որը երբ հասեր է մի անմերձենալի տեղի այնտեղ կտրած է և այնտեղեն կսկսի ժայռին կողքին վրա ձեռագործ ճանապարհը։
Այս ձեռագործ ճանապարհներեն մեկը՝ ցածինը ուղղակի իջեր է դեպի գետեզրը, իսկ մյուսը անցնելով վերևեն, գնացեր խառնվեր է Լուսավորչի շրջափակը և անոր ցածը եղող պարսպին մեջտեղը։
Առաջանալով քիչ մը ևս, երբ կհասնվի այնտեղ, ուր արևմտյան կողմեն կտեսնվի միջնաբերդի գագաթն իր ամբողջությամբ, այնտեղ բավական է մի անգամ նայել դեպի քաղաքի քարափները և տեսնել մերձենալի տեղերու համար շինած զանազան երկարությամբ պարիսպներ, և անոնց մեջտեղ գտնված ճանապարհներու բաժանումներ, այստեղ ալ կգտնվի քաղաքեն եկող ջուրերեն գոյացած մի ձորակ, որուն երկու կողմին վրա կերևան դեռ փակած պարիսպներու հետքերը և շարունակությունը դեպի Կուսանաց վանքի մոտերը։
Այս մասնակի ամրությունները կընդհատվին, երբ կհասնի Կուսանաց վանքեն դեպի արևելք, ուղիղ գետափին վրա շինված երկու փոքրիկ շինություններու, որոնցից մեկը մատուռ է, իսկ մյուսը մի խցիկ (?), այստեղ արդեն ժայռերու բարձրությունը ահավոր կերպարանք կստանան և կարիք ալ չէր մնար պարիսպ շինելու՝ մինչև Կուսանաց։ վանք։
Երկու փոքրիկ շինություններե մեկուն ինչ ըլլալը գուշակել շատ դժվար է, որովհետև որոշ ձևը այսպես է կարծես մի ապաստարան (մեթերիս) եղած ըլլա, իսկ երկրորդը, արևմտյան կողմինը (երկուքին միջոցը մոտ 20 մետր) փոքրիկ մատուռ է, որուն արևելյան կողմի անկյան քարին վրա գրված է (ես Յօվանէս ծառայ…. ներքևը կա՝ ՉԾԳ, դիմացը գրած ՉՀԷ)։
Փոքր մատուռեն անցած մոտ 100-150 քայլ արդեն կհասնի Կուսանաց վանքի տակ և աստիճանաբար այստեղ ժայռերը կսկսեն ցածնալ. Կուսանաց վանքը, որ շինված է սեպացած ժայռի մը գագաթը և քովերեն մերձենալի տեղերը վերին աստիճան ճարպկությամբ ժայռ քարի մեծամեծ կտորներով չոր պատ շարած և ամրացուցած են և այդ չոր ամրությանց վրա կրկին շինած են սրբատաշ քարերով պարիսպ, այս պարիսպը արևելքեն կշարունակվի բարձրեն մինչև կամուրջ և անկեց ալ թերևս մինչև Աղջկաբերդ, թեև տեղ տեղ անմերձենալի են, բայց տեղ տեղ ալ կամ նոր մերձենալի դարձած են և կամ այնտեղ եղած պարիոպներու հետքերը կորած են։
Կամուրջեն դեպի քաղաք բարձրանալու ճանապարհը ոլորապտույտ կբարձրանա (սկսելով կամուրջեն գալով դեպի արևելք) կհասնի մինչև Ծիլենց Սարգսի դուռը, որ կգտնվի Բեխենց վանքեն դեպի արևմուտք (Ծիլենցի և Կուսանացի մեջտեղ գտնված պարիսպը բավականին որոշ մնացած է իր բուրգերով և դռներով)։
