Ա
Թըվին հազար ութ հարուր
Օխտանասուն ու մեկին,
Հայուց քրոնիկոնի
Ղվինոբիս թըվի հընգին:
Ես՝ Ղաղո Իվանիչս
Դեդեյուլ ու մամեյուլ
Օջախի վուրթի, քաղկցի,
Օխտը պուրտից պատվավուր:
Ուշքս ու միտքս գլխումս,
Լավ ուղուփով, խելացի,
Իմ մեղավուր ձեռքովս`
Էս անդերձը գըրեցի:
Իմ խոստովնահեր տերտերը`
Տեր Ճիպինն ու Բաստամը,
Սամիլն ու Սիմոնը
Չուրսնեվետ ին մոծամա:
Ճակտիս գիրը թամամ է,
Ես էլ շատ չիմ ապրի,
Երեք քսան տասնիրեք
Անց իմ կացրի էս տարի:
Ես շատ ումբըր քաշեցի,
Շեն մնա աստծու տունը,
Քեփ ու սափա արեցի,
Դարդ չըմնաց իմ սրտումը:
Փող ու փարա դադեցի,
Տուն ու տիղի տեր դառա,
Փողոցումը դուքաննիր
Ու մե քարվանսրա առա:
Աշխըքիս ամեն փառքիրը
Վիյիլեցի, լիացա,
Մագրամ փուղիցը մենակ
Ջըլիս ես չըկշտացա…
Կախեթու գինին էնքան,
Վունց որ իմ դեդի կաթը,
Ես շատ անուշ արեցի,
Առա նրա լազաթը:
Դոշ, զուրգիել, խիզիլալեն
Միշտ դրած էր իմ սուփրում,
Առանց թերխաշ ցոցխալի
Ճաշ չիմ կերի իմ օրում:
Օրթաճալի բաղերում
Քեփ իմ արի համաշա,
Իմ զուռնայի ձենեմեն
Ո՞վ չէր գալի թամաշա:
Բայց ծերության հասակում
Դարդս էլավ անդարման,
Էլի աղքատ, առանց փուղ,
Ես գնում իմ գերեզման…
Բ
Իմ քաղկըցի ախպրտիք,
Մեռնի՜մ ձիր ազնիվ հոգուն,
Ձի՜զ ես օրթում եմ տալի՝
Զրկինինց եկեղեցուն:
Ձի՜զ ես օրթում եմ տալի
Սուրբ Մողնի, սուրբ Թելեթին,
Սուրբ Ջիգրաշնին զորավուր,
Մեկել սուրբ Շահնաբաթին. —
Վուր դուք էս օրես էդնեն
Էս իմ անդերձը կարթաք,
Ու իմ գըջլտած հոքուն
Օղորմին էլ հիտը տաք:
Իմ կկինքիս պատմութինը
Ձի՜զ թո՜ղ ըլի օրինակ,
Ինձմեն դուք խիլք սովրեցեք,
Վուր չըմնաք խիղճ, դարդակ:
Երբ արևի դուք ծեքին
Աստըծուն աղոթքնիր կոնիք,
Ան ձիր դուշմընի գլխին՝
Ուշունց, անիծք կու թափիք:
Պարտական ըլիք, թե չասիք
Էս անիծքնիրն՝ էսթավուր՝
«Սուրփ Բեթխային, Թածմինդա՜
Ծիրանավուր զորավուր,
Ըշկոլեքը, վարժատնիր,
Արեք քարքանդ, բրիշակ,
Վուր միր վուրթիքը խիլքեմեն
Չըլին, ու չդառնան էշակ»:
Ա՛խ, ի՜նչ ասիմ, ախպըրտիք,
Ըշկոլեք մոգոնողին,
Վուրթիքս ուսման տվի,
(Ափսո՛ւս մսխած իմ փուղին…):
Բայց դուս էկան շարլատան,
Իմ տունն արին վիրան,
Շայի-բիստիս մսխեցին,
Ջան ու ջիգարս կերան…
Գ
Էդ ուսում ասած բանը՝
Դրուստ անիծք է, դիախ,
Ով վուրթուն ուսում կուտա
Նա տուտուց է ու սարսաղ:
Ձիր տղերքը թող սովրին
Վրացեվար գրիլ, կարթալ,
Էլ չէ նրանց հարկավոր
Ուրիշ բանով ուսում տալ:
Աղջկերանցը խո պետքը չէ՜,
Վուր էստունք էլ սովըրին,
Ու սիրեկնին գիր գրին,
Ջըհել տղերք հուրս անին:
Ձիր քուլփաթի հիտ խոսիք
Ամեն վուխտ վրացեվար,
Հայուց լիզուն պետքը չէ՜
Անճոռնի է ու խավար:
Թե հայեվար դուք խոսիք,
Ան սովրեցընիք ձիր տղերքին,
Աստված վկա, էն կինքում
Էլ չի պրծնի ձիր հոքին:
Ձիզ կըպրի կարասումը
Կերե վառած թեժ կըրակ,
Չուն ձիր վուրթիքը կուլին
Կռո ու զոկ, շանճըրագ:
Հայեվար դուք մեկ մեկուն
Չըլի վուր բարևներ տաք,
Ան ձիր մեռըլի հոգուն
Էդ լիզվով աղոթք կարթաք:
Չուն հայեվար աղոթքը
Աստուծ իսկի չի լսի,
Աստուծ ինքը վրացեվար
Միշտ կոսե ու կու խոսի:
