ավելացնելով դեղաբույսերի (կատվալեզու, երիցուկ, կեչու բողբոջներ) եփուկ: Հակացուցումների բացակայության դեպքում առավել արդյունավետ են ծովային, օդային լոգանքները:
ՔՈՐՊՏԻԿ, մաշկային հիվանդություն, բնորոշվում է մանր, վարդագույն հանգուցաբշտիկային ցաների առաջացմամբ: Ցանը տեղադրվում է վերջույթների ծալվող մակերևույթներին, հազվադեպ՝ իրանի վրա (ստրոֆուլուս կամ մանկ. եղնջացան): Քորելիս բշտիկները պատռվում են և չորանում՝ առաջացնելով արյունային կեղևիկներ: Հիվանդությունն առաջանում է հիմնականում վաղ մանկ. տարիքում, որին, որպես կանոն, նպաստում է որևէ սննդի հանդեպ հատուկ գերզգայնաթյունը (տես Ալերգիա): Վերջինս կարող է ի հայտ գալ, երբ երեխային սկսում են արհեստ. սնունդ տալ, իսկ ավելի ուշ՝ ոչ ճիշտ կերակրման հետևանքով: Ք. կարող է առաջանալ սննդում ձու (հատկապես սպիտակուց), միս (մսով ապուրներ, արգանակ), մեծ քանակությամբ շաքար, հատապտուղ (հաճախ՝ ելակ), նարինջ, ձկան որոշ տեսակներ օգտագործելիս: Հազվադեպ գերզգայնություն կարող է առաջանալ կաթի և այլ սննդամթերքի հանդեպ: Ք. երբեմն բարդանում է մաշկի թարախաբշտիկային հիվանդություններով, քանի որ քորվածքները նպաստում են թարախածին մանրէների ներթափանցմանը: Հյուծված, ռախիտով, նյարդային համակարգի հիվանդություններով տառապող երեխաների Ք. ընթանում է ծանր և դժվար է բուժվում:
Հասուն տարիքում Ք. հաճախ կապված է ստամոքսաղիքային (աղիքներ, լյարդ), նյարդային և ներզատիչ համակարգերի հիվանդությունների, քրոնիկ վարակի օջախների (նշագեղձերի բորբոքում, հայմորիտ ևն) հետ: Ցանի բնույթը նույնն է, ինչ երեխաների Ք-ի ժամանակ, երբեմն մաշկի վրա այն կարող է լինել բարձրադիր, գորշ գույնի, խոշոր (մինչև 0,5 սմ տրամագծով), ուժեղ քորվող հանգույցների ձևով:
Բուժում է բժիշկը: Երեխաների համար կարևոր է ճիշտ կերակրումը (տես Կրծքի երեխա): Անհրաժեշտ է սննդում բացառել ալերգիա առաջացնող սննդամթերքը: Եթե այն հայտնաբերել չի հաջողվում, օրաբաժնում բացառում են առավել հաճախ ալերգիա առաջացնող սննդամթերքը (ձվի սպիտակուց, երշիկ, պահածոներ), սահմանափակում են կենդ. սպիտակուցները (օգտագործում են տավարի ոչ ճարպոտ, խաշած միս): Երեխային չափից ավելի կերակրել խորհուրդ չի տրվում: Ինչպես երեխաների, այնպես էլ տարեցների օրաբաժնում ընդգրկել բուս. սպիտակուցներով հարուստ սննդամթերք (բանջարեղեն, պատիճավոր պտուղներ, մրգեր՝ բացառությամբ ցիտրուսների), կաթնաթթվային մթերք, հատկապես՝ կաթնաշոռ: Անհրաժեշտ են մաքուր օդում ամենօրյա զբոսանքները, ամռանը ցուցված են արևային, ծովային լոգանքները: Որպեսզի երեխան չկարողանա քորել, եղունգները պետք է միշտ կարճ կտրած լինեն: Քորը հանգստացնում է կաղնու կեղևի կամ կատվալեզվի թուրմով տաք (35-36°C, տևողությունը 10-15 ր) ընդհանուր լոգանքը, որը կիրառվում է բժշկի նշանակմամբ: Ք. մաշկի թարախաբշտիկային հիվանդությունով բարդանալիս անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժշկի: Հասուն մարդկանց Ք. հայտնաբերելիս անհրաժեշտ է պարզել պատճառը և բուժել այն: Նրանք նույնպես պետք է սննդակարգ պահպանեն (բացառեն կծու, գրգռող կերակրատեսակները, սահմանափակեն քաղցրեղենը, ալկոհոլը, հետևեն աղիքների կանոնավոր դատարկմանը, խուսափեն ջերմահարությունից): Օգտակար են նաև մաքուր օդում զբոսանքները, օդային և արևային լոգանքները (բժշկի հետ համաձայնեցված):
ՔՍԻԼԻՏ, տես Շաքար հոդվածում:
