ՄԱՆԳՈ, աճում է Հարավային և Հարավ-Արևելյան Ասիայի արևադարձային շրջաններում։ Պտուղը ձվաձև է, զանգվածը՝ 200-400 գ։ Կեղևը բարակ է, ամուր և առաձգական, դեղնականաչավուն (տեղ-տեղ կարմրավուն)։ Պտղամիսը բուրավետ է, նուրբ, փափուկ, վառ դեղին, թթվաքաղցր։ Մ. պարունակում է ածխաջրեր, սպիտակուցներ, 13 մգ % C վիտամին, կարոտին (A նախավիտամին)։ Օգտագործում են թարմ և պահածոյած (կոմպոտ, հյութ)։
ՄԱՆԴԱԿ, շուշանբանջար, քեղակարոս, բերկրատերև։ Հայաստանում տարածված է արևելյան Մ.։ Աճում է Լոռվա, Գեղարքունիքի, Սյունիքի մարզերում, Երևանի շրջակայքում ևն։ Օգտագործում են որպես աղցան, տապակում են, կարելի է չորացնել նաև ձմռան համար, մատղաշ ընձյուղները թթու են դնում։ Պարունակում է ալկալոիդներ, վիտամիններ, եթերայուղեր, հանքային աղեր։
ՄԱՆԴԱՐԻՆ, աճեցնում են Սև ծովի ափերին, ԱՊՀ-ում՝ առավելապես Վրաստանում։ Մ-ի բերքը հավաքում են հոկտեմբերի վերջերին-նոյեմբերի սկզբներին։
Լավ են պահպանվում հասուն պտուղները, որոնք ունենում են դեղին կեղև։ Պահելու ընթացքում պտուղները կարող են փչանալ նույնիսկ աննկատելի վնասվածքներից և քերծվածքներից։ 2-3 °C ջերմաստիճանում Մ. կարելի է պահել 3-4 ամիս։ 2 °C–ից ցածր ջերմաստիճանում կեղևի վրա առաջանում են դարչնագույն կետեր, որոնք աստիճանաբար մեծանում են և փչացնում պտուղները։ Ավելի բարձր ջերմաստիճանում Մ. ախտահարվում է բորբոսով։ Պտուղները լավ պահպանվում են, եթե դրանք փաթաթում են ծխախոտի թղթով։
Մ. հարուստ է շաքարներով, պեկտինային նյութերով, կիտրոնաթթվով, վիտամիններով (առանձնապես C և P) և բույսերում առկա գրեթե բոլոր հանքային աղերով, պտուղներին յուրահատուկ համ տվող եթերայուղերով (կեղևում)։ Կեղևում C վիտամինը 130 մգ % է, պտղամասում՝ 38 մգ %:
Մ. առավելապես օգտագործվում են թարմ, ինչպես նաև հյութ, կոմպոտ, մուրաբա, շաքարաչիր պատրաստելու համար։
ՄԱՆՂԱԼ, շարժական թիթեղե կրակարան մեծ մասամբ խորոված անելու համար։ Մ. լինում է քառակուսի, ուղղանկյուն և կլոր։
ՄԱՍՈՒՐ, վայրի աճող թուփ։ Հայաստանում տարածված է գրեթե բոլոր գոտիներում։ Պտուղները հասունանում են օգոստոս-սեպտեմբերին, հավաքում են մինչև առաջին ցրտահարությունները, որովհետև վերջինները քայքայում են C վիտամինը։ Պետք է հավաքել վառ կարմիր, ամուր պտուղները բաժակաթերթիկների հետ (դրանք պահպանում են պտուղները փչանալուց)։
Մ-ի մաքրած պտուղները պարունակում են մինչև 470 մգ % C վիտամին, կարոտին (A նախավիտամին), ինչպես նաև շաքար, օսլա և ազոտային նյութեր։ Մ-ի պտուղները օգտագործում են թարմ և պահածոյած, ինչպես նաև որպես C վիտամինի հումք։ Տնային պայմաններում կարելի է չորացնել (տես Բանջարեղենի և մրգերի չորացում): Մ-ի պատրաստուկները գործածում են փոշու, թուրմի, դրաժեի, լուծամզուքի ձևով։ Պտուղների հատուկ լուծամզուքը լյարդի հիվանդությունների բուժման լավ միջոց է։
