Արդյունաբերական կ՜ա րեորագույն սինթետիկ կաուչուկներ Կաուչուկների անվանումները և դրանց հայրենական ապ– Քիմիական բաղադրությունը Կարևոր հատկությունները րանքանիշը Ընդհանուր նշանակության կա աչ ակներ Բուտադիենային ԱԿԲ 1,4-ցիս–Պոլիբուտադիեն _ Բուտադիեն–ստիրոլային (a- Բուտադիենի համապոլիմեր– մեթիլստիրոլային) ՍԿԱ ները ստիրոլի (a-մեթիլ– (ՍԿՄԱ) ստիրոլի) հետ –. Իզոպրննային ԱԿԻ 1,4-ցիս–Պոլիիզոպրեն – էթիլեն–պրոպիլենային ՄԿԷՊ էթիլենի hամապnլիմերննբ, Կայունություն օքսիդացման պրոպիլենի հետ քիմ. ազդակների ազդեցու–
ԱԿԷՊՏ էթիլննի համապոլիմերնէրը թյան նկատմամբ, մթնո– պրոպիլենի և երրորդ հա?* լորտակայունություն մապոլիմերի հետ Բոաիլկաուչուկ ԲԿ Իզոբուտիլենի համապոլիմեր–» Գազերի համար անթափան– ները ոչ մեծ քանակու*» ցելի, մթնոլորտակայունու– թյամբ իզոպրենի հետ թյուն Քլորոպրենային (Նաիրիտ) Պոլիքլորոպրեն Բավարար յուղա– և բենզակա– յունություն Հ ա տ ու կ նշանակ ու թ յան կաուչուկներ Բուտադիեն–նիարիլային ԱԿՆ Բոաադիենի համապոլիմեր– 6ոսլա– և բենզակայունու– ները ակրիլանիտրիլի հետ թյուն Պոլիսուլֆիդային (թիոկոլ) Պոլիսուլֆիդներ Նույնը Աիլիցիումօրգանական ԱԿՏ Պոլիօրգանասիլօքսաններ Ջերմա–ն ցրտադիմացկունու– թյուն, էլեկտրամեկուսիչ լավ հատկություններ, ֆի– զիոլոգիական իներտու– թյուն Ֆտորկաուչուկներ ԱԿՖ Ֆտորօլեֆինների համապոլի– Ջերմա–, յուդա–, մթնոլորաա– մերները և կրակադիմացկունություն, կայունություն վնասակար միջավայրերի ազդեցության Ուրետանային ԱԿՈԻ Պոլիուրետաններ նկատմամբ Մեծ ամրություն ձգման դեպ– քում և մաշվելու նկատ– մամբ կայունություն Քլորսուլֆացված պոլիէթիլեն Քլորասուլֆոնային խմբեր Կայունություն մթնոլորտի ՔԱՊԷ պարունակող պոլիէթիլեն ջերմության և մաշվելու նկատմամբ Բ. կ–ի հիմնական բաղադրիչը (91– 96%) պոլիիզոպրենն է՝ (C5H8)n, պարու– նակում է նաև 2,2–3,9% սպիտակուցներ և ամինաթթուներ, ացետոնով լուծահան– վող նյութեր՝ 1,5–4,0% (օլեինաթթու, ստեարինաթթու, կարոտին են), փոփոխա– կան արժեքականությամբ մետաղների՝ պղնձի (մինչև 0,0008%), մանգանի (0,001%), երկաթի (0,01%) միացություն– ներ, ավազ և որոշ այլ խառնուրդներ: Բ. կ. տարածականորեն կարգավորված պոլի– մեր է: Մակրոմոլեկուլի մեջ իզոպրենի օղակների 98–100% –ը միմյանց միացած են 1, 4-դիրքով և ունեն ցիԱ–կոնֆիգու– րացիա՝ H3CtH H3CtH wtNc=c/ / t/ –H2CtCH2–CH2tCH2– : Բ. կ–ի մոլեկուլային զանգվածը 1400000–2600000 է, կրկնակի կապերի թիվը կազմում է տեսական արժեքի 95– 98,5%, խտությունը՝ 910–920 կգ/tl3, ապակեցման ջերմաստիճանը՝ –70– 72°C: Բ. կ. ջրի ազդեցության նկատմամբ կայուն է, լավ է լուծվում բենզոլում, տո– լուոլում, քսիլոլում, բենզինում, CCU, CHC13, CS2 ցիկլոհեքսանում: 10°0ից բարձր Բ. կ. ամորֆ է, ցածր ջերմաստի– ճաններում երկարատև մնալուց մասնա– կիորեն բյուրեղանում է: Կոհեզիոն բարձր ամրության շնորհիվ Բ. կ. անփոխարինելի է դողերի, որոշ դետալների արտադրության մեջ: Բ. կ. վուլկանացնող ամենատարած– ված միջոցը ծծումբն է: Վուլկանացնել հնարավոր է նաև ճառագայթման, օրգ. գերօքսիդների և ալկիլֆենոլմրջնալդեհի– դային խեժերի օգնությամբ: Որպես վուլ– կանացման արագացուցիչներ օգտագործ– վում են 2-մերկապտոբենգթիազոլը (կապ– տաքս), դրա սուլֆենամիդային ածանցյալ– ները (օրինակ, սանտոկյուր), դիբենզ– թիազոլիլդի սուլֆիդը (ալտաքս) ևն: Բ. կ–ի մեխանիկական հատկությունները բարե– լավելու