ցիցերու վրա շինեցին իրենց բնակարանները՝ ցամաքի հետ շարժական կամուրջներով կապելով: Գիշերները կվերցնեին այդ շարժական կամուրջները, և բոլորովին կղզիացած կանցընեին մինչև առավոտ։
Անոնք, որ հարմարավոր լճակներ չգտան, մեծամեծ ծառերու վրա շինեցին խրճիթներ, ու կբարձրանային շարժական սանդուղներով, և գիշերները սանդուղներն ալ կքաշեին վերև ապահովությամբ գիշերելու համար:
Կիսավայրենի մարդկային ցեղերը անհամեմատ ավելի շատ և շուտ աճեցան, այս արագ աճման հետ նաև բազմացան բնական պետքերը, այլևս բավական չեղան բնության կամավորապես տված պտուղներն ու արմտիքը, կամաց-կամաց ծնավ մշակությամբ ձեռք բերելու գաղափարը և զարթեցավ մշակությունը բեղմնավորելու հանճարը:
Բնակարաններ կառուցելու, հողը մշակելու և ուրիշ առօրյա բազմազան պետքերը արվեստական միջոցներով ձեռք բերելու համար պետք զգացին գործիքներու, ուստի դիմեցին քարերու և փայտերու օգնության՝ քանի դեռ մետաղները ծանոթ չէին:
Կարծր քարերե շինեցին ամեն տեսակ գործիքներ, ուրագ, կացին, դանակ, բրիչ, նույնիսկ խոփեր՝ հողը հերկելու համար։ Մարդկային աշխատանքներու օժանդակության կոչեցին նաև անասունները, նախապես հանելով զանոնք իրենց վայրենի վիճակեն: Կենդանիները ընտելացնելով, ո՛չ միայն օդտվեցան անոնց կաթեն, մսեն ու մորթեն, այլև ուժեն:
Փոփոխական կլիմայի տակ մարդկային ցեղը քաղաքակրթության առաջին քայլեն, սնունդի անհրաժեշտ պետքերուն հետ զուգընթացաբար կարիք զգաց նաև հագնվելու։ Սկզբում պարզ մորթով մը ծածկվելու սովորությունը աստիճանաբար փոխվեցավ չափված, ձևված ու կարված հագուստներու, որոնց համար նաև մարդկային հանճարը չուշացավ բուրդն ու բամբակը արհեստական միջոցներով մանելու և հյուսելու հնարները ստեղծել։
Բարեկեցության և հարստության սերը ստիպեցին մարդուն որոնել այնպիսի աշխարհամասեր, ուր հողը և կլիման ընդունակ լիներ առատ արդյունաբերության: Հողագնդին վրա պակաս չէին այսօրինակ արգավանդ տեղեր, թեև հեռու, այնուամենայնիվ մարդիկ դադար չառին, համայնական կամ ցեղային մեծամեծ խումբերով գաղթեցին ու տարածվեցան երկրագնդի ամեն կողմը, և երբ գտան այնպիսի տեղեր, ուր ջրառատ և բարեխառն կլիմայով օժտված, արվեստական մշակութենե կույս հողը լիովին բավականություն կուտար համայնքին, այնտեղ հիմնավորապես մնացին բաժանելով հողը և սահմանելով վարչական ու տնտեսական կարգեր ու օրենքներ:
Մարդկային ցեղի վայրենութենե դեպի քաղաքակրթություն թևակոխած առաջին շրջանին մեջ իսկ քակվեցավ ճարտարապետական արվեստի խանձարուրը։
Երբ գաղթական խումբերն իրենց հարմար բնակավայրեր գտնելով, հիմնական բնակիչներ դարձան և երբ բավականին ապահովեցին իրենց կյանքն ու ապրուստը, բնականաբար այդ ապահովությունը պիտի ծներ նաև բարեկեցության և վայելչության տենչը, ցուրտեն ու տաքեն մարմինը պաշտպանելու համար ստեղծված նախնական կաշիե հագուստները անհաճո երևեցան հետզհետե զարգացող վայելչասիրական ճաշակին, ակնհաճո կերպով պճնազարդվելու տենչը մղեց մարդկությանը դեպի ճարտարապետություն և դեպի արվեստներու ստեղծագործությու, միայն բուրդը չէր, որ մանելով կտավ գործեցին, այլև բնության ուրիշ արտադրություններն ալ շահագործելով պատրաստեցին բազմատեսակ դիպակներ, կերպասներ և այլն և այլն, որոնք մեր օրերուն բնական պետքն ավելի պճնամոլության անդիմադրելի պահանջներ դարձան։
Մարդկային ճաշակի զարգացման այս բուռն հոսանքեն բնականաբար ազատ չպիտի մնար նաև բնակարաններու բարեձևության և վայելչության գաղափարը։ Ինչպես հագուստի և սնունդի, նույնպես ալ բնակարաններու համար ջանացին բնության արտադրություններեն օգտվիլ, ընդարձակ, լուսավոր, վայելուչ և ժամանակի պահանջներու համապատասխան գործածության հարմար բնակարաններ ունենալու համար։ Տարակույս չկա, որ մեկ կողմեն ալ մարդիկ հետզհետե սկսեցին ճանչնալ բնությունը և անոր մարդկային ցեղի վրա ունեցած ազդեցությունը, թե ի՞նչպես լույսը, օդը, ջուրը բարերար ազդեցության կարող են ունենալ մարդուս ֆիզիկական կազմության վրա, եթե անոնք լինեն մաքուր, առատ և ախորժելի։
Իր մարմինը պճնազարդել սովորող մարդուն հետզհետե անախորժ թվեցավ իր բնակարանի պարզությունը, զուգընթացաբար աճեցավ նաև ակնհաճո և փարթամ տեսարաններով շրջապատվելու մարմաջը, ուզեց իր հագուստի և մարմնական զարդարանքներու համապատասխան ներդաշնակությամբ զարդարված տեսնել բնակարաններու ներսը և դուրսը։
Ապրուստի համար և բնության քմահաճույքներուն դեմ որոշ չափով կռվելու գիտությունը ձեռք բերած մարդկային ցեղին համար կմնար այժմ ակնահաճո ներդաշնակությամբ և մեծափարթամ ու հոյակապ բնակարաններ ունենալու մշտնջենական մրցումը։ Հասարակական ու անհատական շենքերը, ներքուստ ու արտաքուստ շարժական ու անշարժ զարդաքանդակներով պճնելու մեջ մեկզմեկ ու գերազանցելու ձգտումը այնքան առաջ գնաց, որ շատ քիչերուն հաջողեցավ վառ երևակայությամբ, ընդհանուրի աչքին ու ճաշակին հաճելի շինարարական գեղեցկություններ ու մեծագործություններ ստեղծելու թռիչքը ունենալ, որոնց արդյունքը եղան աշխարհի վրա այսօրվան ճարտարապետական հրաշալիքներ համարվող չքնաղ հանճարներու կերտած հավիտենական կոթողները։ Ուստի նախնական խուղերու և խրճիթներու հետ դեմ դիմաց հոգեզմայլ վսեմ ներդաշնակությամբ շենքեր կանգնեցնելու արվեստը գեղարվեստի կարգը դասվելով ճարտարապետություն անունը և ստեղծագործող հազվագյուտ հանճարի տերը ճարտարապետ տիտղոսը ստացավ։
Բայց շատ մը պատճառներով, մարդկային ցեղը քաղաքակրթության մեջ հավասարապես չզարգացավ երկրագնդի ամեն մասերուն վրա, այդ պատճառով ալ մենք այսօր քաղաքակրթության գագաթնակետին հասած ազգերի հետ քով քովի կտեսնենք նախամարդու իսկական ներկայացուցիչ ցեղեր։
Անշուշտ տարօրինակ է, որ բյուրեղյա պալատներ ստեղծելու կարող ցեղին հետ և անոնց անմիջապես
