մեկ խորանարդ մետրի չափ կանոնավոր շարքերով միմյանց վրա զանազան ձևերով դարսված կույտը դարձել է ապառաժ քարից ավելի կարծր, մի զանգված:
Այս կողմերու համար ինչքան ինձ հայտնի է, դարերով անծանոթ է եփած աղյուսի գործածությունը։ Բոլոր հին հիշատակարանները շինված են քարով։ Արդյոք հավանական չէ՞ կարծել, որ Զվարթնոց եկեղեցվո մեջ գործածված աղյուսներն ու կղմինդրները եփված լինին նույնիսկ այս փուռին մեջ։
Էջմիածին
6 հունիս 1924 թ.
Այսօր ժամը 12-ին ինձ լուր հասցրին, որ Զվարթնոցի սահմանում Զանգուի առուի նորոգության համար սկսել են հող փորել, որի ժամանակ բանվորները գտել են մի կավե դագաղ: Բանվորներից մեկը, ծերունի Մանուկ Ավետիսյանը աշխատում է փորելը դադարեցնել, որպեսզի դա ինձ իմացնի, սակայն մինչև ինձ իմացնելը և իմ հասնելը նրանք շարունակել են փորել, և անզգուշությամբ թե դագաղին խուփն են փշրել և թե մեկ մեկ պռունկը կոտրել են:
Դագաղի ձևը մոտավորապես այստեղ գծածիս նման է. 1,85 մետր երկարություն ունի, գլխի կողմը 45 սմ., իսկ ոտների կողմը 15 սմ․։ Տարօրինակ կերպով դագաղը ուղղված է արևելքից արևմուտք, սակայն անսովոր կերպով գլուխն արևելյան կողմն է։ Կավի հաստությունը հազիվ հասնի 2 սմ., իսկ խորությունն առաավելն 20 սմ.։ Կավյա խուփը ծածկել են նաև սալաքարերով։ Այս դագաղը հազիվ հեռու է քառասուն քայլ հունարեն արձանագրության գտնված տեղից։ Ինչպես երևում է, այս դագաղը մենակ չէ, կան թերևս ուրիշներ ևս։
Ես արգելեցի աշխատանքը, կոտրված խուփի կտորները դագաղին մեջ լեցնել տվի, սալաքարերով կրկին ծածկելով, ժամանակավորապես հողով ծածկել տվի։
Երևույթը ըստ ինքյան շատ հետաքրքրական է, ես պիտի սպասեմ շուտափույթ կոմիտեի և որ ավելին է, նախագահի կարգադրության, այդ վիճակին մեջ երկար թողել կարելի չէ, թեև դագաղը տեղից շարժված չէ։
Չմոռանամ ասելու, որ դագաղի մեջ մնացած է միայն մի գանգ, հողի մեջեն գտա երեք հատ ատամներ։
Էջմիածին
9 հունիսի, 1926 թ.
Դեպի Այղր լիճ տարվող էլեկտրական թելերու համար մի սահմանում փորում էին խոր հորեր՝ սյուներ տնկելու համար։ Այդ հորերից մեկում, որուն լայնությունն ու երկայնությանն է (յուրաքանչյուր կողմը) 2,30 մ., խորությունն է 1,76։ Հորի բացվածքը ճշտիվ համապատասխան է երկրի չորս կողմերուն: Հյուսիսային կողմին վրա հանկարծ, 85 սմ. խորության վրա երևացեր է մի կարաս։ Անմիջապես ինձ լուր հասցրին մերինները, որոնք հսկում էին այդ գործերուն վրա։ Լսելուս պես գնացի, բայց այստեղ էլ մինչև հասա բանվորներ արդեն կարասը հողից հաներ էին։ Մեջը լիքն է եղեր հողով մինչև բերանը, բայց հողի հետ խառն գտել են մի քանի մարդկային ատամներ։
Կարասի բարձրությունն է 58 սմ., բերանի տրամագիծը 23 սմ., փորի տրամագիծը՝ 49—50 սմ., ներքևի մասը՝ 15 սմ., ունի երկու ունկ, երկու կողմի վրա և մի երիզ բոլորված կեսից վերև։ Ներքևն ամբողջովին ծակ է։ Կարասը ուրիշ կոտրվածք չունի, ինչպես երևում է ներկված էլ է եղել։ Տարա և պահեցի Զվարթնոցում։ Սակայն ինչ որ հետաքրքրական է, այն է, որ այս քառակուսի հորին հարավ արևելյան անկյունում 1,42 սմ. խորության վրա երևում են մեծ քարերու ծայրեր, որոնք ինձ ենթադրել են տալիս մի փլատակ շենքի քարեր։ Ճիշտ նույն կողմին վրա կա մի բլուր, ամենայն հավանականությամբ այդ բլուրի տակ թաղված կա շենքի փլատակ, որուն քարերեն պիտի լինին այդ երևացածնները:
Էջմիածին
9 հունիսի 1925թ.
