պահպանվում են հաստատուն մակարդակի վրա և աստիճանաբար նվազում ծերանալիս: Կարևոր է նշել, որ մարդու առանձնահատուկ անհատականությունը որոշող արյան իզոհակածինների հավաքակազմը, անկախ կրած հիվանդություններից, ինչպես նաև օրգանիզմի վրա ֆիզքիմ. գործոնների ներգործությունից, չի փոխվում ամբողջ կյանքի ընթացքում: Կարող է փոխվել իզոհակամարմինների միայն քանակը, որակապես դրանց կազմությունն անփոփոխ է մնում: ABO համակարգի հակածինների հանդեպ իզոհակամարմիններ առաջանում են ծնվելուց հետո 1-ին ամիսներին և առավելագույն քանակության հասնում 5-10 տարեկանում, այդ մակարդակի վրա պահպանվում երկար ժամանակ և աստիճանաբար նվազում ծերանալիս: Բնականոն պայմաններում մարդու արյան մեջ առկա իզոհակամարմիններից բացի, հայտնաբերվում են նաև անհամատեղելի (խմբային առումով) հակածիններ, որոնք ի հայտ են գալիս անհամատեղելի արյուն (ինչպես ամբողջական, այնպես էլ դրա առանձին բաղադրամասեր) փոխներարկելիս, հղիության շրջանում (երբ պտղի արյունը անհամատեղելի է մոր արյան հետ), մարդու A և B խմբային իզոհակածինների նման քիմ. կառուցվածք ունեցող կենդ. ծագման նյութեր ներարկելիս, ինչպես նաև բուժկանխարգելիչ նպատակով որոշ շիճուկներ ու վակցինաներ կիրառելիս: Իզոհակածիններին նման նյութեր հայտնաբերվում են որոշ տեսակի բակտերիաներում, հետևաբար որոշ վարակներ կարող են խթանել իմունային հակամարմինների առաջացումը: Կարևոր է հաշվի առնել Օ, β (I) խմբի արյան մեջ իմունային հակամարմինների մեծ քանակությամբ պարունակվելու հնարավորությունը, որը փոխներարկումից հետո կարող է հանգեցնել ծանր բարդությունների: Ուստի այդ դոնորների արյունը կարելի է ներարկել միայն նույն խմբի արյուն ունեցող հիվանդներին:
ABO իզոհակածիններից հետո գործն. բժշկության մեջ, ըստ նշանակության, 2-րդ տեղն են գրավում ռեզուս՝ Rh (Rhesus) համակարգի Ա.խ.: Դա արյան ամենաբարդ համակարգերից է և ներառում է ավելի քան 20 իզոհակածին: Դրանք հայտնաբերել են ավստրիացի գիտնականներ Կ. Լանդշտայները և Ա. Վիները, 1940-ին՝ մակակ-ռեզուս կապիկների արյունից ստացված կարմիր մարմնիկների օգնությամբ: Պարզվել է, որ մարդկանց 85%-ի արյունը պարունակում է ռեզուս գործոն, իսկ 15%-ի մոտ այն բացակայում է: Ըստ նշված գործոնի ներկայության կամ բացակայության՝ մարդկանց արյունը պայմանականորեն բաժանում են 2 խմբի՝ ռեզուս-դրական և ռեզուս-բացասական: Ռեզուս-հակադրումը, որը դրսևորվում է հեմոլիզային հիվանդության (տես Նորածինների արյունատարրալուծական հիվանդություն) ձևով և երբեմն մահացու ելք ունենում, կարող է առաջանալ, երբ բացասական ռեզուսով մոր օրգանիզմում պտղի հակածինի (որը նա ժառանգել է դրական ռեզուսով արյուն ունեցող հորից) ազդեցությամբ գոյանում են հակամարմիններ, որոնք, իրենց հերթին ազդելով պտղի արյան կարմիր մարմնիկների վրա, առաջացնում են դրանց հեմոլիզ (քայքայում): Ռեզուս-հակադրումը կարող է առաջանալ նաև բացասական ռեզուսով անձանց կրկնակի անգամ դրական ռեզուսով արյուն փոխներարկելիս: Բացի արյան կարմիր մարմնիկներում պարունակվող իզոհակածիններից, արյան մյուս բաղադրիչ տարրերում հայտնաբերվում են իզոհակածիններ, որոնք միայն իրենց են բնորոշ: Այսպես հաստատվել է արյան սպիտակ մարմնիկների (լեյկոցիտներ) ավելի քան 40 հակածիններ միավորող խմբի գոյությունը:
Առանձնացնում են արյան շիճուկում պարունակվող սպիտակուցների մի խումբ, որը բաժանվում է իմունոգլոբուլինների, ալբումինների, պոստալբումինների, α-, β-, γ-գլոբուլինների և լիպոպրոտեիդների:
