզբնավորվել է հուն, օպերային արվես– տը), սիմֆոնիկ և կամերա–գործիքային գործեր, երգեր ևն: Երաժշտության տեսու– թյան դասագրքի հեղինակ է:
ԿԱԼՈՐԱՉԱՓ, կալորիմետր (< լաա. calor – «ջերմություն Ա … tthw- բիա), սարք, որի օգնությամբ չաւիում են ֆիզիկական, քիմիական և կենսաբանա– կան որևէ պրոցեսում անջատված կամ կլանված ջերմության քանակությունը: «Կ> տերմինն առաջարկել են Ա. Լա՜ վուազիեն և Պ. Լաւցչասը, 1780-ին: ժամանակակից Կ–երն աշխատում են 0,1-ից մինչև 3500 K ջերմաստիճանների տիրույթում, դրանցով հնարավոր է չաՓել ջերմության քանակությունը 10՜2% –ի ճըշ– գըրտությամբ: Կ–երի կառուցվածքը տար– բեր է և կախված է ուսումնասիրվող պրո– ցեսի բնույթից և տևողությունից, պրոցեսի իրականացման ջերմաստիճանների տի– րույթից, չափվող ջերմության քանակից ու պահանջվող ճշգրտությունից: Պրոցեսի սկզբից մինչև ավարտն անջատվող ջերմու– թյան գումարային քանակությունը չափող սարքը կոչվում է Կ–ի նտեգրատոր, պրոցեսի տարբեր փուլերում ջերմության հզորությունը և դրա փոփոխությունը չա– փող սարքը՝ Կ–օ սցիլիոգրաֆ: Ըստ կալորաչափման համակարգի կառուց– վածքի և չավւման եղանակի, տարբերում են հեղուկային ու զանգվածային Կ., եզա– կի (մի մասից կազմված) և կրկնակի (դիֆերենցիալ) Կ.: Իզոթերմ պատյանով փոփոխական ջերմ աստիճանի հ և ղ ու– ll ui յ ի ն Կ–ինտեգրա տորը (նկ. 1) օգտա– Նկ. 1. իզոթերմ պատյանով հե– ղուկային կալորաչա փ–ի ն ա ն գ - րատորի սխեմա. / –<կալորաչափա– կան ռումբ», 2–ռեակցիա հարուցող ջեռուցիչ, 3– բուն կալորաչափ (շրով լցված անոթ), 4– դիմադրության շերմաչափ, 5–սառնարան (խողովակ, որի միշով կարելի է բաց թողնել սառը օդ), 6–շրով լցված կալորաչափի իզո– թերմ պատյան, 7–պատյանի շեռուցիչ, 8– պատյանի ջերմաստիճանը կարգավորող կոն– տակտային շերմաչավւ, 9–ստուգիչ շերմա– չաՓ, 70–շարժակով խառնիչներ գործում են լուծման և քիմ. ռեակցիաների ջերմությունները չավւելու համար: Զանգվածային Կ–ինտեգրատորը գլխավորապես օգտագործում են բարձր ջերմաստիճաններում (մինչև 2500°C) նյու– թերի էնթալպիան որոշելու համար: Հզո– րություն չափող Կ., ի տարբերություն Կ–ինտեգրատորի, պետք է օժտված լինի զգալի ջերմափոխանակությամբ, որպեսզի դրան արված ջերմության քանակությունն արագ հեռանա, և Կ–ի վիճակը որոշվի ջեր– մային պրոցեսի հզորության ակնթարթա– յին արժեքով: Հզորությունը չափող Կ–ի օրինակ է ֆրանսիացի գիանական է. Կտլ– վեի (E. Kalvet, 1895–1966) ստեղծած Կ. (նկ. 2): Նկ. 2. պրոցեսների ջերմային հզորությունը չ ա Փ ո ղ* ՛է. Կ ա լ վ և ի կալորաչափի սխեմա. 