հիմնական թերություններն են՝ ցուցմունքների կախվածությունը շրջապատող միջավայրի ջերմաստիճանից, սեփական կարիքների համար էներգիայի զգալի ծախսը, մեծ գերբեռնվածքների (1,5 անգամից ոչ ավելի) անթույլատրելիությունը։ Կիրառվում է գլխավորապես փոփոխական հոսանքի ուժի գործող արժեքի (մի քանի մկա–ից մինչե մի քանի տասնյակ ա) չափման համար՝ մի քանի տասնյակ հց–ից մինչե մի քանի հարյուր Մհց հաճախականությունների տիրույթում, 1–5% սխալանքով։
Գրկ․ Сосновский А․ Г․, Столярова Н․ И․, Измерение температуры, М․, 1970; Электрические измерения, под ред․ А․ В- Фремке, Е․ М․ Душина 5, изд․, перераб․ и доп․, Л․, 1980․
ՋԵՐՄԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, տես Ջերմաէլեկտրական երևույթներ։
ՋԵՐՄԱԷԼԵԿՏՐԱԿԵՆՏՐՈՆ (ՋԷԿ), ջերմաէլեկտրակայաս, որտեղ արտադրվում է ոչ միայն էլեկտրաէներգիա, այլե ջերմություն, որը սպառիչներին է հասնում շոգու կամ տաք ջրի ձեով։ ՋԷԿ–ի տուրբիններում մասամբ աշխատած ջերմության մատակարարումն արտաքին սպառիչներին անվանում են ջերմաֆիկացում։
Շոգետուրբինային և գազատուրբինային ՋԷԿ–երում էներգիայի սկզբնաղբյուրն օրգ․ վառելիքն է, իսկ ատոմային ՋԷԿ–երում՝ միջուկայինը։ Առավել տարածված են շոգետուրբինային ՋԷԿ–երը։ Ջերմային սպառիչների բնույթից կախված ՋԷԿ–երը լինում են՝ արդյունաբերական (արդ․ ձեռնարկություններին շոգի մատակարարող) և ջեռուցման (բնակելի և հասարակական շենքերը ջեռուցող ու տաք ջուր մատակարարող)։ Արդ․ ՋԷԿ–երից ջերմությունը հաղորդվում է մինչե մի քանի կմ, իսկ ջեռուցման ԶԷԿ–երից՝ 20–30 կմ հեռավորության վրա։ Շոգետուրբինային ԶԷԿ–երի հիմնական սարքավորումներն են՝ աշխատանքային շոգու էներգիան էլեկտրական էներգիայի փոխակերպող տուրբաագրեգատները և տուրբինների համար շոգի արտադրող կաթսայական ագրեգատները։ Տուրբաագրեգաաները կազմված են՝ շոգետուրբինից և սինխրոն գեներատորից։ Ջէկերում տեղադրված շոգետուրբիններն անվանում են ջերմաֆիկացման տուրբիններ, որոնք լինում են՝ հակաճնշումով, սովորաբար 0,7–1,5 Մն/մ2 ճնշման պայմաններում շոգու խտացումով և առումով (արդ․ սպառողների համար) և 0,05–0,25 Մն/մՀ ճնշման պայմաններում շոգու խտացումով և առումով (կոմունալ–կենցաղային սպառողների համար)։ Ջերմաֆիկացման տուրբաագրեգատների էլեկտրական հզորությունը մեծ մասամբ ընտրվում է ոչ թե հզորությունների տրված սանդղակով, այլ նրանց ծախսած շոգու քանակով։ Ուստի ԱՍՀՄ–ում ջերմաֆիկացման հզոր տուրբաագրեգատները միասնականացնում են հենց ըստ այդ պարամետրի։ Ռ–100 հակաճնշումով, ՊՏ–135 արդ․ և ջեռուցման առումներով և Տ–175 ջեռուցման առումներով աուրբաագրեգատներն ունեն թարմ շոգու միատեսակ ծախս (մոտ 750 տ/ժ), բայց տարբեր էլեկտրական հզորություն (համապատասխանաբար՝ 100, 135, 175 Մվտ)։ Այս տուրբինների համար շոգի արտադրող կաթսայական ագրեգատներն ունեն նույն արտադրողականությունը (մոտ 800 այծ)։ Նման միասնականացումը հնարավորություն է տալիս միևնույն ՋԷԿ–ում օգտագործել տարբեր տիպի տուրբաագրեգատներ՝ կաթսաների և տուրբինների միատեսակ ջերմային սարքավորումով։ ՍԱՀՄ–ում գործող ՋԷԿ–երում թարմ շոգու ճնշումն ընդունված է 13–14 Մն/մ2 և 24–25 Մն/ւՐ ջերմաֆիկացման առավել խոշոր՝ 250 Մվտ հզորությամբ էներգաբլոկներում։ ՋԷԿ–երից ջերմության սպառումը տարվա ընթացքում խիստ անհամաչափ է, ձմռանը՝ առավելագույն, ամռանը՝ նվազագույն։ Հիմնական էներգետիկական սարքավորումների ծախսի փոքրացման նպատակով բեռնվածության ավելացման շրջանում ջերմության մի մասը (40–50%) սպառիչներին է տրվում պիկային ջրատաքացուցիչ և շոգեկաթսաներից։ Ջերմության քանակը, որը բաց է թողնվում հիմնական էներգետիկական սարքավորումներից առավելագույն բեռնվածքի դեպքում, որոշվում է