Մարդու արյան այլ համակարգերին պատկանող իզոհակածիններն ունեն ավելի փոքր գործն. նշանակություն, քան ABO և ռեզուս համակարգերը, բայց կարևոր են դատ. բժշկության, գենետիկայի, մարդաբանության համար:
Արյան խմբային հատկանիշները որոշվում են ժառանգ. գործոններով, այսինքն՝ երեխաների արյան հակածինային հատկությունները խիստ որոշակի կախման մեջ են գտնվում ծնողների արյան խմբային պատկանելությունից: Դա թույլ է տալիս որոշել (օրինակ՝ դատ. բժշկության մեջ) վիճելի հայրության բարդ հարցերը. 1. տղամարդը բացառվում է որպես հայր, եթե նրա և մոր արյան մեջ բացակայում է երեխայի օրգանիզմում առկա հակածինը, քանի որ երեխան չի կարող ունենալ ծնողների մոտ բացակայող հակածինը, 2. տղամարդը կարող է որպես հայր բացառվել, եթե երեխան չունի այն հակածինը, որը պետք է նրան փոխանցվեր, օրինակ՝ ABO (IV) խմբի արյուն ունեցող տղամարդը չի կարող ունենալ O, β (I) խմբի արյուն ունեցող երեխա:
Ա.խ. որոշում են չափորոշիչ շիճուկների օգնությամբ՝ արյան կարմիր մարմնիկներում իզոհակածիններ հայտնաբերելու միջոցով: Առավել գործն. նշանակություն ունի ABO համակարգի Ա.խ-ի բացահայտումը, ընդ որում, որոշում են ոչ միայն արյան կարմիր մարմնիկների իզոհակածինները, այլև շիճուկի իզոհակամարմինները: ABO համակարգի Ա.խ-ի որոշման համար կատարում են ագլուտինացման ռեակցիա (շիճուկի համապատասխան հակամարմիններով արյան կարմիր մարմնիկների սոսնձում), որը կատարում են թրջվող մակերևույթով սպիտակ թիթեղիկի վրա, սենյակային ջերմաստիճանի պայմաններում: Վերջն. արդյունքը լինում է մանր, կարմիր հատիկների առաջացումը, որոնք կազմված են սոսնձված արյան կարմիր մարմնիկներից (դրական ռեակցիա) կամ փոփոխության բացակայությունը (բացասական ռեակցիա): Սխալից խուսափելու համար ռեակցիան իրականացնում են յուրաքանչյուր խմբի չափորոշիչ շիճուկի 2 նմուշով (2 տարբեր սերիայով):
ԱՐՅԱՆ ՃՆՇՈՒՄ, արյունատար անոթներով շարժվող արյան գործադրած ճնշումը պատերին: Տարբերում են զարկերակային, մազանոթային և երակային ճնշումներ: Ա.ճ. ապահովում է արյան շարժումն արյունատար համակարգում և նյութափոխանակության իրականացումն օրգանիզմի հյուսվածքներում: Զարկերակային ճնշման մեծությունը հիմնականում որոշվում է սրտի կծկումների ուժով, յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ արտամղվող արյան քանակությամբ, արյունատար անոթների (առանձնապես՝ ծայրամասային) պատերի դիմադրությամբ արյան հոսքին: Զարկերակային ճնշման մեծության վրա ազդում են նաև շրջանառվող արյան քանակությունը, մածուցիկությունը, որովայնի և կրծքի խոռոչներում ճնշումների տատանումները՝ կապված շնչառ. շարժումների հետ, և այլ գործոններ:
Զարկերակային ճնշումն առավելագույն մակարդակի է հասնում սրտի ձախ փորոքի կծկման (սիստոլա) ժամանակ, որի դեպքում արտամղվում է 60-70 մլ արյուն: Վերջինս չի կարող անմիջապես անցնել մանր անոթներով (հատկապես մազանոթներով), ուստի առաձգական աորտան ձգվում է, և ճնշումը բարձրանում է (սիստոլային ճնշում): Բնականոն պայմաններում խոշոր զարկերակներում այն հասնում է 100-140 մմ ս.ս.: Սրտի փորոքների կծկումների դադարի (դիաստոլա) ժամանակ արյունատար անոթների (աորտայի և խոշոր զարկերակների) պատերը, լինելով ձգված, սկսում են կծկվել և արյունը մղել մազանոթների մեջ: Ճնշումն աստիճանաբար ընկնում է և
