հաղորդեալ միաւորեցան աւրինաւորք։ Բաժանեցաւ ապա և Աթոռ կաթողիկոսութեանն յերկուս. անուն միոյն Մովսէս. Ա միւսոյն՝ Յովհան։ Մովսէս ի պարսից կողմանէ. և Ցովհան՝ յունաց»[1] ։ Մինչև իսկ հակաթոռ մի կաթողիկոս նստեցուց հունական բաժնի Ավան գյուղի մեջ, շատ մոտիկ Դվինի կաթողիկոսարանին։
Տարակույս չիկա, որ դավանաբանական այս հալածանքը սաստիկ երկպառակություններու պատճառ դարձավ, եղբայր եղբոր դեմ ելան, ե ներքին խռովությունները վերջ չունեցան։ Միևնույն ժամանակ Մորիկ պարբերաբար կգործադրեր իր հայաջինջ ծրագիրը, ինչպես որ առաջարկեր էր Խոսրովին, որպեսզի նա ևս նույն ձևով վարվի։ Այս ծրագիրը մեզ հասցուցեր է Սեբեոս, քաղելով Մորիկի առ Խոսրով գրած նամակեն. «Ազգ մի խոտոր և անհնազանդ են, ասէ, կան ի միջի մերում և պղտորեն։ Բայց եկ՝ ասէ, ես զիմս ժողովեմ և ի Թրակէ գումարեմ և դու զքոյդ ժողովէ և հրամայէ յԱրևելս տանել։ Զի եթէ մեռանին թշնամինք մեռանին. և եթէ սպանանեն՝ զթշնամիս սպանանեն. և մեք կեցցուք խաղաղութեամբ: Զի եթէ դոքա յերկրի իւրեանց ինիցին, մեզ հանգչել ոչ լինի»[2] ։
«Ել այնուհետև առնէ խորհուրդ միաբանութե հավանութե ընդ միմեանս թագաւորն Յունաց և թագաւորն Պարսից, և լաւ համարեցան զաշխարհն Հայոց նախ ընդ երկուս ի մէջ իւրեանց բաժանել, զի ասէին՝ թէ ի միջի մերում բնակեալ է այս հզօր և հարուստ թագաւորութի, լաւ է զի այսու եղծանել և խանկարել կարասցուք զայս թագաւորութիս. նախ ընդ երկու բաժանել երկու թագաւորօքս արշակունօք՝ զորս կացուցաք, ապա և ընդ նոսա կրծել ջանասցուք, աղքատացուցանել, ի մէջ մեր ամբառնալ զգլուխս»։
…«Եվ հաստատեցին զայս խորհուրդ, ընդ երկու զաշխարհն բաժանեցին»[3]։
Մորիկ ամենայն հաստատամտությամբ շարունակեց իր հայաջինջ քաղաքականությունը «…և սկսաւ կայսրն հրաման տալ, զի ժողովեսցեն զամենեսեանսն և ի Թրակէ գումարեսցեն. և սաստիկ տագնապէր՝ հրամանն կատարէր»[4]։ Անդադար բանակներ կկազմեր Հայաստանեն հայ նախարարներու գլխավորությամբ և կղրկեր ամեն կողմ։ Սակայն փոխանակ օգտվելու, ավելի վնաս կհասցներ իր շահերուն, որովհետև հայ նախարարներ հաճախ վերահասու լինելով Մորիկի դավադրական դիտավորություններուն կփախչեին պարսից բաժինը և պարսկական արքունիքին անձնատուր կլինեին, որն որ խորագիտորեն կշահագործեր անոնց ույժն ու տրամադրությունները[5]։ Միևնույն ժամանակ պակաս չէին պարսից բաժնեն ալ Հունաստան փախչող նախարարներ, որով Հայաստանը քաոսային վիճակի մը կմատնվեր Պարսկաստանեն Հունաստան, Հունաստանեն Պարսկաստան փախչող նախարարներու պատճառով[6]։
Երկու պետությանց խորամանկ քաղաքականության ձեռքը խաղալիք դարձող հայ նախարարներեն շատերը մահվամբ պատժվեցան կամ պատերազմի դաշտին մեջ, կամ ուղղակի գլխատմամբ և կամ մշտական հալածանքի տակ մաշվելով առանց իրենց անձին կամ հայրենիքին օգուտ մը տալու[7]։
Սակայն Խոսրով համեմատաբար ավելի քաղաքագիտորեն կվարվեր հայոց հետ, քան Մորիկ, և կնախընտրեր ավելի շահագործել, քան իսպառ ոչնչացնել, ուստի պարբերաբար պատվելով և վարձատրելով անոնց որևէ ծառայության համար, Հայաստանի վարչությունն ալ կհանձներ հայերուն։ Հայաստանի մեջ անոնց ձեռքով պարսից արքունիքի շահերը պաշտպանելու և ազդեցությունը մեծացնելու հաստատուն դաշինքով։ Եվ իսկապես, երբ Հայաստանը հայ մարզպաններով կկառավարվեր, հաճախ ներքին խաղաղություն կլիներ գեթ։
Մորիկի անհանգիստ, կռվասեր և նախանձոտ բնավորությունը Բյուզանդիոնի մեջ ալ իրեն թշնամիներ ստեղծեց և հանդեպ մեծամեծներու և ժողովրդյան գործած ոճիրները իր և իրեն ամբողջ գերդաստանի գլխատումով վճարեց 602 թվականին [8]
- ↑ Սեբեոս, նշվ. աշխ., էջ 84
- ↑ Սեբեոս, նշվ. աշխ., էջ 75
- ↑ Փաւստոսի Բուզանդացւոյ պատմութիւն հայոց, Ս. Պետերբուրգ, 1883, էջ 222։
- ↑ Սեբեոս, Պատմութիւն, էջ 75—76։
- ↑ Սեբեոս, նշվ. աշխ., էջ 76։
- ↑ Սեբեոս, նշվ. աշխ., էջ 79, 80, 86, 108, 110, 111։
- ↑ Սեբեոս, նշվ. աշխ., էջ 92—93։
- ↑ Սամուէլի քահանայի Անեցւոյ Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց, Վաղարշապատ, 1893, էջ 77։
