Շտապում եմ հաղորդել այն նորագույն արդյունքները՝ որ հայտնվեցան այս տարվա պեղումներից։ Միջնաբերդի հյուսիսային լանջը բարձրից մինչև ստորոտ բացվեց, և մի հնագույն գերեզման գտնվեց արձանագրությամբ։ Պալատի արևմտյան դռան առաջից գտնվեց գոգավոր մի հին բյուզանդական ոսկի դրամ։ Նույն պալատի բազիլիկ սրահի տակից դուրս եկան բազմատեսակ գաճե ձուլված զարդարանքներ և գեղարվեստով փորագրված փայտի քանդակներ։ Գտնվեց մի սուր 95 սանտիմետր երկար. և 6սմ լայն․ երախակալի ծայրը վերջանում է մի գնդով, պատյանը և երկաթը փտած են։ Գտնվեցան նաև բազմաթիվ որմանկարներ, որոնց ծեփի վրա կան ճարտարորեն գծված մարդոց գլուխներ, թռչուններ և ծաղիկներ։ Դարձյալ նույն տեղից մի կտավե քսակ 55 հատ պղնձյա դրամներով, մի թանաքաման՝ թանաքը մեջը չորացած։ Տիգրան Հոնենցի քարափոր դամբարանում գտնվեց 5—6 տարեկան մի աղջկա փտած դիակը, բայց հագուստը գրեթե անփուտ մնացած, հագած է մի սպիտակ մետաքսե շապիկ, մեաքսե թոկով մեջքեն կապված, թևերին կարված են ոսկեթել բանված իշխանական տոհմի բազկակապեր։ Այդ դագաղի մոտից գտնվեց ցանցակերպ ասեղնագործված մի կտոր, որի վրա ոսկի թելերով և մետաքսով բանված է ամենագեղեցիկ և խիստ բնական գծերով մի զույգ վագր, մեկը մեծ և մյուսը փոքր։ Զաքարե սպասալարի պալատի պեղումները դեռ չեն սկսված։
Դարձյալ պալատից գտնվեց երկու կտոր փայտ՝ 6 մետր երկարությամբ և 20 սմ. լայնությամբ, ամբողջապես շքեղ կերպով քանդակված։
Ճանապարհը մզկիթի մոտ հարթելու համար վերցվեց գետնից Աբուսայիդ Բեհատուր խանի հրովարտակ-արձանագրությունը, որ փորագրված էր արևմտյան պատի վրա և կործանված էր 1897 թ.։ Նրա մոտից գտնվեցին ուրիշ մի քանի շքեղ արաբական քադակներ և արձանագրություն, մեկն էլ հայերեն արձանագրության կտոր, որից մնում են «ի թագաւորութեան Գագկայ» բառերը։
Օրերումս կձեռնարկվի նոր ընդարձակ թանգարանի շինության։
Մամոնտի ժանիքի մասին Ձեր հարցին շտապում եմ պատասխանել։ Ներկա տարվա սեպտեմբերի 5-ին, հնագիտական ճանապարհորդությանս ժամանակ, երբ հասա Լենինական, դիմեցի Գավգործկոմ պաշտոնական հանձնարարական խնդրելու, շրջանում կատարելիք ճանապարհորդությանս ժամանակ տեղական իշխանություններից դյուրություն և աջակցություն գտնելու համար։ Սիրով և շտապով կատարվեց խնդիրս միևնույն ժամանակ ցույց տվին ինձ մի բրածոյի կտոր, որուն ինչ լինելուն մասին անորոշ կարծիք ունեին իրենք։ Ես ճանաչեցի և հայտնեցի, որ նույն բրածոն մի մամոնտի ժանիքի կտորն էր և երրորդ օրինակն էր այս վերջինը Լենինականի շրջանում գտնվածների․ (նախորդ երկու օրինակները գտել էր հանգուցյալ Հակոբ Կարենյանցը, որոնց մասերը գտնվում են այժմ Պետական թանգարանում)։ Իհարկե ինքս խիստ հետաքրքրված հարցրի թե ո՞ր գյուղում և ո՞ր կետում գտնվել էր այս կտորը և ինչ միջոցներ ձեռք առնված են սույն հետաքրքրական առարկայի պահպանության համար։ Ինձ պատասխանեցին, որ բրածոյի բեկորը բերողն իրենց հայտնի է, սակայն տեղն իրենք էլ չգիտեն, որովհետև բերողը չէ ուզեցել հայտնել, միայն նյութական աջակցություն է խնդրել, ամբողջ բրածոն անվնաս հանելու և փոխադրելու համար։ Այժմ ինձ մնում էր դիտողություն անել, որ խոհեմություն չի լինիր անփորձ մարդոց ձեռքով բրածոներ հանելու փափուկ և խիստ զգուշություն պահանջող գործը, ուստի խորհուրդ տվի, որ անպայման նախապես իմանան իսկական տեղը և հսկողության ներքև առնեն, իսկ եթե բեկորը բերողը չուզենա հայտնել, պետք է դիմել օրինական միջոցների և պարտավորեցնել ցույց տալ տեղը։ Իսկ բրածո հանելու համար պետք է հայտնել պատշաճավոր հիմնարկության։
- Էջմիածին
26 դեկտեմբերի, 1924 թ.
Ներկա 1927 թվի հոկտեմբերի 28-ին մեկնեցի Լենինական, անակնկալ կերպով, Լենինականի ավազահանքի մեջ գտնված մամոնտի ոսկորները հավաքելով Երևան տեղափոխելու և ոսկորները գտնված տեղերը հետազոտելու համար։
Լենինականի շրջանում ավազահանքեր շատ կան, սակայն մամոնտի քարացած ոսկրները գտնված են քաղաքի հարավային կողմը 2—3 կիլոմետր հեռավորության վրա, Կազաչի սլոստ անվանված նախկին զորանոցի գտնված բարձունքի շուրջը փորված ավազահանքի մեջ չորս զանազան կետերու վրա, որոնք միմյանցից հեռու են 50-ից մինչև 150 մետր։ Ոսկրները գտնված են բարձունքի այն կետի շուրջը, ուր կանգնված է մի էլեկտրական տրանսֆորմատոր և մի փոքր հուշարձան։ Ուստի տեղեկագրիս մեջ առայժմ քանի որ քարտեզ չունինք տեղերը բնորոշելու․ ես նշանակում եմ ցուցակիս մեջ 1. 2. 3. … ավազնոց անունով։
Ավազնոցները փորվում են առհասարակ փոքր տարածության վրա ընդարձակ և հեռու միմյանցից։ Դարեվանդի ստորին մասից փորումն սկսելով հետզհետե առաջանում
