եղանակներ, որոնցից մենք չենք կարող ազատւել:
Իսկ ամենից գլխաւորն այն է, որ այսօր մենք գործ ունենք
Խորհրգային Ռուսաստանի հետ: Սա ամէնամեծ ու վճռական ոյժն Է՝ մեր
հանդէպ կամ մեր կողքին:
Անցեալում մենք մի րոպէ միամտութիւն ունեցանք կարծելու, թէ
կարող ենք ազատագրէել ռուսական հեգեմոնիայից ու յենարան գտնել
Արեւմուտքում։ Այսօր այդպիսի յոյսերով տարւելու իրաւունք չունենք
այլեւս: Մեր միակ յենարանն այսօր Խորհրդային Ռուսաստանն է: Կռւել
նրա դէմ չենք կարող ու եթէ կարողանայինք էլ չպիտի կռւենք,
որովհետեւ նա պէտք է մեզ, — պէտք է ոչ իբրեւ սօցիալական կամ
պետական ռեժիմ (կօմմունիզմ ու դասակարգային դիկտատուրա) այլ
իբրեւ քաղաքական ոյժ:
Հայաստան պիտի դաշնակցի Խորհրդային Ռուսաստանի հետ ուրիշ
ելք չունի այլեւս:
Իսկ դու գիտես, որ մեր կուսակցութիւնը չի կարող դաշնակցել
բօլշեւիկեան իշխանութեան հետ — թէկուզ այն մի հատիկ պատճառով,
որ բօլշեւիկները չեն ուզում ճանաչել մեզ, իսկ մենք կարողութիւն
չունենք ճնշում գործ դնելու նրանց վրայ — ճանաչել տալու մեր արժէքը,
որոնել տալու մեր բարեկամութիւնը:
Հայ բօլշեւիկներն են, որ պիտի դաշնակցեն Ռուսաստանի հետ, իսկ
Հ. Յ. Ռաշնակցութիւնը չէ այլեւս Հայսասասնին:
Ահա թէ ինչ մտքով մեր կուսակցութիւնը վերջացրել է իր միսիան,
անելիք չունի այլեւս ու վերք պիտի դնի իր գոյութեան:
Ծիծաղելի է թւում քեզ իմ այն խօսքը, թէ հայ բօլշեւիկները մեր
ժառանգներն են (անշուշտ, իրանք բօլշեւիկները էլ աւելի կծիծաղէին,
եթէ լսէին այդ խօսքը):
Իսկ ինձ — ասում՝ ծիծաղեցնում է, այլ զարմացնում է ձեր
երկուսի անհասկացողութիւնը, որովհետեւ մի պարզ ճշմարտութիւն է
իմ ասածը:
— Հրաժարիմք ի սատանաբացականչում է դաշնակցականը,
լսելով բօլշեւիկի անունը:
— Հրաժարիմք ի սատանայ է, — բացականչում է բօլշեւիկը, լսելով
դաշնակցականի անունը:
Զո՛ւր բացականչութիւններ, ընկերներ հրաժարւել չէնք կարող, դա
ձեր ցանկութեան կամ ընտրութեան խնդիրը չէ:
Դաշնակցութիւնը վարել է հայ քաղաքական դատը ու բերել է
քաղաքականապէս ազատագրւող հայ ժողովուրդը հասցրել մինչեւ մի
որոշ տեղ. այստեղ իրան փոխարինելու է մինչեւ հետեւեալ կայանը
հայ բօլշեւիկը:
Այս է պատմութեան ընթացքը:
