Բախի, Դ․ Ֆ․ Հենդելի և վիեննական դա– սականների երկերում՝ մաժոր և մինոր լադերի արտահայտչական հնարավորու– թյունները լայնորեն երեան բերող, խրո– մաաիզմն․ու մոդուլացումը լիարժեք օգ– տագործող, ֆունկցիոնալ առումով հըս– տակ և ռացիոնալ կազմակերպված Ն․ (XVIII դ․, XIX դարի 1-ին քառորդ)։ Հե– տագա զարգացումը կապված է եղել մա– ժորա–մինոր միավորված համա– կարգի, ալաերացիայի առատացման և ոչ– ակորդային հնչյունների ավելի ազատ կիրառման միջոցով Ն–յան դինամիկական ու գունային ֆունկցիաների մեծացման (XIX դ․, ռոմանտիկներ), ապա՝ Ն–յան բոլոր տարրերը գերազանցապես գունա– յին նպատակներին ենթարկելու (XIX դ․ վերջ, XX դ․ սկիզբ, իմպրեսիոնիստներ) հետ։ Ն–յան ամեն մի նոր ոճ գոյանում է հնի ընդերքում, և դրանք սովորաբար գո– յակցում են։ ժող․ ոճ օգտագործող մշա– կույթներում (ռուս․, նորվ․, հունգ․ են) դասական Ն․ այս կամ այն չափով անդրա– դարձրել է նաև ժող․ երաժշտության լա– դային առանձնահատկությունները։ Ւա– շորագույն կոմպոզիտորների Ն–յանը հա– տուկ են նաև անհատական ոճական գծեր։ XX դ․ մոդեռնիստական երաժշտության մեջ տեղի է ունեցել դիսոնանսի նոր մեկ– նաբանում (դիսոնանսը որպես գեղագի– տորեն ինքնակա կատեգորիա՝ անկախ կոնսոնանսից), լադի ապակենտրոնա– ցում, գոյացել են 12 «հավասարազոր» ասաիճանանոց համակարգեր (տես նաե Դոդեկաֆոնիա), բարդացված հնչյունա– զուգորդումներ։ Այս բոլորի հետեանքով փոխվել է Ն–յան բուն արտահայտության կերպը։ Միաժամանակ առաջ են եկել դա– սական ոճերին, մասնավորապես միջնա– դարյան լադերի «մոդալ» հարմոնիային նորովի դիմելու երեույթներ (նեոկչասի– ցիզւԴ– Սովետական երաժշտական ստեղծա– գործությունը, որին հատուկ է արտահայտ– չամիջոցների, ղրանց թվում և Ն–յան շա– րունակական թարմացման ձգտումը, ժա– մանակակից Ն–յան համընդհանուր նվա– ճումները ծառայեցնում է ռեալիստական գեղարվեստական կերպարներ կերտելու խնդրին, Ն–յան մեջ լայնորեն իրացնում բազմազգ ժողովուրդների ազգային երա– ժըշտական մտածելակերպից բխող օրի– նաչափություններ ։Հայ դասական Ն․ ձեավորվել ու զար– գացել է այն ոճով, որի հատկանիշներն են՝ մաժորա–մինոր համակարգի Ն․ և հայ ժող․ երաժշտության լադերի առանձ– նահատկությունների օրգանական սին– թեզը և անմիջականորեն այդ լադերի հատկանիշներից բխող ներդաշնակային ինքնատիպությունը (օրինակ, ժող․ երա– ժըշտության լադային հատկանիշներ երե– վան բերող յուրատեսակ ակորդներն ու հաջորդականությունները Կոմիտասի եր– կերում)։ Անհատական գրելաձեի միջո– ցով արտահայտվող ազգային հատկանիշ– ներ առկա են նաև սովետահայ կոմպոզի– տորների Ն–յան մեջ։ Գրկ․ Ա թ ա յ ա և Ռ․, ժողովրդական երգի ներդաշնակության սկզբունքը Կոմիտասի մոտ, «Տեղեկագիր ՀՍՍՀ ԳԱ, հաս․ գիտ>, 1949, Ма 9։ Կոմիտասական (հոդվածների ժողովա– ծու), հ․ 1, Ե„ 1969։ Шевалье М․, История учений о гармонии, пер․ с франц․, М․, 1932; Арутюнов Д․, О роли гармонии и фак– туры в музыке А․ Хачатуряна, в сб․ Теорети– ческие проблемы музыки XX века, вып․ 1, М․, 1967; М а з е л ь Д․, Проблемы классиче– ской гармонии, М․, 1972; Ханбекян А․, О диссионирующих аккордах у А․ Хачатуря– на, в сб․ Музыка народов Азии и Африки, в․ 2, М․, 1973; Скребков С․, Художест– венные принципы музыкальных стилей, М․, 1973; Курт Э․, Романтическая гармония․․․, М․, 1975; Худабашян К․, Армянская музыка на пути от монодии к многоголосию, Е․․ 1977․ Ռ․ Աթայան
ՆԵՐԴԱՇՆԱԿ Ո№ՅՈՒՆ, վւիլիսոփայա– կան–գեղա գիտական կատեգորիա, որը նշանակում է մասի ն ամբողջի, ներքինի և արտաքինի, ձևի ն բովանդակության համաչափություն և միասնություն։ Ն․ փիլիսոփայության պատմության մեջ ստա– ցել է գեղագիտական, տիեզերաբանական, սոցիալ–բարոյագիտական և իմացաբա– նական մեկնաբանություններ։ Հին հուն․ Փիլիսոփաները Ն․ գլխավորապես դի– տել են իբրե Կոսմոսի կարգավորվածու– թյուն և կազմակերպվածություն։ Պյութա– գորասականների համար Ն․ վերջավորի և անվերջի համադրությունն է․ նրանք առաջ են քաշել Կոսմոսի երաժշտական Ն–յան ուսմունքը, ըստ որի, երկնակա– մարների պտույտն արձակում է մարդկա– յին լսողությանն անհասանելի ձայների համակցություն։ Պլատոնը զարգացրել է պյութագորասականների ուսմունքը, դրան տալով սոցիալ–բարոյագիտական երանգ։ Արիստոտելը «Ն․» կատեգորիան օգտա– գործել է իրականության բոլոր բնագա– վառների, հատկապես երաժշտության նկատմամբ, ընդգծել նրա դաստիարակ– չական դերը, այն կապել միմեսիսի հետ։ Միջնադարի մտածողները (էրիուգենա, Թովմա Աքվինացի են) Ն․ բխեցրել են երաժշտական տեսություններից և ան– տիկ ըմբռնման մեջ մուծել աստվածային հիերարխիայի գաղաՓարը։ Վերածննդի դարաշրջանում Ն․ դիտվել է որպես գեղե– ցիկի էական հատկանիշ և աղբյուր (Ալ– բերտի, Լեոնարդո դա 4ինչի, Ջ․ Ցարլի– նո, Ա․ Դյուրեր)։ Նոր ժամանակում Ռ․ Դե– կարտը ձեակերպել է բազմազանության մեջ միասնության սկզբունքը, Յո․ Կեպլե– րը՝ մոլորակների ներդաշնակ շարժման տեսությունը, Գ․ Լայբնիցը՝ նախասահ– մանված ներդաշնակության ուսմունքը։ Լուսավորության գաղափարախոսները ընդգծել են Ն–յան բարոյական–դաստիա– րակչական նշանակությունը (Ա․ Շաֆտ– սբերի)։ Ն․ կլասիցիզմի գեղագիտության հիմնական կատեգորիաներից է (Ցո․ Ի․ Վինկելման, Ցո․ Վ․ Գյոթե, Ցո․ Ֆ․ Շիլ– լեր)։ Ի․ Կանտը Ն․ ըմբռնեյ է որպես բա– նականության և զգայականության հա– մաձայնեցվածություն, Գ․ Հեգելը՝ որպես արվեստի նյութի արտաքին որոշակիու– թյուն։ Ն–յան