Մ-ի ըմպելիք. չորացած Մ. լվանալ սառը ջրով, թեթևակի կտրտել և թրմել եռջրով (1 ճաշի գդալ Մ-ին՝ 1 բաժակ եռջուր)։ Պետք է թրմել արծնած ամանի մեջ (մետաղե ամաններում C վիտամինը քայքայվում է) և եռացնել 10 րոպե, որից հետո լցնել ապակե ամանների մեջ, ծածկել և մի քանի ժամ (կարելի է գիշերը) դնել տաք տեղ։ Դրանից հետո քամել, սեղմել-մզել պտուղները, ստացված թթվաշ, հաճելի ըմպելիքին կարելի է ավելացնել շաքարավազ։ Ըմպելիքը պետք է օգտագործել նույն օրը. երկար պահելուց C վիտամինը քայքայվում է։ Չափահաս մարդուն օրական բավարար է 1-2, երեխաներին՝ 1 բաժակ Մ-ի ըմպելիք։
C վիտամինն առավել լավ է պահպանվում, երբ Մ. (20 գ Մ.՝ 1 բաժակ եռջրին) 10– 12 ժամ թրմում են թերմոսում։
Մ-ի պովիդլո. հասունացած Մ. լվանալ, հեռացնել կոթունները, լցնել կաթսայի մեջ, վրան ավելացնել այնքան ջուր, որ ծածկի պտուղները, կափարիչով ամուր փակել կաթսան և եփել մինչև պտուղները լավ փափկեն։ Հովանալաց հետո անցկացնել մաղով, ստացված զանգվածին ավելացնել դրա ծսւվալի 1/4-ի չափով ջուր և եռացնել 5 րոպե (այս ընթացքում ջրի երես բարձրացած մազմզուկները կարելի է հավաքել)։ Ստացված զանգվածի 1/4-ի չափով ավելացնել խնձորի խյուս (խաշել խնձորը, անցկացնել մաղով) և անընդհատ խառնելով եփել մինչև թանձրանալը։ Ավելացնել շաքարավազ (1 կգ զանգվածին՝ 700-800 գ) և եփել։ Կարելի է տաք-տաք լցնել ապակե տարաների մեջ, փակել ու պահել հով տեղ։
ՄԱՐԳԱՐԻՆ, սննդաճարպ, որը պատրաստվում է ձեթից կամ ձեթի և կենդանական հալած ճարպի խառնուրդից։ Զուտ Մ-ից բացի արտադրում են նաև խոհարարական Մ. (խոհարարական ճարպ)։
Մ. քիմիական բաղադրությամբ, մարսելիությամբ, սննդարարությամբ, արտաքին տեսքով, համով և հոտով նման է կարագին:
Մ. ճարպերի (մինչև 82 %) և ջրային զանգվածում լուծված սպիտակուցների, շաքարի, աղի (18 %) խառնուրդից բաղկացած կայուն դյուրահալ էմուլսիա է։ Ձիթատու բույսերի սերմերից ստացվող ձեթերը սենյակի ջերմաստիճանում հեղուկանման են, այդ պատճառով էլ Մ-ի մեջ ներմուծելուց առաջ դրանք հաճախ ջրածնավորում են՝ ստանալով պինդ, պլաստիկ զանգված (ձիթաճարպ)։
Տարբեր տեսակի Մ-ի մեջ մտնում են 60-85 % պնդացված (ձիթաճարպ) և 40–15 % հեղուկ ձեթեր, որոնք հարուստ են բազմաչհագեցած ճարպաթթուներով։ Մ-ի պատրաստման համար օգտագործվող բոլոր ճարպերը խնամքով զտում են, որի շնորհիվ դրանք անջատվում են ազատ ճարպաթթուներից, ներկող և բուրավետ նյութերից, անցանկալի խառնուկներից։
Ջրային զանգվածի հիմնական մասերից է թթվեցրած կաթը։ Համի համար ավելացնում են նաև աղ ու շաքար։ Բուտերբրոդային Մ-ի որոշ տեսակներ հարստացնում են A և D վիտամիններով։ Բազմաչհագեցած ճարպաթթուների պարունակության և խոլեստերինի բացակայության շնորհիվ միայն ձեթից պատրաստված Մ. համարվում է առավել լիարժեք սննդաճարպ, քան կենդանական ճարպը (հատկապես միջին տարիքի և տարեց մարդկանց համար)։
Թողարկվում են բուտերբրոդային, սեղանի և կաթնային Մ-ների տարբեր տեսակներ։ Որոշ Մ-ների մեջ ավելացնում են կարագ կամ հատուկ եղանակով հալած յուղ։ Շոկոլադային Մ-ի մեջ ավելացնում են 18 % շաքար և 2 % կակաոյի
