տեղափոխվում է Եւրօպա՝ գրքերի տպագրութեան համար: -Ղուկաս Վանանգեցի։ —Նոր ժամանակի հոսանքներ մեր գրականութեան մէջ․ հայ դասակարգեր. վաճառականութիւնը և նրա առաջացրած պահանջը. հոգևորականութիւնը ստիպված է ենթարկվել այդ պահանջներին․ սկսվում է մեզանում աշխարհիկ գրականութիւն։ -«Համատարած Աշխարհացոյց»։ —Մովսէս Խորենացու Պատմագրութեան առաջին տպագրութիւնը. այդ գործի նշանակութիւնը․ Խորենացին և նրա կատարած դերը մեր գրականութեան մեջ։ —Խորենացու տպագրութեան անմիջական հետևանքները։ —Նուրիջանեանների միւս տպագրութիւնները, Թովմա Կեմպացի, «Նոր Կտակարան», «Ձայնքաղ Շարական», «Համաձայնութիւն հնգետեսակ ամսոց», «Դուռն իմաստության», «Գանձ չափոց, կշռեց, թուոց և դրամից», «Բնաբանութիւն», «Իրողութեանց սահմանք», «Պաշտօն Աստուածային»։ —Թովմաս եպիսկոպոսի մահը․ Շրօդէր և նրա «Արամեան լեզուին գանձ» աշխատութիւնը։ —Խօջա—Սաֆար և Ֆրանսիացին։ —Ղուկաս Վանանդեցու աշիատութիւնները․ «Հայելի Աստուածաշունչ հին կտակարանին», Պտտկերասէր Պատկերատեաց». Նուրիջանեանների տպարանը իբրև հայր Վենետիկի Մխիթարեան տպարանի։ —Եզրակացութիւն. —XVII դարի հանգամանքները․ առաջադիմութիւն. հայերի մէջ մտնում են և քաղաքական թարմացնող հոսանքներ 415—449:
Կ․ Պօլսի նուաճումը թիւրքերի ձեռքով․ բիւզանդական արատներ․ աղէտ ամբողջ քրիստոնէութեան համար. Առաքել Բաղիշեցու ողբը։ —Արևելեան քրիստոնեաների ակնկալութիւնները ցնորք չեն․ Եւրօպա և թիւրքական նուաճումները․ խաչակրաց արշաւանքի ծրագիրներ․ Նիկօլայ V պապ։ —Ազատարար արշաւանքները իրականանալու վրա են․ Հունիադ, Բելգրագի յաղթութիւնը, Իսքէնդէր-բեյ։ -Պիոս II–ի ջանքերը․ Մոսկվայի պետութիւնը և նրա վերաբերմունքը դէպի յոյները և սլաւօնները․ Ռուսաստանը—Բիւզանդիայի է յաջորգ․ — Սուլթանները արհամարհում են
