րում՝ ամենաբազմազան խնդիրների լուծ ման համար։ Տես նաև Ռադիոակտիվություն։
Գրկ․ Караваев Փ․ М․, Измерения активности нуклидов, М․, 1972; Коробков В․И․, Лукьянов В․ Б․, Методы приготовления препаратов и обработки результатов измерений радиоактивности, М․, 1973; Туркин А․ Д․, Дозиметрия радиоактивных газов, М․, 1973․
ՌԱԴԻՈՄԻՄԵՏԻԿ ՆՅՈՒԹԵՐ (< ռադիո․․․ և հուն․ lu|lit|tix6<; – նմանական, արտացոլող), քիմ․ միացություններ, որոնց ազդեցությունը մարդու և կենդանիների օրգանիզմի, նրա առանձին բջիջների, օրգանների և հյուսվածքների վրա նման է իոնացնող ճառագայթների կենսաբանական ազդեցությանը։ Հաճախ Ռ․ ն–ի շարքին են դասվում ալկիլացնող միացությունները (իպրիտ, էթիլենիմին ևն), որոնք սպանիչ ազդեցություն ունեն բջջի վրա նրա կենսական ցիկլի բոլոր փուլերում։ Ռ․ ն․ իոնացնող ճառագայթների նման ունեն մուտագեն և քաղցկեղածին ազդեցություն․ կաթնասունների մոտ առաջացնում են սուր և քրոնիկական կազմափոփոխություններ ոսկրածուծում, աղիքների լորձաթաղանթում, սեռական օրգաններում, ճնշում են հակամարմինների առաջացումը, խանգարում սպիտակուցի սինթեզը ևն։ Նման ազդեցությամբ են օժտված լինում ճառագայթահարված օրգանիզմից անջատված նյութերը, որոնց անվանում են ռադիոթույներ։
ՌԱԴԻՈՅԻ ՕՐ, ամենամյա տոն։ Նշվում է մայիսի 7-ին։ Սահմանվել է 1945-ի մայի սի 2-ին, ՍՍՀՄ ժողկոմխորհի որոշմամբ, ռադիոյի գյուտի 50-ամյակի առթիվ։
ՌԱԴԻՈՆ ԱՎԱԳՆ ԱՑՈՒԹՅՈՒՆ, 1․ նավերի և թռչող ապարատների վարման ժամանակ ռադիոտեխնիկական միջոցների և մեթոդների օգնությամբ տարածության մեջ կողմնորոշում։ 2․ Գիտատեխնիկական առարկա, որն ուսումնասիրում է ռադիոտեխնիկական այն միջոցների ստեղծման սկզբունքներն ու դրանց կիրառման մեթոդները, որոնք օգտագործում են շարժվող օբյեկտների վարման խնդիրներում (տես Նավագնացություն, Օդանավարկություն)։
Ռ–յան միջոցները ստորաբաժանվում են․ ըստ դրանցով լուծվող խնդիրների բնույթի՝ Ռ–յան սարքավորումների (ռադիոպեչենգատորներ, ռադիոկողմնացույցներ, ռադիոհեռաչափեր, ռադիոփարոսներ, ռադիոսեքստանտներ ևն), որոնք ապահովում են միայն մասնավոր խնդիրների լուծումը, և բարդ խնդիրների լուծումն ապահովող Ռ–յան համակարգերի (անկյունաչափ, հեռաչափ և համակցված), ըստ օգտագործվող ռադիոալիքների տիրույթի, ըստ ռադիոազդանշանների պարամետրերի՝ ամպլիտուդային, ֆազային, հաճախային, ժամանակային և համակցված Ռ–յան միջոցների։ Ռ–յան մեթոդների և միջոցների կիրառումը հնարավորություն տվեց մեծացնելու շարժվող օբյեկտների տվյալ երթուղիով ընթանալու ճշգրտությունը, ինչպես նաև զգալիորեն բարձրացնելու նավերի և ինքնաթիռների վարման անվտանգությունը բարդ օդերևութաբանական պայմաններում։ Ռ–յան մեջ և լոկացիայում մեծ թափ է ստացել լազերների կիրառումը։ Լազերային նավագնացությանը նվիրված հետազոտություններ են կատարվում նաև ՀՍՍՀ ԳԱ ֆիզ․ հետազոտությունների ինստ–ում:
