տեղ գտնվում է օպերատորը (դիսպետչե– րը), մեկ կամ մի քանի վերահսկվող կետեր (ՎԿ), որտեղ տեղադրվում են կառավարման (վերահսկման) օբյեկտնե– րը և ԿԿ–ը ՎԿ–ին միացնող կապի գ ծ ե– ր ը: Բարդ Հ. հ–երում կարող են լինել մի քանի ԿԿ–եր: Տարբերում են*կ և ն տ ր ո– նացված (նկ. ա) և ապակենտ– րոնացված (նկ. /?, գ) օբյեկտների համար Հ. հ–եր: Առաջին տիպի Հ. հ–ի օրինակ է առանձին շինարարական կռուն– կի* ինքնաթիռի, պոմպակայանի կառա– վարման համակարգը: Երկրորդ տիպի Հ. հ–երի բնորոշ օրինակներ են գա զա– և նավթամուղների, էներգահամակարգերի, երկաթուղային հանգույցների, հանքահո– րերի և գործարանների կառավարման հա– մակարգերը, որտեղ կառավարումն իրա– կանացվում է մեկ դիսպետչերական կե– տից: Միայն օբյեկտների պարամետրերի արժեքների մասին ինֆորմացիայի հա– ղորդման Հ. հ. կոչվում է հեռուստաչափ– ման համակարգ: Հեռուստաա զդանշան– ման համակարգում ինֆորմացիան հա– ղորդվում է գլխավորապես այն մասին, թե հնարավոր վիճակներից (սովորաբար երկու) որում է գտնվում վերահսկվող օբ– յեկտը: Հեռակառավարման համակար– գում հաղորդվում են միայն կառավարման հրամանները: Համակցված Հ. հ–երում իրականացվում է մի քանի տեսակ ին– ֆորմացիաների հաղորդումը: Համալիր Հ. հ–ում հնարավոր է բոլոր տեսակի վե– րահսկման և կառավարման ինֆորմա– ցիաների հաղորդումը: Հ. հ–ի հիմնական բնութագրերն են՝ ինֆորմացիայի տեսակ– ների և կատարվող ֆունկցիաների հավա– քածուն, օբյեկտների տեղադրման տեսա– կը, գործողության հեռավորությունը, սպասարկվող օբյեկտների թիվը, արագա– գործությունը, ինֆորմացիայի հաղորդ– ման հավաստիությունը, կապի կանալ– ների հուսալիությունը, կառուցվածքը U տեսակը: Հ. հ–ի ապարատները, պարզա– գույն դեպքում, բաղկացած են հաղորդող և ընդունող կիսակոմպլեկտներից, որոնց օգնությամբ իրականացվում է հեռուս– տամեխանիկական ինֆորմացիայի հա– ղորդումը: Հ. հ–երը հաճախ ներառնում են ավտոմատ սարքավորումներ, որոնք հեշ– տացնում են օպերատորի աշխատանքը կամ բարձրացնում կապի կանալով ին– ֆորմացիայի հաղորդման արդյունավե– տությունը և հուսալիությունը: Հեռուս– տամեխանիկայի զարգացման սկզբնա– կան Փուլում (XX դ. սկիզբ) Հ. հ–ի ապա– րատները հիմնականում ռելեա–կոնտակ– տային էին, XX դ. 50-ական թթ. դրանք փոխարինվեցին անկոնտակտ (մագնիսա– կան, կիսահաղորդչային են) տարրերով, իսկ 70-ական թթ. ասպարեզ եկան միկրո– էլեկտրոնային տարրերը, և մշակվեց Հ. հ–ի կառուցման ագրեգատային մեթոդը:
ՀԵՌՈՒՍՏԱՉԱՓՈՒՄ, չափում հեռավորու– թյունից, որն իրագործվում է հեոուաոա– մեխանիկայի միջոցներով, հեռուստամե– խանիկայի բաժին, որն ընդգրկում է վե– րահսկման ենթակա օբյեկտների պարա– մետրերի չափման արդյունքները հեռավո– րության վրա հաղորդելու եղանակներն ու տեխնիկական միջոցները: Հ–ման ժա– մանակ չափվող մեծությունը, կապուղիով հաղորդելու համար, Փոխակերպվում է այնպիսի ազդանշանի, որ հաղորդման պրոցեսում նրա աղավաղումները չազ– դեն չափումների գնահատման վրա: Չափ– ման արդյունքների վերծանումն ու վե– րարտադրումը կատարվում են անալո– գային (սլաքավոր էլեկտրաչափիչ սար– քերի կամ օսցիլոգրաֆի օգնությամբ) կամ թվային (թվանշանային ինդիկատորների օգնությամբ) տեսքով: Ավտոմատ չափումների և ստացված արդյունքները հեռավորության վրա հա– ղորդելու համար օգտագործվում են ան– ցուղիների հաճախային և ժամանակա– յին բաժանումով հեռուստաչափիչ համա– կարգեր: ՀԵՌՈհՍՏԱՎԵՐԱՀՍԿՈՒՄ, օբյեկտների վիճակի ավտոմատ վերահսկում, իրա– գործվում է հեռուստամեխանիկայի մի– ջոցներով: Ընդգրկում է հեռուաոաչափու– մը ն. հեռուսէոաազղանշանոնմը:
ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍԱՅԻՆ ԱՆՏԵՆԱ, հեռուս– տատեսային կայանի ազդանշանների հա– ղորդումը և ընդունումը ապահովող ան– տենա: Լինում են հաղորդիչ, ընդունիչ, մետրային և դեցիմետրային տիրույթի Հ. ա–ներ: Հաղորդիչ անտենաները կառուցվում են հորիզոնական սիմետրիկ մետաղե վիբրատորներից: Այդպիսի ան– տենաների ուղղորդվածության դիագրա– մը հորիզոնական հարթության մեջ շըր– ջանաձե է, իսկ ուղղաձիգ հարթության Նկ. I. տուրնիկետային անտենա մեջ՝ տերևաձև: Հաղորդիչ անտենաների մեջ առավել տարածվածը տուրնիկետա– յին անտենան է (նկ. 1): Բարձր աշտարակ– ների դեպքում ընդունված է Հ. ա–ները տե– ղադրել աշտարակի գագաթի շուրջը որ– պես պանելների հավաքածու: Մոսկվայի Օստանկինոյի աշտարակի անտենաները ձողեր են, որոնք ուղղաձիգ դիրքով հավա– սարապես դասավորված են աշտարակի լայնական հատվածքի շրջանագծերով՝ հարկեհարկ, յուրաքանչյուրում՝ 8 ձող: Նկ. 2. ընդունիչ հհռուստաաեսա– յին անտենաներ. 1. կոլեկտիվ օգտա– գործման «ալիքային անցոլղի> ուղղորդված անտենա, 2. անհատական օգտագործման 12-անցոսլային երկուղղորդվօւծ անտենա, 3. անհատական օգտագործման 12-անցուղային միաուղղորդված անտենա, 4, 5. մետրային ա– լիքների սենյակային լարվող անտենաներ Ը ն դ ու ն ի չ Հ. ա–ները (նկ. 2) լինում են անհատական (դրսի կամ սենյակային) և կոլեկտիվ (միայն դրսի): Դրանք կարող են լինել միա– կամ բազմանցուղի, ինչ– պես նաև լայնաշերտ: Կոլեկտիվ անտե– նաները սովորաբար միաուղղորդված են և ունեն ուժեղացման մեծ գործակից: Սեն– յակային անհատական Հ. ա. գործածվում է միայն հուսալի ընդունման գոտում: Հեռուստակենտրոնից մեծ հեռավորու– թյան դեպքում, երբ ազդանշանը թույլ է, կիրառվում են դրսի միաուղղորդված ան– տենաներ: Գրկ. Kan^HHCKHii JI.M., TeaeBH- 3iioHHbie aHTeHHtd, M., 1970. Լ, Թովմաս յան
ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍԱՅԻՆ ԱՇՏԱՐԱԿ, պատ– վանդան, որի գագաթին տեղակայվում են հեռուստատեսային հաղորդիչ կայանի անտենաները: Հ. ա–ի բարձրությունը որոշ– վում է ըստ հեռուստատեսային կայանի գործողության շառավղի և հաղորդիչ հե– ռուստատեսային անտենաների քանակի ու չաֆերի: Հ. ա–ի վրա տեղադրվում են նաև գերկարճալիք ռադիոհաղորդումնե– րի, ինչպես և ռադիոռելեային ու ռադիո– հեռախոսային կապի անտենաներ: Հ. ա–ի նախօրինակ կարելի է համարել Փարիզի էյֆելյան մետաղյա աշտարակը (1889)՝ շուրջ 300 մ բարձրությամբ և Մոսկվայի ռադիոաշտարակը (1921, նախագծել է Վ. 4. Շուխովը)՝ 148 մ բարձրությամբ, որոնք 30-ական թթ., երբ սկսեց զարգա– նալ հեռուստատեսությունը, վերածվեցին Հ. ա–ի: Աշխարհի ամենաբարձր Հ. ա–ներն են Մոսկվայի Օստանկինոյի երկաթբե– տոնե աշտարակը՝ 533 Վ բարձրությամբ (1967, անտենայի բարձրությունն ավե– լացնելուց հետո՝ 536 մ) և Տորոնտոյի (Կանադա) երկաթբետոնե Հ. ա., որն ունի 550 %£ բարձրություն: Երևանի հին Հ. ա. (1956) տիպային է և անտենայի հետ ունի 196 Վ բարձրություն, իսկ 1977-ին շարք մտած նոր աշտարակի (նկ.) բարձ– րությունը 311 մ է: Երկաթբետոնե աշտա– րակի գագաթամասը, ուր տեղակայվում են անտենաները, որպես կանոն, լինում է