1 – թերմո– զույգերով կալորաչափական բշիշ, 2–կալո– րաչափի բլոկ, 3–բլոկում ջերմաստիճանի միասեռ դաշտ ստեղծող մետաղյա կոներ, 4– պատյան, 5–սարքը շերմակայունացնող ջե– ռուցիչ, 6 –ջերմային էկրաններ, 7–շերմա– յին մեկուսացում, 8–խողովակ՝ կալորաչա– փում նյութեր լցնելու համար, 9, 70–պատու– հան՝ գալվանաչաՓի ցուցմունքը հաշվարկե– լու համար Ադիաբատիկ Կ–ի օգնությամբ որոշ– վում են պինդ և հեղուկ նյութերի ջերմու– թյունները 0,1-ից մինչև 1000 K տիրույթում: Սենյակային և ավելի ցածր ջերմաստի– ճաններում ադիաբատիկ Կ. պաշտպանում են վակուումային պատյանով և տեղավո– րում Դյուարի անոթում, որը լցված է հե– ղուկ հելիումով, ջրածնով կամ ազոտով (նկ. 3): Բարձր ջերմաստիճաններում Նկ. 3. ց ա ծ ր շերմաստի– ճ աններ ու մ շ և ր մ ու ն ա կ ու– թ յ ու ն ը ո ր ո– շող.ադիաբա– տիկ կալորա– չափի սխեմա. / –կալորաչափ (ա–անոթ՝ նյութի համար, բ–դիմա– դրության ջերմա– չափ, <*–ջեռուցիչ), 2–ադիաբատիկ պատյաններ, 3 – վակուումային պատյան, 4–քար– շիչ խողովակ (100°Շ–ից բարձր) Կ. տեղավորում են ջեր– մակայունացված էլեկտրական վառարա– նում:
ԿԱԼՈՐԱՉԱՓՈհԹՅՈՒՆ, կtա լ n ր ի– մ և տ ր ի ա, քիմիական, ֆիզիկական և կենսաբանական պրոցեսներն ուղեկցող ջերմային երևույթների չափման եղանակ– ների ամբողջություն: Կ–յան եղանակով որոշվում են ֆազային անցումների (հալ– ման, եռման ևն) ջերմությունները, մար– մինների ջերմունակությունները, մագնի– սացման, լուծման, սորբման, քիմ. ռեակ– ցիաների (օրինակ, այրման), կենդանի օրգանիզմներում նյութափոխանակու– թյան ջերմային էֆեկտները, որոշ դեպքե– րում՝ էլեկտրամագնիսական ճառագայթ– ման, միջուկային պրոցեսների էներգիա– ները ևն: Կ–յան մեջ կիրառվող սարքերը կոչվում են կաչորաչափեր: 400 K (սահ– մանը պայմանական է) և ավելի բարձր ջերմաստիճանների տիրույթում Կ. կոչ– վում է բարձր ջերմաստիճանային, հե– ղուկ ազոտի, ջրածնի և հելիումի ջերմաս– տիճանների տիրույթում՝ ցածրջերմաս– տիճանային: Կալորաչափման Արդյունք– ներն ունեն գործնական կիրառություն ջերմատեխնիկայում, մետալուրգիայում, քիմ. տեխնոլոգիայում: Դրանցից օգտվում են հաշվարկելու համար ջերմության այն քանակությունները, որոնք պահանջվում են տեխնոլոգիական տարբեր պրոցես– ներում նյութերը տաքացնելիս, հալելիս կամ գոլորշիացնելիս, քիմ. ռեակցիաների ընթանալու սահմանները և պայմանները որոշելիս: Կալորաչափումների օգնու– թյամբ որոշում են տարբեր միներալների կայունության տիրույթները և պարզում ապարներում դրանց համատեղ գոյու– թյան պայմանները: Ցածրջերմասաիճա– նային Կ–յան տվյալները կիրառում են ցածր ջերմաստիճաններում պինդ մար– մինների և հեղուկների մեխանիկական, մագնիսական և էլեկտրական երևույթ– ներն ուսումնասիրելու, ինչպես նաև թեր–