Ձիր կնանիքը, տղամարդիք,
Թե մեռըլին կոնին սուք,
Վրացեվար վուխբ ասին,
Վուր ընդունվի արտըսուք:
Թե վուր Թելեթ, Խութեբա
Ձիր քուլփաթով ուխտ գնաք,
Վրացեվար սըրփերուն
Ձիր աղոթքնիրը կարթաք:
Վուր ձիր լեզուն հասկանան,
Ու կատարին ձիր մուրազ,
Հայոց լեզվի աղոթքով
Սըրփերուն կոնիք տնազ:
Դ
Ձիր տներումը հայերից
Դուք չըպահիք քոծ ու բիջ,
Թե վուր պահիք ձեր գլխին
Կուլի աստծու մինձ պատիժ:
Չունքի ձիր պստիկները
Կուլի վուր նրանցմեն սովրին
Հայուց լեզվի խոսիլը,
Կռո դառնան ու գըժվին:
Միշտ վրացի, իմերել,
Թուշ ու. խեվսուր, օսերուն,
Պահեցեք ձիր տներում,
Վուր լավ կռթին ձիր վուրթուն:
Ձիր դուքներու դավթարը
Չըլի դուք գրիք հայեվար,
Վրացեվար գըրեցեք,
Լավ շնուքով, մարթավար:
Թե հայեվար դուք գրիք,
Կուլի տուտուց մի հեքիաթ
Ու աստուծ ձիր առուտըրին
Չի տա խեր ու բարաքաթ:
Ձիզ, գեթաղվա, մի բան էլ
Միտս էբի սուրբ Թելեթ, —
Թե ուզում իք փուղ դադիլ`
Պիտի ծախիք ղալբ բիլեթ:
Շանփուրի տղեն, Բուրնութին
Հազարներով դադեցին,
Զագրանիցեմեն բերին
Շինովի ասիգնացին:
Չուն հալալ աշխատանքով
Ո՞վ դադի միլիոններ,
Հառամ փուղն էր, վուր շինից
Փաբրիկեք ու մինձ տընիր:
Ուխտ դրեցեք՝ ձիր կինքում
Տասն անգամ կուտր նընկնիլ,
ՈԼ հարյուր հազարներով
Ամեն գամին կըլանիլ:
Էն վուխտը դուք կու թողնիք
Ձիր տղերանցը, անգուման՝
Միլիոններով մանեթնիր
Ու հարուր հազար թուման:
Էստունցմեն մի ամանչիք,
Էս է հիմի ադաթը.
Հառամ փուղը հալալ է
Վունց վուր ձիր դեդի կաթը:
Նետավի, ինձի աստված
Ծիրութինս դարձըներ,
Ան իմ դեդեն՝ Կեկելոն
Ինձ նուրից վուրթի ծներ,
Մեկել կուտը ննգեք,
Մեկել փոդրաթ բռնեի,
Ու նրա էդնեն ուրախ,
Հանգիստ սրտով մեռնեի…
Ե
Բայց հիմի ջէր աշխըրքից
Չէ կշտացի իմ աչքը,
Երբ վուր ես փիքր իմ անում՝
Էն կինքումը բան չըկա…
Ասում ին, բաղ ու բաղչա
Ունի աստըծու դրախտը,
Թե ինձ էնտեղ կու տանին,
Ինչ լավ կուլի էն վախտը:
Ախ, միր օրթաճալի պես
Վո՞ւնց կուլի էն բաղն ու բախչեն,
Ո՞վ տըվի էնտեղ քեփ,
Զուռնա, դափն ու քամանչեն:
Ասում ին, արթարներուն
Գինի կու տան անպատճառ,
Բայց էն գինին վո՞ւնց կուլի
Կախեթու քաղցըր մաճառ:
Ասում ին, էն կինքումը
Մարդիկ վուչինչ չին ուտում,
Աստըծու փառքով կշտացած
Մարդն ուրախ է իր սրտում:
Դե՜, արի դու դիմացիր,
Ի՞նչ պիտ ըլի քու հալը,
Երփ սուփրում չունենաս
Գինի, զուրգել, խիզլալա:
Ասում ին, էն կինքումը
Մարդիք տընիր չին շինում,
Վուչ մշակնիր ին բանում
Միրզոևի մաշինում:
Թե վուր ղուրթ ըլի էստունք,
Վայի մե, էլ չի ըլի փոդրաթ,
Ինչո՞վ պիտի փուղ դադիս,
Տուն, տիղ պահիս ու քուլփաթ:
Ձիզ գեթաղվա, քաղկըցիք,
Էդ խոսքիրը միտը բերեք,
Քանի սաղ իք քեփ արեք,
Փուղ դադեք, անուն հանեք:
Արքայութենում ախպըրտիք,
Էնտեղ վունչինչ ձիզ չին տալ,
Վուչ Ստանիսլավ, վուչ Աննա,
Վուչ օսկեմեն մին մենդալ:
Արքայութենում, ախպըրտիք,
Փոդրաթ չըկա, փուղ չըկա,
Ինչո՞վ պիտի լիանա
Փուղի կարոտ միր աչքը:
Հրիշտըկնիրը էնտեղ
[Աղքատ, տկլուր] ին դիփուն,
Ումի՞ց պիտի փուղ գըջլինք,
Վայ միր օրին, միր հոքուսն…
