Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/647

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Jump to navigation Jump to search
Այս էջը սրբագրված չէ

լեա, Աինոպե (այժմ՝ Աինոպ), Տրապե– զուս (այժմ՝ Տրապիզոն), Կերասուս (այժմ՝ Կերասունւո), Փասիս, Թեոդոսիա,Պանւոի– կապեոն (այժմ՝ Կերչ), Օլվիա են]: Հուն, գաղութները սկզբնապես եղել են մեծ մա– սամբ ագրարային–առևարական բնակա– վայրեր: Գաղութ ստեղծած քաղաքի՝ մետ– րոպոլիայի և գաղութի միջև կապը սերտ էր, թեն ուշ շրջանում նրանց միջև եղել են ընդհարումներ: Հ–ից հեաս գտնվող գա– ղութները դաոնում էին անկախ պոլիսներ և վարում ինքնուրույն քաղաքականու– թյուն: Գաղութացման հետևանքով մ. թ. ա. VII–VI դդ. հույների ձեռքն անցան միջ– երկրածովյան առևտրի կարևոր ուղիները: Հուն, գաղութները հասել են տնտ. զար– գացման բարձր մակարդակի: Նրանց հե– տագա պատմությունը սերտորեն կապված է դասական Հ–ի, հեչւենիզմի և Հռոմի տի– րապետության ժամանակաշրջանի, Փոքր Ասիայի, Աև ծովի ափերին ձևավորվող պետությունների պատմության հետ: Հուն, պոլիսները եղել են օլիգարխիա– կան (օրինակ, Ապարտայում), որտեղ հո– ղագործությունը հիմնված էր ստրկական աշխատանքի վրա, և դեմոկրատական (օրինակ, Հին Աթենքում), որտեղ հո– ղագործությունը հիմնված էր արիստոկրա– տիային հաղթած ազատ քաղաքացիների աշխատանքի վրա, իսկ ստրուկների աշ– խատանքն օգտագործվել է արհեստների և առևտրի մեջ: Միջպոլիսային և միջազգա– յին հարաբերությունների զարգացմանը զուգընթաց ստեղծվել է համահունական սրբությունների և աստվածների պաշտա– մունքը, առաջացել են համահուն. սրբա– վայրեր (Օլիմպիա, Դելփիք, Համահոնիա– կան): Մ. թ. ա. VII– VI դդ. դեմոսի և արիստո– կրատիայի միջև պայքարը ծայր աստի– ճան սրվել է: Աթենքում սոցիալական պայքարը մղվել է եվպաարիղների և դե– մոսի միջև: Այդ պայքարի հետևանքով հրապարակվել են Դրակոնյան օրենքնե– րը, իրականացվել Սոչոնի ռեֆորմները: Դեմոսի պայքարը արիստոկրատիայի դեմ մայրցամաքային Հ–ի և Հոնիայի պոլիս– ներում ծնել է տիրանների (բռնապետ) իշխանություն (Կորնթոսում՝ Կիպսելոս, Պերիանդրոս, Մեգարայում՝ Թեագենես, Աթենքում՝ Պիսիստրատոս ևն), որը հեն– վել է չքավոր խավերի վրա և աջակցու– թյուն ստացել առևտրականներից ու ար– հեստավորներից: Տիրանների ռեֆորմնե– րի հետևանքով մի շարք պոլի սևերում վերացել են տոհմական ավագանու ար– տոնությունները: Այս ժամանակաշրջանում հուն, պոլիս– ների միջև պայքար է մղվել Հ–ում գերիշ– խանություն ձեռք բերելու համար: Մ. թ. ա. VI դ. վերջին Ապարտան հիմնել է Պեչո– պոնեսյան միությունը, դարձել Հ–ի գերիշ– խող ուժը և միջամտել պոլիսների ներքին գործերին, աջակցել պոլիսների արիստո– կրատիային: Մ. թ. ա. Y–IV դդ. Հ–ի զարգացումը կապված էր Աթենքի վերելքի հետ, որը հե– տևանք էր հույն–պարսկական պատե– րազմներում աթենական դեմոկրատիայի հաղթանակի և պարսիկների դեմ պայքա– րի ընթացքում Աթենքի գլխավորությամբ Դելոսյան կամ Աթենական առաջին ծո– վային միության ստեղծման: Հույն–պարսկական պատերազմների ընթացքում ձեռք բերվեցին հսկայական քանակությամբ ստրուկներ, որոնց օգտա– գործումը խթանեց Հ–ի անա. զարգա– ցումը: Ստրուկների աշխատանքն օգտագործ– վում էր հանք երում (հիմնականում պետ. ստրուկներ), արհեստանոցներում, գյու– ղատնտեսության մեջ: Նրանց ազատ ար– ձակելը (ինչպես Հին Հռոմում) Հին Հ–ում տարածված չէր: Ներքին շուկայի սահ– մանափակության հետևանքով առաջնա– հերթ էր դարձել արտաքին առևտուրը: Աթենական առաջին ծովային միությու– նում Աթենքի տիրապետությունը հնարա– վորություն տվեց նրան իր ձեռքը վերցնե– լու Եգեյան ծովի ավազանի, նեղուցների առևտրի հսկողությունը: Աթենքի հզորա– ցումը, որով թուլանում էր Ապարտայի ազ– դեցությունը, առաջ բերեց պայքար Հ–ի քաղ. այդ երկու հզոր ուժերի միջև՝ Հ–ում գերիշխանության համար: Պայքարն սկսվել էր դեռևս հույն–պարսկ. պատե– րազմների ժամանակ: Մ. թ. ա. V դ. 60-ական թթ. Աթենքը դաշինք կնքեց Պե– լոպոնեսում Ապարտայի հակառակորդ Արգոսի, ապա՝ Թեսալիայի հետ, Մեգա– րային հարկադրեց դուրս գալ Պելոպո– նեսյան միությունից: Մ. թ. ա. 457-ին Ապարտան մեծ զորք ուղարկեց Միջին Հ.: Բեովտիայում Ապարտայի կողմն ան– ցան Թեբեն և այլ քաղաքներ: Սակայն Աթենքը կարողացավ վերականգնել իր ազդեցությունը Բեովտիայում: Մ. թ. ա. V դ. կեսին եվրոպական Հ–ի մեծ մասը, Եգեյան ծովի կղզիները, Թրակիայի, Փոքր Ասիայի առափնյա քաղաքները մտնում էին Աթենական ծովային միության մեջ: Պելոպոնեսյան և Աթենական միություն– ների միջև երկարատև պայքարը դադարեց 445-ին կնքված հաշտությամբ (30 տարով):