Ա, Ս․ Ցակովլև Գ․ Բ․ Ցակուլով 6ակ–50 սպորտային (6ա–ի կոնստրուկ– ցիայի ինքնաթիռներով սահմանվել են համաշխարհային 45 ռեկորդներ), Ցակ–40, 6ակ–42 ռեակտիվ մարդատար ինքնա– թիռները են։ Ցա–ի ղեկավարությամբ ստեղծվել են 75 տիպի, 66 հզ․ ինքնաթիռ– ներ։ ՍՍՀՄ II–IX գումարումների Գե– րագույն սովետի դեպուտատ։ Լենինյան (1972), ՍՍՀՄ պետ․ մրցանակներ (1941, 1942, 1943, 1946, 1947, 1948, 1977)։ Պարգևատրվել է Լենինի 8 շքանշա– նով։
ՅԱԿՈՎԼԵՎ Յուրի Վասիլևիչ (ծն․ 1928, Մոսկվա), ռուս սովետական դերասան։ ՍՍՀՄ Ժող․ արտիստ (1976)։ 1952-ին Շչու– կինի անվ․ թատերական ուսումնարանն ավարտելուց հետո ընդունվել է Վախթան– գովի անվ․ թատրոն։ Դերերից են՝ Պան– տալոնե (Գոցցիի «Արքայադուստր Տու– ր անդուռ»), Մայոր (Ֆրեդրոյի «Տիկնայք և հուսարներ»), Ա․ Պ․ Չեխով (Մալյուգինի вт․ Ցակովլևը Միշկինի դերում (կադր «Ապուշը» կինոնկարից, 1958) «Ծիծաղելի իմ երջանկություն»)։ 1956-ից նկարահանվում է կինոյում («Ապուշը», 1958, «Աննա Կարենինա», 1968, «Սյուժե ոչ մեծ պատմվածքի համար», 1969, «ճա– կատագրի ծաղրը․․․», 1975, հեռուստա– ֆիլմ ևն)։ Ստանիսլավսկա․ անվ․ ՌՍՖՍՀ պետ․ մրցանակ (1970)։ Պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշա– նով։
ՅԱԿՈՐՆԱՅԱ ՇՉԵԼ, գյուղ ՌՍՖԱՀ Կրսու– նոդարի երկրամասի Սոչիի Լագարևսկիի շրջանում, շրջկենտրոնից 40 կԱ հա ր ավ– ար ևելք։ Բնակիչները՝ հայեր, ռուսներ, վրացիներ, հույներ։ Սովետական տնտե– սությունն զբաղվում է ծխախոտի, թեյի մշակությամբ, այգեգործությամբ, բանջա– րաբուծությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, կինո, բուժկայան։ Հայերը եկել են շրջակա գյուղերից, 1930-ին։
ՅԱԿՈՒԲԻ (ծն․ թ․ անհտ․–897 կամ 905), արաբ պատմիչ և աշխարհագրագետ։ Ծըն– վել է Բաղդադում, ապրել Հայաստանում, Խորասանում, ճանապարհորդել է Հընդ– կաստանում, Եգիպտոսում և Մաղրիբում։ «Պատմություն» («Տարիխ») գրքում շարա– դրել է հին ժողովուրդների և խալիֆայու– թյան պատմությունը մինչև 872-ը։ Լի– նելով շիա, բացասական վերաբերմունք է ունեցել Աբբասյանների նկատմամբ։ Գրել է նաև «Երկրների մատյան» («Քիտաբ ալ Բուլդան») աշխարհագրական երկը։ Յա–ի երկերում արժեքավոր տեղեկու– թյուններ կան Հայաստանի VIII–IX դդ․ պատմության վերաբերյալ, որոնք օգնում են ճշտելու քաղ․ կյանքի մանրամասները, տարեթվերը և արաբ ոստիկանների ժա– մանակագրությունը։ Երկ․ Tarikh, v․ 1–2, Beyrouth, i960․ Ա․ Տեր–Ղևոնդրսն ՅԱԿ ՈՒԼՈՎ Գեորգի Բոգդանի (3 ա կ ու լ– յան Գևորգ, մականունը՝ ժորժ Վե– լիկոլեպնի, 2․1․1884, Թիֆլիս–28․12․1928, Երևան, թաղվել է Մոսկվայի Նովոդևիչի վանքի գերեզմանատանը), հայ սովետա– կան նկարիչ, բեմանկարիչ, արվեստի տե– սաբան, հասարակական գործիչ։ 1893-ին ընտանիքով փոխադրվել է Մոսկվա և ըն– դունվել Լազարյան ճեմարան։ Անավարտ թողնելով դասընթացները, 1901–03-ին սովորել է Մոսկվայի Գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտ–յան