նպատակով ավելացվում են զա– նազան ակտիվ հավելումներ: Բ. կ–ից ստացված ռետինը լավ առաձգական է, դժվարամաշ և ցրտադիմացկուն, սակայն անկայուն է լուծիչների և յուղերի նկատ– մամբ: Զերմա– և մթնոլորաակայունու– թյունը, որոշ սինթետիկ կաուչուկների համեմատությամբ, փոքր է: Բ. կ–ի կիրառ– ման հիմնական բնագավառը դողերի ար– տադրությունն է: Օգտագործվում է նաև ռետինատեխնիկական իրերի, էլեկտրա– մեկուսիչ նյութերի, ժող. սպառման ռե– ՜տինե իրերի արտադրության մեջ, սո– սինձներ պատրաստելու համար: Բ. կ–ի որոշ մասն օգտագործում են լատեքսի ձևով: Սինթետիկ կաուչուկներ (Ս. կ.), սինթետիկ պոլիմերներ: Պայմա– նականորեն բաժանվում են ընդհանուր և հատուկ նշանակության կաուչուկների (տես աղյուսակ): Առաջիններն օգտագոր– ծում են սովորական ջերմաստիճանում բարձր առաձգականություն ունեցող ռե– տինե իրերի (դողեր, փոխակրիչի ժապա– վեններ, կոշիկ ևն), երկրորդները՝ լու– ծիչների, յուղերի, թթվածնի, օզոնի ազ– դեցության նկատմամբ կայուն, ջերմա– և ցրտադիմացկուն և յուրատեսակ այլ հատ– կություններով օժտված իրերի արտադրու– թյան մեջ: Ս. կ–ի հատուկ խմբերն են՝ կա ու չ ու կների ջրային դ ի ս– պերսները (լատեքսներ), հ և ղ ու կ կաուչուկները (օլիգոմերները, որոնք պնդանալիս առաջացնում են ռե– տինանման նյութեր), լցանյութ–կաուչուկ– ները (լցանյութի կամ պլաստիֆիկատորի և կաուչուկի խառնուրդը): Ս. կ–ի ստաց– ման ամենատարածված եղանակը էմուլ– սիոն և ստերեոսպեցիֆիկ պոլիմերա– ցումն է: Պոլիմերացման ժամանակ հնա– րավոր է կարգավորել կաուչուկների մո– լեկուլային զանգվածները, որը հնարա– վորություն է տալիս Ս. կ–ի մշակման ժա– մանակ բացառել պլաստիկացման էներ– գատար փուլը: Ս. կ–ի ստացման տեխնո– լոգիական պրոցեսներն ընդգրկում են նաև դիսպերսներից կամ լուծույթներից կաուչուկի անջատման, կատալիզատոր– ների, էմուլգատորների և այլ խառնուրդ– ների մնացորդներից կաուչուկի մաքըր– ման, չորացման, բրիկետավորման և հա– կավորման փուլերը: Կաուչուկների սին– թեզի համար կարևոր մոնոմերները՝ բու– աադիենը, իզուցրենը, աոիրոչը ևն, հիմ– նականում ստացվում են կրեկինգի և նավ– թին ուղեկցող գազերից, օրինակ, բուտա– դիենը ստացվում է ն–բուտանի կատալի– տիկ դեհիդրմամբ: Բացի այդ մոնոմեր– ներից օգտագործվում են ակրիլանիտրիլ, ֆտորօլեֆիններ, քչորոէցրեն, սիլիցիում, օրգանական որոշ միացություններ ևն: Կաուչուկի սինթեզը գործարանային խո– շոր չափերով աշխարհում առաջինը իրա– կանացվել է ՍՍՀՄ–ում, 1932-ին, Ս. Վ. Լեբեդևի մշակած եղանակով, էթիլսպիր– տից ստացված 1,3-բուտադիենը նատրիու– մի առկայությամբ պոլիմերացնելիս սին– թեզվել է նատրիում–բուտադիենային կաուչուկ (ՍԿԲ): 1938-ին Գերմանիայում կազմակերպվել է բուտադիեն–ստիրոլա– յին կաուչուկների արտադրություն, 1942-ին՝ ԱՄՆ–ում Ս. կ–ի խոշոր արտա– դրություն: 1940-ին Երևանում շահագործ– ման է հանձնվել քլորոպրենային կաու– չուկի խոշոր գործարան (այժմ՝ «Նաիրիտ» գիտաարտադրական միավորում): Ս. կ. կիրառվում են մոտ 50 հզ. տեսակի ռետինե իրերի արտադրության մեջ: Ամենախոշոր սպառողը դողերի արդյունաբերությունն է (սպառման ընդհանուր ծավալի ավեւի քան 50%-ը): Գրկ. JIhtbhh Oi B., Ochobm xexHOJioran CHHTe3a Kay^yKOB, M{, 1972; <)KypHaJi Bce- coK>3Horo XHMHqecKoro 06-Ba hm. «Ա–H. MeH- flejieeBa^, 1968, x. 13, N° 1 (համարը նվիր– ված է ռետինի արդյունաբերությանը): C օ–