գաղափարը XIX դ․ ուտո– պիական սոցիալիստները կապել են ապա– գա հասարակարգի հետ (Շ․ Ֆորիեի «ներ– դաշնակության հասարակարգը»)։ Ն․ կա– տեգորիայի օգտագործումը բնորոշ է նաե արդի բուրժ․ փիլիսոփայությանը։ Մարք– սիստական գեղագիտությունում Ն․ հա– կադրությունների միասնության և իրա– կանության զարգացման օրինաչափու– թյունների արտացոլումն է արվեստում։ «Ն> կատեգորիային անդրադարձել են նաե հայ փիլիսոփայության մեջ։ Ըստ Եզնիկ Կողբացու, Ն․ չորս տարրերի (հո– ղի, օդի, ջրի և կրակի) միասնությունն է, Դավիթ Քերականը Ն–յանը տվել է գեղա– գիտական ուղղվածություն, երաժշտու– թյունը պահանջում է բարեհնչունություն։ Այս գաղափարը զարգացրել են հետագա դարերի շատ տեսաբաններ։ Դավիթ Ան– հաղթի կարծիքով Ն․ մասերի և ամբողջի համաչափությունն ու միասնությունն է, ներքինի և արտաքինի համապատասխա– նությունը։ Անանիա Շիրակացին զար– գացրել է Ն–յան տիեզերաբանական կող– մը, պաշտպանելով երկնակամարների բա– րեկարգ շարժման գաղափարը։ Հովհան– նես Սարկավագը Ն․ ըմբռնել է որպես հակադրությունների միասնություն, որն ընկած է կեցության, իմացության և գեղար– վեստական գործունեության հիմքում։ Գրիգոր Տաթեացին Ն․ կապել է գեղեցիկի հետ։ Ն․ XVIII–XIX դդ․ հայկ․ կլասիցիզ– մի գեղագիտության կարևորագույն կա– տեգորիաներից էր (Խաչատուր էրզրում– ցի, Մխիթար Մեբաստացի, Մ․ Ագոնց, Գ․ Հյուրմյուզյան)։ Գրկ• Гика М․, Эстетика пропорций в природе и искусстве, М․, 1936; Лосев А․ Ф-, Шестаков В․ П․, История эсте– тических категорий, М․, 1965, с․ 36–84․ Կ․ Միրումյան
ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒՄ, դ ա շ ն ա կ ու մ, հ ա ր– մոնիգա ցիա, ներդաշնակության մի– ջոցներով որեէ մեղեդու բազմաձայնումը, որի շնորհիվ այն օժտվում է լրացուցիչ արտահայտչությամբ՝ լիահնչությամբ, դի– նամիկական լարվածությամբ և նոր երան– գով։ Որպես կանոն՝ անդրադարձնում է մեղեդու լադա–ելեէջային հատկանիշները, ինչպես նաև ներդաշնակող հեղինակի անհատական ոճը։ ժող․ եղանակների ներդաշնակումը էական դեր է կատարել ազգային երաժշտական ոճերի զարգաց– ման գործում։ Մեղեդու Ն․ նաև ներդաշ– նակագիաության հիմնական մեթոդներից է։ Ռ․ Աթայան
ՆԵՐԴՐԱԿ, սահքի առանցքակալի վւոխո– վի դետալ, որին հենվում է պտտվող լի– սեռի կամ առանցքի դարձյակը։ Ն–ները սովորաբար լինում են երկմետաղական։ Ներդրակներ, ա․ հաստապատ, բ․ բա– րակապատ, /․ սևեռող ելուստ, 2․ հակաշփա– կան համաձուլվածք, 3․ սևեռող բեղիկներ Նուրբ հակաշփական շերտը մակահա– լում են պողպատե կամ թուջե, իսկ պա– տասխանատու դեպքերում՝ բրոնզե հիմ– քի վրա։ Ն․ կարող են լինել ամբողջական կամ մասնատվող՝ երկու կամ ավելի մա– սերից։ Կիրառվում են նաև պողպատե հիմ–
