Եւ երբ հնձոր ժամանակ օրավարձ սարակներ կը բռնես, լաւ խնամ տար նոցա, թէ հացով թէ կերակուրով, կան ոմանք որ չարաչար կը վարին աշխատող մշակներուն հետ, որք ուժ է լքուած վաստակաբեկ կը լինին։ Երբ կէսաւուր հաց կուտեն հնձող մշակներ, որշա՜փ բարեսիրտ կը լինիս, Թոռնիկ, եթէ թողուս այն կէս աւուր շոգին, խոնջած աշխատաւորներ դէղերուն հովանեաց տակ ցորենի խուրձեր բարձ անելով գոնէ մի ժամու չափ անուշ քուն քաշեն, յետոյ ելնեն մանգաղներ սրեն եւ սկսեն քաղ։ Շատ ուրիշ գաւառներ այս սովորութիւն ունին, միայն Վանայ գաւառն է, որ անխիղճ կը վարուի մշակներու հետ։
Եւ գիտե՞ս դու Թոռնիկ, որ մեր հնձողներ շատ ախորժակով կուշտ հաց կուտեն. որչա՞փ վնասակար է մարդոյ առողջութեան, երբ այնպէս առանց միջոց տալու ելնեն եւ լիք փորով ծռին եւ մանգաղ քաշեն, թող այս տնտեսապէս էլ վնաս է տանուտիրոջ, վասն զի հնձող մշակն արդէն խոնջած է, եւ հաց ուտելով աւելի եւս կը ծանրանայ։ Բնական է որ նա անմիջապէս գործի սկսելով, նա չի կարող ջանքով աշխատել։ Բայց երբ նա փոքր ինչ քնով կազդուրուելով կուժաւորի, ստամոքսի ծանրութիւն կը թեթեւնայ, տես դու այն ժամանակ որչա՞փ աշխուժով մանգաղ կը շարժէ, այնպէս որ նա մի ժամուայ քնոյ տեղ կրկնակի աշխատութեամբ կը լեցնէ։
Նախորդ դասերուս մէջ կը յիշե՞ս, Թոռնիկ, հարեւանցի կերպով խօսեցայ, որ գերանդին՝ շատ մեծ առաւելութիւն ունի մանգաղէն, միայն թէ կանխես եւ ցորենի եղած ժամանակ հնձես, որ այլ եւս հատիկներ չեն թափիր, եւ աւելի այն արտերը գերանդիով հնձելու է, որ խիտաբոյս, խոտախառն եւ բարձրահասակ են ցօղուններ։ Իսկ այն արտերն, որոց բոյս ցանցառ է եւ կարճ, պէտք է մանգաղով քաղել։ Երանի թէ, Թոռնիկ, երթայիր տեսնայիր Մշոյ, մանաւանդ Հացեաց գաւառի քաջաբազուկ մշակներուն հնձելու հանդէս, նոքա չգիտեն մանգաղ, ամենայն ինչ գետնի երեսէն բուսածները գերանդիով կը սրբեն, ոչինչ փոյթ չունին թէ հատիկներ գետին կը թափին. վասն զի այնպիսի չնաշխարհիկ հողեր ունի, որ ինկած հատիկներ մէջ թաղուելով, եւ աշնան անձրեւ վրան գալով կը տեսնաս որ հնձուած արտը նորէն կանաչեր է, որով առանց աշխատութեան կրկնակի արդիւնաբեր լինելով հետեւեալ տարին նորէն կը քաղուին։ Հնձելու, եւ մեծ մեծ խուրձեր կապելու վարժութեան մէջ