ուսում– նարանում։ Մասնագիտացել է հիմնակա– նում ինքնակրթությամբ։ Յա․ 1903-ին կամավոր մտել է կովկասյան գնդերից մեկը, այնուհետև, որպես պահեստի սպա, մասնակցել 1904–05-ի ռուս–ճապոնական պատերազմին։ Ծառայության ժամանակ կատարել է էտյուդներ Մանջուրիայում, հետագայում՝ Սև ծովի կովկասյան ափե– րին, ուսումնասիրել բնության տարբեր երևույթները, չին․ գծանկարչության ոճի և ռիթմի ծագման խնդիրները։ 1906-ին, առաջին անգամ, «Ձիարշավ» (1905) կտա– վով մասնակցել է Մոսկվայի նկարիչնե– րի ընկերակցության ցուցահանդեսին և արժանացել հատուկ ուշադրության, այնու– հետև «Ամբոխի մարդը», «Դուքան», «Աքա– ղաղներ» (1907), «Կաֆե՜շանտան» (1912) և այլ աշխատանքներով՝ <Միր իսկուսսռ– վա>, «Զոլոտոյե ռունո», «Վենոկ» և այլ գեղարվեստական խմբավորումների կազ– մակերպած ցուցահանդեսներին։ 1910- ական թթ․ մեկնել է Իտալիա, ապա Ֆրանսիա և Գերմանիա՝ կոլորիտի հար– ցերով զբաղվող նշանավոր մասնագետ– ների հետ խորհրդակցելու համար։ Յա․ իր տեսական հետևություններն ամփոփել է 1914-ի «Ալցիոնա» ալմանախում հրապա– րակած «Երկնագույն արեգակը» հոդվա– ծում։ Յա–ի ստեղծագործության գլխավոր նպատակը Արևելքի և Արևմուտքի մշա– կույթների համադրումն էր։ Գույների տե– ղաշարժման, գծերի ու լույսի Փոխհարա– բերության և ոճերի ծագման յակուլովյան տեսությունը Հոկտեմբերյան հեղափոխու– թյունից հետո լայն կիրառում գտավ թատ– րոնում։ Այդ բնագավառում Յա–ի անդրա– նիկ աշխատանքը Պ․ Կլոդելի «Փոխանա– կություն» պիեսի բեմադրության ձևավո– րումն էր Մոսկվայի կամերային թատրո– նում (1918)։ Նույն թատրոնում նրա մյուս Գ․ Ց ա կ ու լ ո վ․ «Կաֆե «Պիւոտո– րեսկ», ազդագիր (1917, Տրետյակով– յան պատկերա– սրահ, Մոսկվա) աչքի ընկնող աշխատանքներից են՝ ըստ է, Թ․ Ա․ Հոֆմանի «Արքայադուստր Բրամ– բիլլա» (1920), Շ․ Լեկոքի «ժիրոֆլե–ժի– րոֆլյա» (1922) բեմադրությունների ձևա– վորումները, որոնք բարձր գնահատականի են արժանացել Փարիզում։ Բեմանկարչու– թյան ասպարեզում Յա, մշակել է նոր սկըզ– բունքներ, հակադրվելով«Միր իսկուստվա– յի» վարպետներին՝ ընդգծել ճարտ․ դե– կորների և գեղանկարչության համադրման Գ․ Ց ա կ ու լ ո վ․ Մոսկվայի Կամերային թատրոնում Շ․ Լեկոքի «ժիրոֆլե–ժիրոֆլյա» օպերետի բեմադրության զգեստների էսքիզ (1922, այժմ՝ Ա․ Բախրուշինի անվան պետական կենտրոնական թատերական թանգարանում, Մոսկվա) անհրաժեշտությունը, որը և նա համարել է կոնստրուկտիվ ոճ։ Մի շարք բեմադրու– թյուններում (Շեքսպիրի «Չափ առ չափ», 1919, և Սոֆոկլեսի «էդիպ արքա», 1921, Մոսկվայի ցուցադրական թատրոն, Ռ․ Վագների «Ռիենցի», 1923, Մոսկվայի Մեծ թատրոնի մասնաճյուղ, Գ․ Կայզերի «Հուդայի այրին», 1923, նախկին Կոր– շի թատրոն, «Թափառական հրեան», ըստ է․ Սյուի, 1923, «Հաբիմա» թատրոն) Յա․ գունային լուծումները փոխարինել է լու– Գ․ в ա կ ու լ ո վ․ Բանաստեղծ Հով– հաննես Հովհան– նիսյանի դիմա– նկարը (1926, Հա– յաստանի պետա– կան պատկերա– սրահ, Երևան)
