անցյալի վկա բազմաթիվ գերեզմանների, կրոմլեխների և դոլմենների։ Դոլմեններ շատ կան այս տեղերը, սակայն մեծ մասամբ ավերված, տեղերը մաքրելով, այգիների վերածված։ Մի քանիսը միանգամայն կիսավեր դրության մեջ, որոնք ո՛չ չափ ու ձևի հարմարություն ունին և ո՛չ նկարելու։
Ա. դոլմենը արտաքուստ երկարություն անի 9,70 մետր և լայնություն՝ 6,40 մետր, ներքուստ դատարկության լայնությունն է 2,60 մտ, ներքին երկարությունը չափել հնարավոր չէր քարերի փլուզման և կուտակման պատճառով։ Այս դոլմենն ի հնումն շրջապատված է եղեր առանձին շրջափակով, որուն արևելյան և հյուսիսային կողմերի հիմքերը միայն երևում են։ Մյուս կողմիններն անհետացել են։ Արևելյան կողմից շրջապատի հիմը դրված է 12,80 մ. հեռավորության վրա, իսկ հյուսիսային կողմից 10,50 մ. հեռավորության վրա. այս շրջապատը ևս շինված է եղեր առանց շաղախի անտաշ որձաքարերի զանգվածներով։
Բ և Գ դոլմենները ևս Ա դոլմենի նման անհեթեթ մեծությամբ որձաքար զանգվածների կուտակումով ձևացված են։ Բ դոլմենն արտաքուստ 8 մետր երկարություն և 4,20 մ. լայնություն ունի։ Ինչպես երևում է այս դոլմենի երկարությունը մի քիչ ավելի եղած է, սակայն քարերը տարել են մեկ ծայրից։ Ներքուստ երկարությունը 7,50 մ. է, լայնությունը 3,10 մ. դոլմենին վրա իբրև ծածկ դրված քարերը 1,72-ից մինչև 1,00 մեծություն ունեն, որոնք զանազան ուղղությամբ զետեղվելով փակել են ներքևի դատարկությունը։
Գ դոլմենը համեմատաբար ավելի փոքր է, քան մյուսները և քարերի շարվածքն ավելի անվնաս մնացած. դրսից լայնությունը 4,70 մ. է, ներսից 1,10 մլ., այս դոլմենին ևս ծայրից քարեր կան տարված։
Առհասարակ դոլմենները թե՛ ներքուստ և թե՛ արտաքուստ երկարավուն ձև ունին, լայնության կողմի ճակատները քարերի անկանոն կուտակումով փոքր ինչ բոլորշի ձև ստացած են։ Պատերի քարերը նույնպես անկանոն մեծազանգված լինելով, ուղղահայաց պատ կազմված չեն, միշտ վրայի քարը մի քիչ ներքևից առաջակարկառ դիմելով վերևն ավելի նեղցած է, քան ներքևի հատակը. շարվածքի այս ձևն է, որ մասամբ հնարավորություն տվել է միակտուր քարերով վրաները ծածկել։ Թերևս այս ձևի շարվածքն է, որ ապագայի մեջ սրբատաշ քարերով կամարածածկի գաղափարն է տվել։
Բացի դոլմեններից Օշականում գոյություն ունեցել են բոլորշի ձևով կրոմլեխներ ևս, որոնց վրա ծածկված է եղել միայն մի հսկայական բոլորշի ձևով քար։ Կրոմլեխների խիտ վայրերում հաճախ կհանդիպենք այս բոլորշի մեծ քարերուն, որոնք իբրև ծածկույթ ծառայել են։ Այս բոլորշի ծածկույթ քարերի մեծությունը, որ մինչև այժմ գոյություն ունի Օշականում 2,40 մ. տրամագիծ ունի և 40 սմ. հաստություն։ Բոլորշի կրոմլեխներից գրեթե անվնաս մնացած մի օրինակ կա այժմ Ղափլի գյուղում, որի մասին պիտի գրեմ իր տեղում։ Ինչպես երևում է, ի հնումն բոլորակը եղած է նաև մի սրբազան խորհրդավոր նշան, բացի կրոմլեխներից հողի ներքև թաղվողների գերեզմանները ևս շրջանակված են բոլորակ ձևով։ Մեռելները թաղելով՝ վրաները հսկայական տապանաքարեր դնելուց հետո, որոշ հեռավորության վրա շրջանակված են գերեզմանները, երբեմն փոքր ի շատե ձևակերպված և երբեմն ալ բոլորովին բնական վիճակի մեջ անտաշ որձաքարերի շարվածքով։