Գրկ․ Щёголев Е․Я․, Радиотехнические средства морского судовождения, Л․, 1956; Астафьев Г․ П․, Шебшаевич В․ С․, Юрков Ю․ А․, Радионавигационные устройства и системы, М․, 1958․ Ռ․ Ղազարյան
ՌԱԴԻՈՉԱՓԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ, նյութի քիմ․ բաղադրության որոշման եղանակների համալիր՝ հիմնված ռադիոակտիվ իզոտոպների և միջուկային ճառագայթների ակտիվության չափման վրա։ Ուղղակի ռադիոչափական որոշման դեպքում որոշվող իոնը նստեցնում են ռադիոակտիվ իզոտոպ պարունակող լուծույթի ավելցուկով և չափում նստվածքի կամ ռեագենտի ավելցուկի ռադիոակտիվությունը։ Ռադիոչափական տիտրման եղանակն օգտագործվում է, երբ որոշվող իոնը ռեագենտի հետ առաջացնում է քիչ լուծելի կամ հեշտ լուծահանվող միացություն։ Տիտրման վերջնակետը որոշում են չափելով լուծույթի կամ էքստրակտի ռադիոակտիվությունը (ավելացվող լուծույթի ծավալի և չափված ռադիոակտիվության կախումն արտահայտող կորը բեկվում է)։ Իզոտոպային նոսրացման եդանակը հիմնված է տարրի իզոտոպների քիմ․ հատկությունների նույնության վրա։ Վերլուծվող նմուշի վրա ավելացվում է որոշ վող տարրի որոշակի քանակություն (ա0), որը պարունակում է այդ տարրի ռադիոակտիվ իզոտոպ և ունի հայտնի ռադիոակտիվություն (10)։ Որևէ մատչելի եղանակով (նստեցում, էլեկտրոլիզ ևն) անջատում են որոշվող տարրի մի մասը (mi) և չափում նրա ռադիոակտիվությունը (1ւ)։ Որոշվող նյութի պարունակությունը հաշվում են m= –– mi–m0 բանաձևով։ Ակտիվացնող վերլուծության դեպքում հետազոտվող նյութը ճառագայթում են (ակտիվացնում) միջուկային մասնիկներով կամ կոշտ ճառագայթներով և չափում առաջացած ռադիոակտիվ իզոտոպների ռադիոակտիվությունը, որն ուղիղ համեմատական է որոշվող տարրի ատոմների թվին և կախված է տվյալ միջուկային ռեակցիայի բնույթից։ Ֆոտոնեյարոնային հղանակը հիմնված է մեծ էներգիա ունեցող Y-քվանտների ազդեցությամբ որոշվող տարրի ատոմների միջուկներից նեյտրոնների անջատման վրա, որոնց քանակությունը համեմատական է այդ տարրի պարունակությանը նմուշում։ Ռ․ վ․ կիրառում է նաև նեյտրոնների, 7՜ճառագայթների, P-մասնիկների, ռադիոակտիվ իզոտոպների ռենտգենյան ճառագայթման քվանտների կլանման և էլեկտրոնների կամ պոզիտրոնների անդրադարձման վրա հիմնված եղանակներ։ Տես նաև Ռադիոքիմիական վերչուծություն։
Գրկ․ Несмеянов Ан․ Н․, Радиохимия, М․, 1972․
