յին հալում, որին դուրս մղեց էլեկտրահալումը։ Միայն XIX դ․ 2-րդ կեսից, երբ երեան եկան բեսեմերյան պրոցեսը և մարտենյան պրոցեսը (տես Մարտենյան արտադրություն), ապա նաև թոմասյան պրոցեսը, հնարավոր դարձավ ձուլածո Պ–ի զանգվածային արտադրությունը։ XX դ․ 50-ական թթ․ արմատավորվեց թթվածնա–կոնվերտերային պրոցեսը։ Պ–ի զանգվածային արտադրության նշված եղանակների շարքում զարգանում են նաև Պ–ի ստացման առավել թանկ և պակաս արտադրողական եղանակներ, որոնք թույլ են տալիս ստանալ բացաոիկ մաքուր բարձրորակ մետաղ, վակուումային աղեղային, վակուումային ինդուկցիոն, էլեկտրաճառագայթային, պլազմային հալում (տես Պչազմային մետալուրգիա)։
Պ–ի հիմնական բաղադրիչը երկաթն է, ուստի Պ–ի կառուցվածքային հիմքը երկաթի բյուրեղային ցանցն է, իսկ մնացած տարրերի ատոմները տեղաբաշխվում են այդ ցանցում։ Այդպիսով Պ–ի մոտ ի հայտ է գալիս երկաթի բազմաձեություն։ Երկաթը մինչե 910°Cև иоГС-ից բարձր ջերմաստիճաններում ունի ծավալակենտրոնացված խորանարդային բյուրեղային ցանց (а և 6)․ իսկ 910–1401°Շ–ում՝ նիստակենտրոնացված խորանարդային բյուրեղային ցանց (v՝»։ Բյուրեղային ցանցերի փոխակերպման ջերմաստիճանները կոչվում են կրիտիկական կետեր, որոնց դիրքը Պ–ներում փոփոխվում է՝ կախված ածխածնի և մյուս տարրերի պարունակությունից։
Ածխածնի պարունակությունից է կախված նաև Պ–ի կառուցվածքը, հետևաբար և հատկությունները։ Ածխածինը а և 7 երկաթների հետ առաջացնում է պինդ լուծույթներ։ Ըստ որում а երկաթը լուծում է աննշան քանակությամբ ածխածին․ այդ լուծույթը կոչվում է ֆերիտին, իսկ 7 երկաթը լուծում է Պ–ի պարունակած գրեթե ամբողջ ածխածինը, ստացված լուծույթը կոչվում է աուստենիտ։ Պ–ների մեծ մասը պարունակում են ավելի շատ ածխածին, քան կարող է լուծել а– Fe-ն, ուստի սենյակի ջերմաստիճանում ավելցուկային ածխածինն անջատվում է ցեմենտիտի (РезС) ցանցի կամ ֆերիտի հետ դիսպերս մեխանիկական խառնուրդի՝ պեռչիտի ձևով։ Ֆերիտն ունի փոքր կարծրություն և ամրություն, սակայն՝ մեծ պլաստիկություն և մածուցիկություն։ Ցեմենտիտը բեկուն է և կարծր։ Ածխածնի պարունակության աճի հետ Պ–ի ամրությունն աճում է, պլաստիկությունը՝ նվազում։ Պ–ի հատկություններն ավելի են լավանում չեգիրւէան, ջերմային մշակման (մխում, արձակում, թրծում, նորմաչացում), քիմ․-ջերմային (տես Մետաղների քիմիական–ջերմային մշակում), ջերմամեխանիկական մշակման շնորհիվ (տես Ջերմամեխանիկական մշակում մետաղների)։
Ըստ քիմ․ բաղադրության Պ–ները լինում են՝ ածխածնայինն լեգիրված։ Ածխածնային Պ․ Fe-ից և C-ից բացի պարունակում է Mn (0,1–1,0%) և bi (մինչև 0,4%), ինչպես նաև վնասակար խառնուկներ՝ Տ և P։ Լեգիրված պողպատի բաղադրության մեջ, բացի հիմնական բաղադրիչներից, մտնում են նաև լեգիրոո տարրեր (Cr, Ni, Mo, W, V,Ti,Nb, Zr, Co ևն), որոնք բարձրացնում են Պ–ի որակը և տափս որոշակի առանձնահատկություններ։
Ըստ նշանակման Պ–ները դասակարգվում են հետևյալ հիմնական խմբերի, կոնստրուկցիոն, գործիքային (տես Գործիքային պողպատ) և հատուկ հատկություններով։
Կոնստրուկցիոն Պ–ներն օգտագործվում են շինարարական կոնստրուկցիաների, մեքենաների և մեխանիզմների դետալների, նավերի ու վագոնների իրանների, շոգեկաթսաների պատրաստման համար ևն։ Կոնստրուկցիոն Պ–ները լինում են ինչպես ածխածնային (մինչև 0,7%C), այնպես էլ յեգիրված (հիմնական լեգիրող տարրերը՝ Cr և Ni)։ Հատուկ ֆիզիկական և քիմ․ հատկություն ունեն էլեկտրատեխնիկական, չժանգոտվող պողպատները, թթվակայուն, հրակայուն, կրակաամուր և հաստատուն մագնիսներ պատրաստելու համար օգտագործվող Պ–էյերը։