Կամուրջեն դեպի քաղաք մեկնող ճանապարհներ.— Դուրս գալով կամուրջեն մի ճանապարհ ուղղակի գնացած է գետի եզերքով, այդ ճանապարհը հազիվ թե քաղաքի հետ մեծ հաղորդակցություն ունենար։ Գետեզերքի ճանապարհը հատուկ է եղած գետեզերքով մինչև Կարմիր վանք կամ Ղոշավանք գնալու։ Կամուրջեն դուրս գալով այս ճանապարհը մտնելու համար պետք էր անմիջապես ցած իջնել կամուրջին երկհարկանի ըլլալու պատճառով։ (Այս ճանապարհին հետ կխառնվի Լուսավորչի տակի վատ ճանապարհը)։
Իսկ երկրորդ ճանապարհը, որ բուն քաղաքին հետ հաղորդակցող մեծ ճանապարհն է, որով կարող էին ձի, սայլ-մարդ անարգել գնալ։ Հատկապես խնամքով շինված են զառիվայրի կողմերը որտեղ որձաքարով հյուսել են ամուր պատ, ճանապարհի լայնությունը առհասարակ 5 մետրեն պակաս չէ․ այս ճանապարհը կհասնի մինչև Բեխենց վանքի բարձրությանը, պետք է ըսել որ գետափի ճանապարհն ալ ոլորապտույտով կապված էր այս ճանապարհի հետ, որը սակայն սարսափելի կերպով այժմ քանդված է։
Այս ճանապարհին վրայեն կմեկնի նաև մի ուրիշ ճանապարհ նույնպես սարքված, մի քիչ դեպի արևելք ասոր հետ զուգահեռական գնալեն հետո, ավելի կարճ ճամփով կշեղվի դեպի վեր՝ քաղաք. թերևս կհասնի մի ուրիշ դռան, որուն հետքը այժմ կորած է։
Դեպի արևմուտք, բացի գետափեն անցնող ճանապարհեն, վրայի կողմեն կանցնի մի ճանապարհ, որ կտանի ուղղակի միջնաբերդի ներքևը․ այս տեղեն կբաժանվին դեպի քաղաք բարձրացող ուրիշ ճանապարհներ։
Կամուրջեն դեպի արևմուտք ժայռին տակ դուրս կուգա մի աննման աղբյուր բավական առատությամբ, կամուրջեն հազիվ 100-120 քայլ դեպի արևմուտք։ Այս աղբյուրին մոտ տեղի է ունեցեր քարափի մի ահագին փլվածք, որը բոլորովին խափաներ է անցքը, և ինչպես կերևի բավականին կանուխ ժամանակի բան է, որովհետև քարերեն մեծ մասը սկսեր են մամուռ կապել։ Փլվածքեն դեպի արևմուտք կիսովին անաղարտ է մնացած դարձյալ որձաքար պատերով շինված դեպի քաղաք բարձրանալու ոլորապտույտ ճանապարհը, որը բարձրանալով կխառնվի կամուրջին բերանեն սկսվող և գետեզրեն շարունակվող, բարձրաբերձ ժայռերուն վրայեն անցնող ճանապարհին, այս ճանապարհը իմ կարծիքով ավելի հնումն նախքան մեծ կամուրջին շինվելը գոյություն է ունեցել, երբ հունով կանցնվեր գետեն, որովհետև հունին և կղզիին անմիջապես դիմացեն կսկսի բարձրանալ, թեև հայտնի է որ կամուրջը շինվելեն հետո ալ գործածության մեջ էր այս ճանապարհը, իբր ամենակարճ ճանապարհ դեպի միջնաբերդի մասեր և Աշոտի պարսպին մեջի մասերը բարձրանալու, ուր կային արդեն դռներ։
Այս ճանապարհեն կսկսի դարձյալ բարձրագագաթ ժայռեր, բոլորովին դանակով կտրածի նման ուղղահայաց և այսպես կշարունակվի։
Ղըզղալայեն դեպի արևելք միջնաբերդի տակը եղող պատերը, որոնք կերևին գետի տփեն, իբրև ամրություն չեն շինված գետի կողմեն, այլ վերը առանձին իշխանական բաժինները զատելու և ուրիշ կողմերեն ապահովելու համար։