7. Մեծ կոնդ.— Օշականի գրեթե արևելյան կողմը կգտնվի մի սարի նման մեծ բլուր, որին գյուղին գյուղացիք Մեծ կոնդ, կամ Դիդի կոնդ անունն են տալիս։ Այս մեծ բլուրի ստորոտից սկսած մինչև գագաթը ցրված են, թե՛ քրիստոնեական, թե՛ նախաքրիստոնեական շրջանի հնություններ։ Կան հին և նոր գերեզմաններ, գեղաքանդակ խաչքարեր, քարայրներ, մատուռներ և գագաթին վրա նախաքրիստոնեական շրջանի մի ամրոցի մնացորդ՝ մեջը բնակության հատուկ բաժանումներով, որոնց այժմ հիմերը միայն մնացել են։
Քենությունը ցույց է տալիս, որ այս մեծ բլուրի գագաթը, շատ հին ժամանակ շրջապատված էր կիկլոպյան քարերով շինված պարիսպով, որուն հաստությունը երկու մետրից պակաս չէ։ Արևելյան կողմի վրա, շրջապատի պարսպից 25 մ. երկարությամբ մնացել են հիմքեր, հյուսիսային կողմի վրա կա ավելի քան 34 մ. շրջապարիսպի երկու մետր լայնությամբ հիմերի մնացորդ։ Արևմտյան կողմի վրա թեև կան հիմերի մնացորդներ, սակայն շատ քարեր տարված են այս կողմի հիմնաքարերից, որի շնորհիվ հիմքերը ընդհատ-ընդհատ են երևում։ Հարավ արևմտյան կողմին վրա խիստ որոշ կերպով մնացել է պարսպի արտաքին մի քառակուսի բուրգի հիմքերը 4,80 սմ. կողերով արտաքուստ, բայց բուրգի պատերն այնքան հաստ են, որ մեջը հազիվ մնացել է 2,60 մ. դատարկություն։ Ուստի բուրգի պատերի հաստությունը հասնում է 1,10 մ․-ի։ Ինչպես բլուրի զանազան կողմերում, գագաթին ևս կան արհեստական քարայրի մնացորդներ։ Շրջափակի հարավ-արևելյան անկյունի վրա ևս կա մի խոշոր բուրգ ավելի ընդարձակի քան հարավ արևմտյանը, բուրգի արտաքին երկարությունն է 7,25 մտ., ներքին դատարկության լայնությունն է 2,60 մտ., դռան լայնությունն է 90 սմ.։ Հարավ արևմտյան կողմին վրա երևում են բնակության հատուկ բաժանումների հիմքեր, սակայն ինչպես ամբողջ շրջապատը, նույնպես ներքին բաժանումները ճշտիվ չափագրելու համար, անհրաժեշտ է մի քանի տեղերի վրա մասնակի պեղումներ կատարել և մնացորդ պատերի ընդհանուրին հետ ունեցած կապակցությունները գտնել։ Ոչ միայն հնում, այլև ներկայի մեջ ժամանակակից օշականցիք իբրև քարհանք օգտագործել են այս բլուրը և շարունակ տարել են, թե՛ ուրարտական պատերի կիկլոպյան քարեր և թե՛ քրիստոնեական շրջանի մեջ շինված շենքերի սրբատաշ քարեր։ Այս ամբողջ սարը կազմված է հրաբխային կարմիր ավազաքարով, որ դուրս է գալիս խիճի նման և փխրուն, բոլորովին անընդունակ շենքի համար գործածելու իր փխրունության և խիճախառն լինելու պատճառով։
8. Թուխ Մանուկ.— Մեծ բլուրի գագաթի արևմտյան կողմը կա մի փոքր մատուռ Թուխ Մանուկ անունով, մատուռը բոլորովին նոր շինված է ներկա ժամանակի