ջերմաֆիկացման գործակցով, որը կազմում է 0,5–0,6։ Շոգու բացթողումն իրականացվում է երկու սխեմայով՝ բաց և փակ։ Բաց սխեմայի դեպքում շոգին տուրբինից սպառիչներին է ուղղվում անմիջապես, փակ սխեմայի դեպքում՝ ջերմափոխանակիչներում պատրաստած երկրորդային շոգու ձեով։ ԱՍՀՄ–ի ՋԷԿ–երում տարածված է շոգու բացթողման բաց սխեման, որը պարզ է և էժան։ Արտաքին սպառիչներին տաք ջուր բացթողնելու համար ՋԷԿ–երում ստեղծվում է ջերմաֆիկացման հանգույց։ ՋԷԿ–երում օգտագործում են պինդ, հեղուկ և գազանման վառելիք։ Օդային ավազանի պահպանման համար օգտագործում են մոխրորսիչներ, ծխնելույզները կառուցում են բարձր (մինչե 200-250 մ)։ Գազատուրբինային ՋԷԿ–երում որպես էլեկտրական գեներատորների հաղորդակներ օգտագործվում են գազային տուրբինները։ Որպես ՋԷԿ–եր կարող են աշխատել նաև շոգեգազային և ատոմային Էլեկտրակայանները։ ՍՍՀՄ–ում ՋԷԿ–երը մեծ տարածում ունեն։ Առաջին ջերմամուղները կառուցվել են Լենինգրադի և Մոսկվայի էլեկտրակայաններից (1924, 1928)։ 30-ական թթ․ սկսվել է 100–200 Գվտ հզորությամբ ԶԷԿ–երի նախագծումն ու շինարարությունը։ 1940-ի վերջին բոլոր գործող ԶԷԿ–երի հզորությունը 2 Գվտ էր, ջերմության տարեկան արտադրանքը 108 Գջ, ջերմային ցանցերի երկարությունը՝ 650 կմ։
1980-ին ԶԷԿ–երի հզորությունը հասնում էր 74 մլն կվտ, որը կազմում էր երկրի էլեկտրակայանների ընդհանուր հզորության 36%–ը։ ԶԷԿ–երը տալիս են տարեկան մոտ 25 մլն ա պայմանական վառելիքի տնտեսում։ ՋԷԿ–ը ջերմամատակարարման համակարգի հիմնական արտադրական օղակն է։
Գրկ․ Արշակյանդ․ Թ․, Ջերմային էլեկտրական կայաններ; Ե․, 1981։ Рыжкин В․ Я․, Тепловые электрические станции, 2 изд․, перераб․ и доп․, М․, 1976․ Դ․ Արշակյան
ՋԵՐՄԱԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԳԵՆԵՐԱՏՈՐ, էներգիայի ջերմաէլեկտրոնային Փոխակերպիչ (ԷԶՓ), ջերմային էներգիան ուղղակիորեն էլեկտրականի փոխակերպող սարք, որի գործողությունը հիմնված է ջերմաէլեկտրոնային էմիսիայի երեույթների վրա։ Պարզագույն ԷԶՓ բաղկացած է վակուումային միջակայքով բաժանված երկու էլեկտրոդներից՝ դժվարահալ մետաղից (սովորաբար Mo, Re, W) պատրաստված կաթոդից կամ էմիտերից և անոդից կամ կոլեկտորից (նկ․)։ 1 մակերեույթն ունի ավելի բարձր Ti, իսկ 2-ը ավելի ցածր՝ T2 ջերմաստիճան, որի պատճառով 1 մակերեվույթից էլեկտրոնների էմիսիան ավելի ինտենսիվ է, քան 2-ից։ էլեկտրոնների էմիսիայի հետեանքով 1 մակերեույթից (կաթոդից) դեպի 2լը (անոդը) կգնան ավելի շատ էլեկտրոններ, քան 2-ից 1-ը։ 1 և 2 թիթեղների միջե կառաջանա էլեկտրական պոտենցիալների տարբերություն։ էլեկտրական շղթան փակելով R արտաքին դիմադրությամբ, ստացվում է էլեկտրական հոսանք։ Քանի որ ԷԶՓ իրականում իրենից ներկայացնում է էլեկտրական մեքենա, որի աշխատանքային մարմինը «էլեկտրոնային գազն է», ապա ԷՋՓ–ի օ․ գ․ գ–ն չի կարող անցնել Կառնոյի ցիկւի օ․ գ․ գ–ից։ Ըստ ջերմության աղբյուրի տեսակի ԷԶՓ–ները լինում են՝ միջուկային (ռեակտորային և ռադիոիզոտոպային), արեային և գազաբոցային։ Հեռանկարային է ԷՋՓ–ների օգտագործումը որպես բարձրջերմաստիճանային օղակ էներգիայի բազմաստիճան Փոխակերպիչներում։ Դ․ Արշակյան
ՋԵՐՄԱԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԷՄԻՍԻԱ, Ռիչարդսոնի էֆեկտ, էլեկտրոնների առաքումը պինդ մարմիններից (հազվադեպ՝ հեղուկներից) տաքացման (էլեկտրոնների ջերմային գրգռման) դեպքում։ Առաջինը հետազոտել է Օ․ Ռիչարդսոնր 1900–01-ին։ Այս երեույթը լայնորեն կիրառվում է էլեկտրավակուումային սարքերում, որտեղ որպես ազատ էյեկտրոնների աղբյուր հիմնականում օգտագործվում են մետաղական կամ մետաղակիսահաղորդչային նյութերից պատրաստված կաթոդներ։ Մարմնի (էմիտերի) սահմաններից դուրս գալու համար էլեկտրոն–