ՌԱԴԻՈՊԵԼԵՆԳԱՏՈՐ (< ռադիո․․․ և պեչենգատոր), հաղորդող ռադիոկայանի ուղղությունը (պեփնգը) որոշող ռադիոընդունիչ սարք։ Պարզագույն Ռ–ում անտենան պտտում են մինչև ռադիոընդունիչում պելենգվող ռադիոկայանի ազդանշանի մինիմումի (կամ մաքսիմումի) ստանալը (անտենայի ուղղությունն այդ դեպքում համընկնում է ռադիոկայանի ուղղության հետ)։ Ըստ չափումների ավտոմատացման աստիճանի և պելենգվող օբյեկտի ուղղությունը որոշելու եղանակի տարբերում են ոչ ավտոմատ (լսողական ընկալումով) Ռ–ներ, որոնցում պելենգվող օբյեկտների ուղղությունը որոշվում է ըստ ազդանշանների լսելիության մինիմումի կամ մաքսիմումի, կիսաավտոմատ Ռ–ներ (տեսողական ընկալումով)՝ սլաքային ինդիկատորով կամ էլեկտրոնաճառագայթային ինդիկացումով, և ավտոմատ Ռ–ներ՝ չափվող պարամետրերի թվային հաշվանքով։ Ռ․ կիրառում են ռադիոնավագնացության և ռադիոհետախուզության մեջ։
ՌԱԴԻՈՍԵՔՍՏԱՆՏ (< ռադիո․․․և սեքստանտ), ըստ Արեգակի ռադիոճառագայթման, Արեգակի ուղղությունը ճշգրիտ որոշելու սարք։ Ռ–ի խիստ ուղղորդված անտենան որսում է Արեգակի քաոսային (ֆլոլկտուացիոն) ռադիոճառագայթումը, որն ուժեղացվում է բարձր զգայունության ընդունիչով։ Ավտոմատ հետևող սարքը Ռ–ի անտենայի առանցքն անընդհատ պահում է Արեգակի ուղղությամբ և չափում դրա ազիմուտն ու տարածության մեջ գիրոսկուցներով կայունացված հենահարթակի նկատմամբ Արեգակի տեղի անկյունը (Г-ից չգերազան ցող սխալով)։ Ռ–ի միջոցով Արեգակի պելենգումը կատարվում է ցանկացած օդերևութաբանական պայմաններում։ Ռ. կիրառվում է ծովային նավագնացության մեջ։
ՌԱԴԻՈ ՍՊԵԿՏՐՈՍԿՈՊԻԱ, նյութի կառուցվածքի, ինչպես նաև նյութում ընթացող ֆիզիկական և քիմիական պրոցեսների հետազոտման մեթոդների համախումբ, որոնց հիմքում ընկած է ռադիոալիքների ռեզոնանսային կլանման երևույթը։ Ռ–ի մեթոդներով կարելի է ուսումնասիրել պինդ, հեղուկ և գազային նյութեր։ Ատոմների և մոլեկուլների կառուցվածքի մի շարք հետազոտություններ իրականացվում են մոչեկուչային և ատոմային փնջերի օգնությամբ, երբ մասնիկների փոխազդեցությունը գործնականում բացակայում է:
Ռ․ օպտիկական սպեկտրոսկոպիայից, ինֆրակարմիր սպեկտրոսկոպիայից և մյոսբաուերյան ^-սպեկտրոսկոպիայից (տես Մյոսբաուերի Էֆեկտ) տարբերվում է կլանվող քվանտների փոքր էներգիայով։ Դա հնարավորություն է տալիս նյութում ուսումնասիրել նուրբ փոխազդեցությունները, որոնք առաջ են բերում էներգետիկ մակարդակների չնչին ճեղքումներ։ Բացի այդ, Ռ–ում, նյութը միաժամանակ մի քանի տարբեր ռեզոնանսային հաճախականությունների ռադիոալիքներով ճառագայթելիս, կարելի է փոփոխել էներգիայի մակարդակների հարաբերական բնակեցվածությունը և դիտել սովորաբար կողմնակի փոխազդեցություններով քողարկված անցումները։
Ռ․ ունի մի քանի ուղղություններ։
