Էջ:Bitter bread, Vazgen Shushanian.djvu/52

Վազգէն Շուշանեան
ղի կերակուրը գլխաւոր սնունդս պիտի ըլլայ։ Յիշատակի մռայլ ամպեր սուգի դրօշներու պէս պիտի տատանին վրաս։ Ու առտուան առաջին ժամը կրկին անել պիտի ըլլայ։ Հոգիս պիտի վերագտնէ իը խորունկ գիշերը։
Ընդմիշտ կորուսեալ գեղեցկութիւն մը կայ կեանքիս մէջ, ընդմիշտ եղծուած հրապոյը մը։ Եթէ այս անշօշափելի ու անբաղադրելի գեղեցկութեան հետ կորսուած ըլլար նաեւ այս նուրբ ու հիւանդագին զգայնութիւնը, կրնայի գուցէ խորին համակերպութեամբ մը ընդունիլ հողին օրէնքը։ Էութիւնս վայրագ կամակորութեամբ մը կը մերժէ հանապազօրեայ մահը, ու մարմինս կ՚ընդունի զայն։ Խաղաղութիւնը ուր է՝ գեղեցկութեան անյագ ծարաւին թէ աստիճանական ու բարի մահուան մէջ։ Կորուսեալ մէկն եմ գիշերուան մթին ճամբաներուն վրայ, որ կ՚երկնչի լոյսին հեթանոսութենէն։ Սէրը չէ միայն, որ կը յատկանշէ ներքին ողբերգութիւնս։ Գլխաւոր վէրքս հիմնականօրէն ներքին է։ Ինչ որ անհրաժեշտ է ինձ, հաշտութիւնն է ներքին անձիս ու արտաքին իրականութեան հետ։ Ու այս հաշտութիւնն է, որ կարելի չէ։
Ի սկզբանէ կեանքիս օրէնքը այս է եղած, կ՚ըսէի՝ տենդահար արագութեամբ մը ճեղքելով առաւօտը՝ ներհակութիւնը։ Երբեք պատահած է միթէ, որ հաշտուած ըլլամ կեանքին հետ։ Հաշտ ու ուշադիր ակնարկով մը կը դիտեմ շուրջիններս ու կը զարմանամ անոնց կեանքերուն իրական խաղաղութեան վրայ։ Ծնած եմ խռովեալ աստղի մը տակ, ու հոգիս կը նմանի ալեծածան դրօշի մը, որ ժամանակին ու տարերքին դէմ կը յանդգնի խորհրդանշել կիրք մը, գաղափար մը, խանդավառութիւն մը։ Մինչդեռ խաղաղութիւնը հաշտութիւն է։
Խոշոր քայլերով կը կտրէի արուարձանային առտուն, ու հոգիս խուլ դժգոհութեամբ մը կը մերժէր կեանքը։ Շուրջս ոչ ոքի մօտ նշմարած եմ, կ՚ըսէի, այս սահմռկեցուցիչ ներհակութիւնը իմացականութեան եւ զգայնութեան միջեւ, հաճոյքին ու անդորրութեան ծարաւին միջեւ։ Նաւաբեկեալ ու տարագնաց, առագաստներս վիրաւոր, կողերս ջարդուփշուր՝ կը տատանիմ մթին վիհի մը վրայ՝ զարմանալով, թէ ինչպէս տարիներէ ի վեր կը յաջողիմ վերջնականապէս չխրիլ։
Կ՚ըսեն, թէ մահը մէկ է։ Տարիներէ ի վեր տառապելով կ՚ուսանին, սակայն, տարբեր մահերու տարբեր քաղցրութիւնները։ Երբեմն գիշերուան կիսուն կը նստիմ անկողնիս եզերքը, գլանիկ մը կը վառեմ ու կը ձգեմ, որ հոգիս դալարիքին մէջ ծածկուած աղբիւրի մը պէս իր ցայգային տրտմութիւնը գլգլայ։ Մահը մէկ չէ, ու փառաւոր վախճաններ կան, որ երբեք իմս պիտի չըլլան։ Եղկելիօրէն պիտի մեռնիմ՝ կրելով այս կմախքին վրայ անաւարտ ու աղարտեալ կեանքի մը բեռը։ Ինչ որ կ՚ողբամ, վիրաւորուած հպարտութիւնս է, ինչ որ կ՚ողբամ, յաղթանակներն են, որ անդին մնացին, մանկութիւնները, որ գարնանային ամպերու պէս սուրալով հեռացան, երգերը, որոնց տարափոխիկ ու թանկագին յուզումը երբեմն կը թրթռայ արեանս մէջ, աղջիկները, որ առանց զիս տեսնելու ընկղմեցան առտնին հոգերու մառախուղին մէջ, ծաղիկները, որ այլեւս երբեք նոյն առաջին զուարթութեամբ ինձ համար պիտի չծաղկին։ Ինչ որ կ՚ողբամ, յաւերժական մարմարն է, որ կերպընկալ կաւի պէս կրնար ափերէս ընդունիլ իր զմայլելի ձեւը եւ որ անողոք ցրտութեամբ մը պիտի ծածկէ զիս։ Ինչ որ կ՚ողբամ, արարչական տենդերն են, որ դիւրին կրակներու պէս շիջեցան, բառերը, որ կրնային որոտալ եւ որ խղճալիօրէն կը վարանին գրչիս տակ, առաւօտեան ճառագայթները, որ ձեռքերուս վրայ կը մսին, ճամբաները, որ փակ են, ու երիտասարդները, որ առանց երախտագիտութեան պիտի դիտեն զիս։
Ծերութիւնը հաւատարիմ շան պէս կը հետեւի քայլերուս ու կրունկներս կը լզէ։ Աւա՜ղ, աւա՜ղ, ինչ որ թանկագին էր, կորուսի, ու ինչ որ անփոխարինելի էր, սպառսպուռ վատնեցի։ Ինչ որ մնաց զիս որպէս նշխար, աներկբայելի օր էն չնչին է։ Պզտիկ հաճոյք–
386