գործական եղանակով: Սիստեմատիկ երկրաբանահեաախուզական աշխատանք– ներն սկսել է ՀՍՍՀ Մինիստրների խոր– հրրղի ~ երկրաբանական վարչությունը՝ 1952-ին: Ներկայումս հանքավայրը ման– րամասն հետախուզված է: Հ. պ. հ–ի երկ– րաբանական կաոուցվածքում աոկա է մինչքեմբրի հասակի 3 կմ հզորությամբ մետամորֆային թերթաքարերի հաստ– վածքը: Վերջինս կտրտված է լեյկոկրատ գրանիտների ինտրուզիաներով (հավա– նաբար ստորին պալեոզոյան հասակի): Հանքավայրում առանձնացվում են նաև երկրորդական հասակի ինտրուզիաներ (քվարցային դիորիտներ, դիորիտներ, սիենիտներ), որոնք կազմում են Հանքա– վանի ինտրուզիվ զանգվածը: Մետամոր– ֆային թերթաքարերի, մարմարների և Հանքավանի (Միսխանայի) ինտրուզիվ զանգվածի հյուսիսային կոնտակտի եր– կարությամբ հետամտվում է էպիդոտնռնա– քարային սկառների և եղջրաքարերի գո– տին, ուր զարգացած է մոլիբդենիտ–խալ– կոպիրիտ–մագնետիտային հանքայնա– ցումը: Հանքադաշտը բաղկացած է վեց տեղամասից, սակայն պղնձամոլիբդենա– յին հանքայնացումն առկա է միայն երկու՝ Կենտրոնական և Նամազելյան տեղամա– սերում: Գլխավոր հանքային միներալ– ներն են՝ մոլիբդենիտը, խալկոպիրիտը, սֆալերիտը, գալենիտը, մագնետիտը, քվարցը, քլորիտը, սերիցիտը: Հանքա– նյութերը պարունակում են նաև մի շարք հազվագյուտ և ցրված տարրեր: Հանքա– դաշտում լայնորեն տարածված են օքսի– դացման զոնայի միներալները (երկաթի հիդրօքսիդ, կովելին, մալաքիտ), որոնք դժվարացնում են հանքանյութերի հա– րըստացումը և օգտագործումը: Օքսիդա– ցած հանքանյութերից մոլիբդենի կորզ– ման հարցը տակավին լուծված չէ: Հ. պ. հ. ծագմամբ դասվում է միշին ջերմաստիճա– նային հիդրոթերմալ հանքավայրերի տի– պին: է. Խաչատրյան
ՀԱՆՔԱՏԵԻՆԻԿԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅՈՒՆ պետական, անվտանգության տեխ– նիկայի ու ընդերքի պահպանության կա– նոնների, նորմաների և հրահանգների պահպանման, կանխարգելիչ միջոցառում– ների մշակման ու անցկացման, պետական վերահսկողություն ապահովող միջոցա– ռումների համակարգ: ՍՍՀՄ–ում Հ. հ. իրականացնող բարձրագույն մարմինը ՍՍՀՄ Մինիստրների խորհրդին առընթեր արդյունաբերության մեջ աշխատանքների անվտանգ կատարման հսկողության և հանքային հսկողության պետական կոմի– տեն է, իսկ ՀՍՍՀ–ում՝ Հայկ. ՍՍՀ Մի– նիստրների խորհրդին առընթեր նույնա– նուն կոմիտեն (տես Աշխատանքի ւցաշւռ– ւկանությոմւ); Հ. հ–յան հիմնական խըն– դիրներն են. հսկել աշխատանքի անվտանգ կատարումը ածխի, լեռնահանքային, լեռ– նաքիմիական, ոչ հանքային, քիմ., նավթի և գազի արդյունահանման, մետալուր– գիական, նավթազազա վերամշակման ար– դյ ունաբ եր ություն ում, երկրաբանահետա– խուզական արշավախմբերում, ամբարձիչ կառույցների, կաթսայական տեղակա– յանքների ու ճնշման տակ աշխատող անոթ– ների և այլ օբյեկտների կառուցման ու շահագործման ընթացքում, արդյունաբե– րությունում տարվող պայթեցումների ժա– մանակ. հետևել օգտակար հանածոների հանքավայրերի ճիշտ շահագործմանն ու ընդերքի պահպանությանը, հաստատել աշխատանքի անվտանգ կատարման ճյու– ղային և միջճյուղային կանոններ, հրա– հանգներ և նորմաներ՝ վերահսկման են– թակա արդյունաբերության ճյուղերի հա– մար. թույլատրել ստորգետնյա հանքա– յին աշխատանքների համար նախատես– ված, նոր նմուշի էլեկտրամեխանիկական սարքավորումների, մեքենաների և այլ ապարատուրայի կիրառումը: ՍՍՀՄ Հ. հ. և նրա մարմիններն իրավունք ունեն դա– դարեցնել աշխատանքները, տալ աշխա– տանքի անտվանգ կատարման և ընդերքի . պահպանության կանոնների, նորմերի ու հրահանգների խախտումները վերացնե– լու հրամաններ ևն:
ՀԱՆՔԱՐԱՆ, օգտակար հանածոները ստորգետնյա մշակմամբ արդյունահանող հանքային ձեռնարկության արտադրա– կան–տն տեսական ինքնուրույն միավոր: Հ. ընդգրկում է հանքարանային դաշտի սահմաններում հանքավայրերի մշակման համար նախատեսված մակերևութային կառույցներն ու ստորգետնյա փորվածք– ները:
ՀԱՆՔԱՐԱՆԱՅԻՆ ՎԵՐՀԱՆՈՒՄ, հան– քարանի ուղղաձիգ և թեք հանքափողերով օգտակար հանածոյի և դատարկ ապար– ների վերհանում, մարդկանց, նյութերի և սարքավորումների իջեցում ու բարձրա– ցում: Հ. վ. կատարվում է վերհան տեղակա– յանքներով, որոնք ըստ նշանակության լինում են գլխավոր (օգտակար հանածոն և դատարկ ապարը փոխադրող), օժան– դակ (մարդկանց և բեռներ իջեցնող ու բարձրացնող), հորատանցման (հանքա– փողերի հորատանցման ու խորացման դեպքում) և տեսչական կամ վթարային (հանքափողի զննման և վթարի դեպքում Սկիպային վերհանման սխեմա. /. բեո.- նըված վագոնիկ, 2- շրջիչ. ■?. բաժ– նեչափիդ 4. սկիպ, 5. ընդունող բուն– կեր՝ սնիչով, 6. վերհան մեքենա, 7. ժապավենային կոնվեյեր, 8. ուղ– ղորդիչ փոկանիվ– ներ, 9. վերհան ճոպաններ մարդկանց դուրս բերման համար): Ըստ վերհանման անոթների տեսակի լի– նում են բադյա, վանդակավոր և սկիպնե– րով (նկ.) տեղակայանքներ:
ՀԱՆՔԱՐԱՆԱՅԻՆ ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, հանքի ստորգետնյա փորվածքներով բեռների տեղափոխում: Ստորգետնյա հանքամշակ– ման դեպքում Հ. տ. օգտակար հանածո– ների արդյունահանման հիմնական պրո– ցեսներից է, որին բաժին է ընկնում աշ– խատանքային և արժեքային ծախսերի մոտ 30%–ը: Հ. տ–ի հիմնական բեռը հան– քազանգվածն է (օգտակար հանածո, դա– տարկ ապար): Օժանդակ բեռներ են մե– քենաները, սարքավորումը, ամրակապ– ման նյութերը: Հ. տ–ի միջոցներով մերձ– հանքափողային , բակից դեպի հանքա– խորշեր և հակառակ ուղղությամբ տեղա– փոխում են նաև մարդկանց; Տարբերում են բերման (հանքային զանգվածի տեղափոխում փորվածքաճակատից գծա– տարման փորվածքներ կամ հանքաքա– րսփջանցքներ), բացատարման (փո– խադրում հիմնական հանքափորվածքնե– րով) և հանքարանային վերհանման (տե– ղափոխում ուղղահայաց և 30°–ից ավելի թեքության անկյունով հանքափորվածք– ներով) եղանակներ: Հ. տ–ի միջոցները լինում են անընդհատ (կոնվեյերներ, ինք– նահոս սարքեր, խողովակաշարեր) և ընդ– հատ (ռելսային, անռելս ինքնագնաց, կե– ռաշերեփային փոխադրամիջոցներ) գոր– ծողության: Հ. տ–ի սխեմաների և միջոց– ների ընտրությունը կատարում են, ել– նելով բեռնահոսքի մեծությունից, օգտա– կար հանածոյի տեղադիրքից ու ֆիզիկա– մեխանիկական հատկություններից, միա– ժամանակ մշակվող հորիզոնների թվից, ընդունված մշակման համակարգից: Հ. տ–ի համար հեռանկարային են խոշորակտոր բեռների փոխադրման նպատակով հար– մարեցված կոնվեյերների կիրառումը, լոկոմոտիվների կցորդման քաշի և գնացք– ների զանգվածների ավելացումը, մեծ տարողությամբ (մինչև 10 մ3) վագոնետ– ների օգտագործումն ու դրանց կոնստրուկ– ցիաների բարելավումը: Գրկ. EBHeBnq A. B., TpaHcnopTHbie ManiHHH h KOMnjieKCH, 3 H3£., nepepa6. h «on., M., 1975.
ՀԱՆՔԱՓՈՂ, հանքարանային դաշտի սահմաններում ստորգետնյա աշխատանք– ների համար երկրի մակերևույթ անմիջա– կան ելք ունեցող, համեմատաբար մեծ լայնական հատվածքով ու խորությամբ, ուղղաձիգ կամ թեք ստորգետնյա բացող Փորվածք: Հ–երը լինում են հետախուզա– կան, շահագործման, ստորգետնյա աշ– խատանքների սպասարկման (հորան– ներ), գլխավոր և օժանդակ: Օգտակար հանածոները երկրի մակերևույթ են հան– վում հիմնականում գլխավոր Հ–եր ով: Օժանդակ Հ–երն օգտագործվում են օդա– փոխման, ջրահեռացման և այլ նպատակ– ներով: Գոյություն ունեն նաև կույր Հ–եր, որոնք երկրի մակերևույթ անմիջական ելք չունեն:
ՀԱՆՔԱՓՈՐՎԱԾՔՆԵՐ* հանքային աշխա– տանքների հետևանքով երկրակեղևում առաջացած արհեստական կառույցներ: Ըստ երկրի մակերևույթի նկատմամբ ունե– ցած դիրքի Հ. լինում են բ ա ց (առու, խրամ, կիսախրամ) և ստորգետնյա (հանքափաշ, րովանցք, շւորեկ, օրտ, քվեր– շչագ, հանքիջանցք, գեզենկ, բրեմսբերգ): Հ. զանգվածից սահմանափակող և աշխա– տանքների հետևանքով տեղափոխվող ապարի մակերևույթն անվանում են փ ո ր– վածքաճակատ: Հ. վերևից սահմա– նափակող ապարի մակերևույթը կոչվում է փորվածքի առաստաղ, ներ– քևից սահմանափակողը՝ փորված–
