այլևս իր կապը օսմանեան տէրերի հետ, և շտապեց պաշտօնապէս յայտարարել, որ խզում է իր նախկին յարաբերութիւննները երիտասարդ թիւրքերի հետ...
⁂
Թիւրքահայերի ներքին կեանքի մէջ այդ ժամանակամիջոցում տեղի ունեցան որոշ նշանակալից փոփոխութիւններ։ Շնորհիւ Հ.Յ.Դաշակցութեան պետական քաղաքականութեան ակներև անյաջողութեան, կարելի է ասել նոյնիսկ վիժման, հետզհետէ աւելի և աւելի ուժեղացան, կազմակերպուեցին և հասարակական աղղեցութիւն ու հեղինակութիւն ձեռք բերին ոչ-ղաշնակցական և հակադաշնակցական տարրերը հայ ազգային կեանքի մէջ:
Դէպքերի ճնշման տակ Հ. Յ. Դաշնակցութեան շարքերի մէջ անհաշտ, տարամերժ, նեղ կուսակցական քաղաքականութիւնը հանդէպ հասարակական այլ հոսանքների հետզհետէ սկսեց տեղի տալ աւելի հաշտարար, աւելի զիջող և աւելի լայն քաղաքականութեան։
Հայ աղգային ներքին ոյժերի այդ նոր յարաբերութիւններն ու տրամադրութիւնները շօշափելի բնաւորութիւն ստացան բալկանեան պատերազմի ընթացքում, երբ հայկական հարցը նորէն հրապարակ եկաւ, իր միջազգային կերպարանքով՝ բալկանեան զինակից քրիստոնեայ պետութիւնների հասցրած ցնցող հարուածների տակ։
Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը, որ մինչ այդ մի վատ սովորութիւն էր իրացրել՝ արտաքին աշխարհի հետ ունեցած իր յարաբերութիւնների մէջ անգամ հանդէս գալ, որպէս մի ազգային ներկայացուցչութիւն և ազգի անունից անել այնպիսի պատասխանատու քայլեր, որոնց թէ քաղաքական իմաստութիւնը և թէ քաղաքական տարրական կորրեկտութիւնը պահանջում էին կատարել հայկական այլ խմբակցութիւնների հետ հաւաքաբար, ըմբռնեց վերջապէս, որ մի այնպիսի համազգային խնդիր, ինչպիսին է թիւրքահայ ժողովրդի գոյութեան հարցը, պահանջում է ոչ թկ նեղ կուսակցական, այլ գերազանցապէս ազգային և ստիպողաբար համերաշխ քաղաքականութիւն։ Որովհետև միայն այդ ճանապարհը կարող էր ապահովել գործի յաջողութիւնը։ Մանաւանդ որ Հ. Յ. Դաշնակցութեան սեպարատ, ինքնագլուխ քաղաքականութեան պտուղները սահմանադրական Թիւրքիայում շատ էին դառն, որպէսզի կուսակցութեան լաւագոյն տարրերը անխուսափելի կերպով չէ գային այն հարկադրող եզրակացութեան, որ ժամանակ է թողնել վտանգաւոր փորձերը և համազգային ընդհանուր դրօշակի տակ սկսել գործել գէթ արտաքին աշխարհի հանդէպ:
Հասարակական ոյժերի և տրամադրութիւնների այս զգալի փոփոխութեան իրական արդիւնքը եղաւ այն, որ երբ Պօղոս փաշա Նուբարը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից 1913 թ. Հայ ազգային պաշտօնական ներկայացուցիչ նշանակուեց Եւրոպայում, Հ. Յ. Դաշնակցութիւնր իր ամբողջ զօրութեամբ ընդառաջ գնաց այդ քայլին, աշխատելով ըստ կարելոյն համաձայնեցնել իր գործունէութիւնը ազգային պաշտօնական դիւանագիտական մարմնի քաղաքականութեան, որպէսզի հայութիւնը հրապարակ գայ