Պ–ի տեսականշման միասնական համաշխարհային համակարգ գոյություն չունի։ ԱՍՀՄ–ում տարվել են Պ–ի տարբեր մակնիշների նշանակումների միատեսակացման մեծ աշխատանքներ։ Սովորական որակի ածխածնային Պ–ները նշանակվում են GT (сталь) տառերով և համարով (СтО, CT1, Ст2 են)։ Որակյալ ածխածնաին պողպատները տեսականշվում են երկնիշ թվերով, որոնց ցույց են տալիս С-ի միջին պարունակությունը %-ի հարյուրերորդական մասերով (05, 08, 10, 25, 40 ևն)։
Լեգիրված Պ–ի մակնիշը նշվում է տառերով և թվանշաններով։ Առաջին երկու թվանշանները ցույց են տափս ածխածնի միջին պարունակությունը (<%-ի հարյուրերորդական մասերով՝ կոնստրուկցիոն և տասներորդական մասերով՝ գործիքային ու չժանգոտվող Պ–ների համար)։ Ռուս ․տառերով նշանակում են լեգիրող տարրերը, իսկ տառից աջ թվանշաններով՝ դրանց միջին պարունակությունը (օրինակ, 3X13 մակնիշի Պ․ պարունակում է 0,3% ածխածին և 13% քրոմ, 2Х17Н2 մակնիշի Պ–ի բաղադրության մեջ մտնում են՝ 0,2 % ածխածին, 17% քրոմ, 2% նիկել)։ Եթե տառից հետո թվանշաններ չկան, նշանակում է |եգիրող տարրի պարունակությունը չի անցնում 1,5%-ից (օրինակ, 12ХНЗА մակնիշի Պ․ պարունակում է 1,5%-ից պակաս քրոմ, մակնիշի վերջում նշված A-ն ցույց է տափս, որՊ․ բարձրորակ Է)։
Միջին դարերում հայտնի էին արաբական պողպատյա զենքն ու զրահը՝ փորագրված կամ դրվագված հարթ նախշերով ու մակագրություններով։ Եվրոպայում միջնադարի զինագործները գեղազարդման այս ձևերը լրացրեցին քանդակադրոշմամբ, ողորկմամբ։ XVIII դ․ և XIX դ․ սկզբում Պ–ի Էսթետիկական հատկությունները վառ կերպով բացահայտվեցին Տուլայի զինագործարանի վարպետների պատրաստած արտադրանքներում (կահույք, հայելիներ, ինքնաեռներ ևն)։ ժամանակակից արվեստում Պ․ կիրառություն է գտել ինտերիերի երեսապատման, ինչպես նաև քանդակագործության մեջ։
Գրկ․ Дрег е В․, Сталь как конструкционный материал, пер․ с нем․, М․, 1967; Гуляев А․ П․, Чистая сталь, М․, 1975․ Ս․ Մամյան
ՊՈՂՊԱՏԲԵՏՈՆ, մաշակայուն հատուկ բետոն, որը պատրաստվում է պորտչանդցեմենտի, ջրի, քվարցային ավազի և պողպատի տաշեղների ու խարտուքի խառնուրդից։ Կիրառվում է որպես պահեստային և արդ․ շենքերի, ապրանքային կառամատույցների անկար պատվածքների ու հավաքովի (սափրից) հատակի, ինչպես նաև բունկերների և քերամաշման ու հարվածների ենթարկվող կառույցների այլ տարրերի արտաքին շերտ։
ՊՈՂՊԱՏԵ ԿՈՆՍՏՐՈՒԿՑԻԱՆԵՐ շենքերի և կառույցների, կոնստրուկցիաներ, որոնց տարրերը պատրաստված են պողպատից և միացված են եռակցումով, գամերով կամ հեղույսներով։ Պողպատի բարձր ամրության շնորհիվ այս կոնստրուկցիաները, այլ նյութերից պատրաստված կոնստրուկցիաների համեմատությամբ, հուսալի են շահագործեփս և ունեն փոքր զանգված և ոչ մեծ չափսեր։ Պ․ կ․ աչքի են ընկնում կոնստրուկտիվ ձևերի բազմազանությամբ և ճարտարապետական ար տահայ ապականությամբ։ Դրանք պատրաստվում և մոնտաժվում են արդյունաբերական մեթոդներով։ Պ․ կ–ի հիմնական թերությունը կոռոզիայի ենթարկվելն է, որը կանխարգելելու համար անհրաժեշտ է պարբերաբար անցկացնել այդ կոնստրուկցիաների շահագործման ծախսերը մեծացնող պաշտպանական միջոցառումներ (հատուկ ծածկույթների կիրառում և ներկում)։ Պ․ կ–ի թերություններից է նաև բարձր ջերմաստիճանների դեպքում նրա ամրության նվազումը։ ժա–
