Թիֆլիսի Յանկիները
| ← Աճուրդ | Շիրվանզադե |
Թատրոնի չարդախում → |
Նավթային հողերի աճուրդը վերջացել է։ Հետևանքները հայտնվել են։ Գրքերը հանդարտվում են։ Երեկո է։ Բաքվի ժողովարաններում ասեղ գցելու տեղ չկա։ Հաղթողներ, հաղթվողներ, հանդիսականներ, բոլորն այնտեղ են։
Ընդհանուր խոսակցության նյութը աճուրդի հետևանքներն են։ Նրանք, որոնց վրա հող է մնացել, ըստ երևույթին ուրախ են, բայց ներսներում որդեր են պարում։ նրանք, որոնց վրա հող չի մնացել, արտաքնապես անտարբեր են, բայց նախանձը կրծում է նրանց սիրտը։
Թիֆլիսեցիներն այլևս ընդհանուր ուշադրություն չեն գրավում, թեև շատ են աշխատում աչքի ընկնել։ նրանք իրար հետ ինչ-որ քչփչում են, մերթ հեռանում, մերթ մոտենում։ Թե ինչ են խոսում — աստված գիտե։ Բայց դեմքերը արտահայտում են ինչ-որ դավադիրների ոգի։ Թվում է, որ նրանք ինչ որ խորհում են, որոշում, ինչ-որ ծրագիր են ուզում իրագործել։ Մի ծրագիր, որի մեջ առաջին տեղն են բռնում խեղճ թիֆլիսեցիների գրպանները։ Այն թիֆլիսեցիների, որոնք միամտություն են ունեցել իրանց վերջին կոպեկները հավատալոլ այդ մարդկանց։ Մի միջնորդ աղվեսի կերպարանքով և խաչագողի աչքերով մոտենում է մերթ մեկին, մերթ մյուսին, քաշում անկյուն ու քչփչում։ Ես դիտում եմ հեռվից։ Ահա անցնում է ուղտի քայլերով մի չափից դուրս երկայն մարդ։ Ասում [ 453 ] են «Զոռբա» ընկերության ներկայացուցիչն է։ Նա ուրախ է։ Նրա վրա հող է մնացել։ Բայց մի այնպիսի թանկ գնով, որ երկայն մարդուն ավելի երկայնացրել է։ Նա ուրախ է, բայց և չափազանց հուզված, վասնզի ներքուստ զգում է, որ իր ընկերների գրպանը վտանգի է ենթարկվել։
Նրան մոտենում է «Ջանավար» ընկերության ներկայացուցիչը։ Սրա վրա հող չի մնացել․ ուստի նախանձում է իր հայրենակցին։ Տեղի է ունենում նրանց մեջ հետևյալ դիալոգը որ ես լսում եմ բառ առ բառ։
Մաթոս Յաղլչյանց («Ջանավար» ընկերության ներկայացուցիչ).— Լագլագյանց, շնորհավորում եմ։
Լագլագյանց (քիթը վեր քաշելով այնպես, ինչպես հինգ տարեկան քիթը անմաքուր երեխա).— Շնորհակալ եմ։
Յաղլչյանց.— Ամա թանկ ես վերցրել։ (Ասում է և իսկույն վարտիքը վեր քաշում):
Լագլագյանց (ոտները չռելով).— Դու ի՞նչ ես հասկանում թանկ է, թե չէ։
Յաղլչյանց (դարձյալ փոխանը փորի վրա վեր քաշելով)․— Վա, ո՞նց թե չեմ հասկանում։
Լագլագյանց.— Բաս, դա մածուն չէ, թան չէ, եղ չէ, պանիր չէ, սմետանա չէ, տվորոգ չէ, դա նավթային արդյունաբերություն է։
Յաղլչյանց.— Պաժալստա, ավելորդ մի խոսիր։ Եթե կամենաս, կասեմ ինչ նպատակով ես վերցրել այդ հողը այդքան թանկ։ Դու անպատճառ ուզում ես գործ սկսել, որպեսզի ինքդ դիրեկտոր ընտրվես և չաղ ռոճիկ ստանաս։ Եթե հող չվերցնեիր դու և ընկերներդ պարտավոր էիք հավաքած փողերը վերադարձնել բաժնետերերին։ Իսկ այդ ձեռնտու չէր լինի։ Կյանքումդ հարյուր ռուբլուց ավել ռոճիկ չես ստացել, հիմա ուզում ես ուրիշի փողերով նավթարդյունաբեր դառնալ։ Ինչիդ է պետք։ Խոմ քո գրպանից ոչինչ չի գնալ, եթե ընկերությունը անդունդ գլորվի։ Կարծեմ դու քո բաժինների ինը տասնորդականը ծախել ես, այն էլ շահով ու գլուխդ ազատել։ Հը՛մ, հասկանո՞ւմ եմ միտքդ, թե՞ չէ։
Լագլագյանց.— Սուտ ես ասում։ Դու նախանձում ես, որովհետև ձեր ընկերության վրա հող չի մնացել։ [ 454 ] Յաղլչյանց (փոխանը վեր քաշելով).— Սարսաղ։
Լագլագյանց (քիթը վեր քաշելով)․— Սարսաղը դու ես, ու ձեր փայշչիկները, որ քեզ նմանին ներկայացուցիչ են ընտրել։
Յաղլչյանց․— Խե՞ (բարկանալիս դիմում է իր ծննդավայրի բարբառի օգնությանը): — Խե՛, քեզանից պակա՞ս եմ։ Դու ո՞վ ես։
Լագլագյանց․— Դու ո՞վ ես, դո՞ւ։ Տո, գնա տվորոգ ծախելու, էէ՜...