ՔՎԱՐՑ. տես Լուսաբուժություն հոդվածում:
ՔՐՈՄՈՍՈՄՆԵՐ, բջջի կորիզի հիմն. կառուցվածքային տարրեր, որոնք պարունակում են ժառանգականության նյութ. միավորներ՝ գեներ: Լուսային մանրադիտակի տակ Ք. նկատելի են բջջի բաժանման շրջանում՝ որպես ձողիկանման, լավ ներկվող մարմնիկներ: Ք. հայտնաբերվել են 19-րդ դ. վերջերին:
Յուրաքանչյուր կենսբ. տեսակ ունի Ք-ի թվով, չափերով և ձևով միայն իրեն բնորոշ հավաքակազմ: Քրոմոսոմը կազմված է ԴՆԹ-ից, հատուկ սպիտակուցներից և ՌՆԹ-ից: Ժառանգականության նյութ. կրողը ԴՆԹ-ն է, որի առանձին հատվածները՝ գեները, որոշում են օրգանիզմի բոլոր սպիտակուցների կազմությունն ու հատկանիշները: Հավաքակազմի տարբեր Ք. գենետիկորեն միմյանց չեն փոխարինում, քանի որ յուրաքանչյուրը պարունակում է միայն իրեն հատուկ գեների հավաքակազմ: Օրգանիզմի բջիջների քրոմոսոմային հավաքակազմը, բացառությամբ հասուն սեռ. բջիջների, կրկնակի է (դիպլոիդ), այսինքն՝ Ք. ներկայացված են զույգերով: Հավաքակազմը զույգ է դառնում բեղմնավորման ժամանակ՝ ծնողական սեռ. բջիջների Ք-ի մեկական (հապլոիդ) հավաքակազմերի միավորման հետևանքով, և յուրաքանչյուր զույգի 1 քրոմոսոմը երեխան ստանում է մորից, մյուսը՝ հորից: Հասուն սեռ. բջիջների առաջացման ժամանակ Ք-ի թիվը 2 անգամ փոքրանում է (բջջային 2 բաժանումների ընթացքում):
Ք-ի լրիվ հավաքակազմի պահպանումը և յուրաքանչյուրի չվնասվելը բեղմնավորված ձվաբջջից օրգանիզմի բնականոն զարգացման պարտադիր պայման է, որը տեղի է ունենում Ք-ում եղած գենետիկ ծրագրով: Բջջի բաժանման ժամանակ Ք. դառնում են մանրադիտակի տակ նշմարվող կառուցվածքներ՝ հասնելով առավելագույն կարճացման և հաստացման («մետաֆազային» Ք.): Սովորաբար այդ փուլում են որոշում Ք-ի թիվը, չափերը և ձևը: Մարդու Ք. ուսումնասիրելու համար օգտագործում են օրգանիզմից դուրս աճեցվող բջիջներ (հիմնականում՝ արյան):
Մարդու յուրաքանչյուր բջիջ պարունակում է 23 զույգ քրոմոսոմ: Հետազոտության ժամանակ Ք. դասավորում են երկարության փոքրացման կարգով և նշանակում արաբ. թվերով (1-22): Վերջին զույգը սեռ. Ք. են, որոնք կազմված են՝ կանանցը 2 միանման՝ XX, տղամարդկանցը՝ XY Ք-ից: Ներկելու արդի մեթոդները հնարավորություն են տալիս յուրաքանչյուր քրոմոսոմի տարբեր հատվածները ներկել ոչ միատեսակ: Պարզվել է, որ ներկման գծանկարը յուրահատուկ է յուրաքանչյուր զույգի համար, որը հնարավորություն է տալիս բոլոր զույգերը տարբերել: Կազմվել է մարդու բոլոր Ք-ի բջջաբան. քարտեզ և դրանց առանձին հատվածների տառային ու թվային համակարգ, որը լայնորեն օգտագործվում է գործն. բժշկության մեջ՝ քրոմոսոմային հիվանդությունների ախտորոշման համար: Վերջիններս ժառանգական հիվանդությունների առանձին խումբ են, որոնք պայմանավորված են բջիջներում Ք-ի թվի խանգարումներով կամ որևէ քրոմոսոմի կառուցվածքային փոփոխություններով: Նշված փոփոխությունները կազմում են մուտացիաների մի տեսակը: Եթե վերջիններս առաջանում են սեռ. բջիջներում կամ բեղմնավորված ձվաբջջի բաժանման 1-ին փուլերում, ապա դրանք փոխանցվում են գրեթե բոլոր բջիջներին՝ առաջացնելով բազմաթիվ զարգացման արատներ: Քրոմոսոմային շեղումներ ունեցող սաղմերի մեծ մասը ոչնչանում է մինչև ծնվելը: Ինքնաբեր վիժումների մոտ 40 %-ը պայմանավորված է Ք-ի խանգարումներով:
Քրոմոսոմային հիվանդությունների պատճառը Ք-ի 2 տեսակի փոփոխություններն
