դպրոցը 800 ոսկիով և երկու ջաղացք յատկացուցեր էին դպրոցին ի նպաստ։ 1895-ի կոտորածին գիւղը ունեցած էր 400 սպանուած և 200 վիրաւոր. այնպէս որ հազիւ թէ քանի մը տարիքաւոր մարդիկ կային այդ սերունդէն, ես այդ գիւղը կը կոչէի «Մարտիրոս» գիւղ։ Նոր սերունդը քաջ էր, լաւ զինուած և հաստատակամ։ Ամեն օր մեզ համար մէկ երկու ոչխար կը մորթէին և կը մերժէին ոևէ փոխարինութիւն։
- Այս ունեցածնիս ալ մեզի չի պիտի մնայ, կերածնիդ ալ հէլալ է, խմածնիդ ալ, կըսէին։ Ինչքան ալ որ յարգանքով և սիրով կը վարուէին մեզ հետ, մենք մտածեցինք, թէ վտանգաւոր է մէկ գիւղի մեջ մնալ, որովհետև դիմադրութեան պարագային վտանգ կրնար գալ գիւղին գլխուն և բարձրացանք Տոլզասարի արևելեան կողմի լեռը։
Հոն գտանք զինուորական փախստականներ, որոնք հողի ներքև խրճիթներ շինած էին։ Մեզի յատկացուցին բնակութեան տեղեր և երեք֊չորս օր մնացինք հոն. անձրև կը տեղար և ցուրտ էր ու տեղերնիս խոնաւ։ Խումբը բաժնուած էր երկու խրճիթի մէջ, որպէսզի վտանգի պարագային ամբողջ խումբը չվնասուի. դիրքերնիս լաւ էր և տղաքը պահապանութիւն կընէին. դրան բացուածքներէն կը դիտէին շուրջ բոլորը բացի թիկունքէն։
Զատիկը անցուցինք այդտեղ։ Մեր ամենուս տրամադրութիւնը շատ լաւ էր։
Հայ գիւղացիները իբր խաշնարած կուգային մեզ մօտ և հաց կը բերէին, բերին մատաղ և նշխարներ։ Զատիկի ըՆթրիքը սարքեցինք գետինը, շուրջ բոլորը նստեցանք և ես հաղորդեցի նշխարներով բոլոր ընկերները։ Ուրախ էին, որ ես թիւրքերուն ճանկը չինկայ, բայց ես գիտէի, որ ատիկա թեթև չպիտի ըլլայ ժողովրդին համար։
Լսեր էինք, որ կառավարութիւնը խիստ հրամաններ և ոստիկաններ արձակած էր ամեն կողմ, գիւղերը պաշարուած էին և լեռան ճամբաները բռնուած։ Կառավարութիւնը յայտարարած էր, որտեղ որ զիս և իմ խումբս գտնային, գիւղը ոչնչացնելէ ետքը, խոտերը անգամ պիտի հրդեհէին։
Զատիկի երրորդ օրը տեսանք, որ քանի մը ոստիկաններ եկան Տուզասար։ Այդ տեսնելով, նոյն գիւղի դաշտին մԷջ աննշան տեղ մը փոս մը իջանք։
Հոն երդում ըրինք և ուխտեցինք ոևէ պարագայի անձնատուր չլլալ և որոշեցինք, որ մինչև մեր խումբին վերջին անդամը կռուելով մեռնինք և ոևէ պարագայի և ոևէ պատճառով ողջ չանցնինք թշնամիին ձեռքը։
Կէս օրին ժամանակները հեռադիտակով տեսանք, որ կին մը