Յաղլչյանց․— (կատաղած ուզում է բռնել խոսակցի օձիքից)․—Այ, ես քո...
Սպասավոր․— Барин, здесь нельзя драться։
Յաղլչյանց․— (ուշքի գալով).— Ես քո հախից Թիֆլիսումը կգամ։ Համբերիր։
Նրանք բաժանվում են։
Լագլаգյանցը գնում է բուֆետ մի-երկու բաժակ կոնյակով իր կատաղությունը հագեցնելու։ Յաղլչյանցը մոտենում է աղվեսանման միջնորդին և սկսում է ավելի եռանդով քչփչալ։
Հետևյալ երեկո նույն ժողովարանի դահլիճում։ Ներկա են Թիֆլիսի բոլոր յանկիները, բացի մի քանիսից և Լագլագյանցից. Յաղլչյանցի դեմքը արտահայտում է անչափ ուրախություն։ Նա անսովոր շարժման մեջ է, վազում է այս ու այն կողմ, ձեռներով, ոտներով պես-պես տարօրինակ շարժումներ անելով, երկայն մորուքը տմբտմբացնելով և յուղոտ փողկապն ուղղելով։ Սպասավորները քթների տակ ծիծաղում են, բայց, փորձված լինելով, գիտեն, որ այսօր այդ անծանոթ հյուրը ճոխ ընթրիք է անելու։ Ուստի ամեն ոք աշխատում է գրավել նրան դեպի իր սեղանը։
Յաղլչյանցը աղվեսանման միջնորդի հետ նստում է մի սեղանի մոտ և գոռում.
— Человек, подай карточку․
Նա արդեն երևակայում է իրան նավթարդյունաբեր, դիրեկտոր, կառավարիչ։ Նրա փոքրիկ գլխում արդեն նավթի շատրվան է խփում։ Բանն այն է, որ այսօր նա ցերեկով մի ձեռնարկություն է արել։ «Ջանավար» ընկերության համար գնել է մի կտոր հող ահագին գումարով և արքունական գանձարանին [ 455 ] մեծ հարկ վճարելու պայմանով և ուրախ է։ Հոգու խորքում նա զգում է, որ մսավաճառներիը, կոշկակարներից, դերձակներից և կվաս վաճառողներից բաղկացած խեղճ ընկերությանը նա անդունդ է գլորում։ Բայց ինչ փույթ։ Խոմ իր փողը չէ։ Նա ինքը կյանքում իսկի փողի երես էլ չի տեսել։ Իսկ այժմ երևակայում է իրան նավթարդյունաբեր։ Հուռա, կեցցե՛ թիֆլիսեցիների միապետությունը և գրպանը։ Սատանան տանի տվորոգը և մածունը։ Մոտենում է նրան մի թիֆլիսեցի․
— Շնորհավորում եմ, Յաղլչյանց, եթե ճիշտ է։
— Ճիշտ է։
— Բայց ասում են շատ թանկ ես գնել։
— Ո՞վ է ասում։
— Բաքվեցիները։
— Քո բաքվեցիները ոչինչ չեն հասկանում։
— Էհե. վաղո՞ւց է, որ դու հմուտ նավթարդյունաբեր ես դարձել։ Թանկ ես վերցրել։
— Թանկ չէ, ինչո՞ւ Մանթաշյան, Շումախեր, Շիբաև վերցրել են։
— Բայց նրանք այդ գներով չեն վերցրել, վերջապես իրենց սեփական փողերով են վերցրել։ Եթե վնասվեն էլ, ոչ ոքի առջև պատասխանատու չեն։ Իսկ դու ուրիշների ներկայացուցիչ ես։ Կարծեմ պարտավոր էիր զգույշ վերաբերվել դեպի այդ խեղճ մսավաճառների, դերձակների ու կոշկակարների վերջին կոպեկները։
— Դու ոչինչ չես հասկանում։ Ես գիտեմ ինչ եմ անում։
— Իսկ դու երեկ կատաղած էիր Լագլագյանցի դեմ։ Ինքդ այսօր նրանից հարյուր անգամ ավելի վատ բան ես անում։
— Ներողություն, ախպեր, փողը իմը չէ՞, ինչ ուզում եմ, անում եմ։
— Ոչ, պարոն, փողը քոնը չէ, դու իսկի փող էլ չունիս։ Խոմ ես ճանաչում եմ քեզ։
— Ես հարուստ եմ,— աղաղակում է Յաղլչյանցը կատաղած։
— Մի՞թե,— զարմանում է նրա խոսակիցը։ [ 456 ] — Այո՛, ես քեզ նման հինգին կկերակրեմ։
— Խոսք չունիմ, մածունով ու տվորոգով կարող ես կերակրել։
Յաղլչյանցը ամաչում է ու գլուխը կրծքին թեքում և սկսում թիֆլիսեցիների հաշվին խպշտել հինգ պորցիա կերակուր։