Բազեի երգը
Թարգմանությունը՝ Եղիշե Չարենցի
ԲԱԶԵԻ ԵՐԳԸ
Բարձր լեռների
Կատարը սողաց
Եվ պառկեց այնտեղ,
Խոնավ քարափում[1],
Գալարուն իժը՝
Հայացքը ծովին։
Բարձր արևն էր
Երկնքում շողում
Եվ լեռներն էին
Շոգ շնչում վերև,
Եվ ալիքները
Զարնըվում էին
Վարը՝ քարերին։
Իսկ ձորի միջով
Վարը, խավարում,
Սահանքն էր սահում
Դեպի ծովը լուրթ[2],
Զարկելով իրար
Քարերն հատակի,—
Փրփուրով պատած,
Հզոր, ալեհեր,
Կտրում էր լեռը
Եվ ծովը թափվում
Դժգոհ ոռնոցով։
Հանկարծ այն քարափն,
Ուր իժն էր պառկել,
Վերևից ընկավ
Վիրավոր Բազեն՝
Փշըրված կրծքով,
Փետուրն արյունոտ։
Մի հատու ճիլով
Նա ընկավ գետին—
Եվ զարնըվում էր
Անզոր զայրույթով
Ամրակուռ քարին...
Իժը վախեցավ,
Ետ սողաց ճեպով,
Հասկացավ սակայն,
Որ կյանքին նրա
Մնացել է լոկ
Մի քանի վայրկյան...
Մոտ սողաց իսկույն
Մեռնող թռչունին
Եվ ֆշշաց ուղիղ
Աչքերին նրա.
«Ի՞նչ է, մեռնո՞ւմ ես...»։
«Այո՛, մեռնում եմ,—
Շշնջաց Բազեն,
Խորը շնչելով.
— Ես լավ ապրեցի...
Ես բախտավոր եմ...
Քաջ կռվեցի ես...
Տեսա երկինքը...
Դու չե՛ս տեսնի այն
Երբեք այնքան մոտ...
«Է՜հ, խեղճ արարած,
Ինչ է երկինքը.
Դատարկ տեղ միայն...
Ո՞նց սողամ այնտեղ...
Այստեղ ինձ համար
Ավելի լավ է․
Խոնավ ու տաք է»։
Այսպես իժն ասաց
Ազատ թռչունին,
Ծիծաղեց հոգում
Նրա անհեթեթ
Մտքերի վրա,
Եվ այսպես խորհեց.
«Թռիր թե սողա—
Վախճանն հայտնի է...
Բոլորս էլ վերջը
Կըպառկենք հողում,
Ամեն ինչ վերջը
Աճյուն կդառնա»։
Բայց խիզախ բազեն
Թպրտաց հանկարծ,
Կանգնեց մի փոքր
Եվ շուրջը նայեց—
Քարափին խոնավ։
Գորշ քարի միջով
Ջուրն էր թորում դուրս,
Եվ հեղձուցիչ էր
Քարափում խավար,
Եվ գալիս էր գաղջ,
Ծանր, լեշի հոտ։
Եվ ճչաց բազեն
Կարոտով, ցավով,
Հավաքած բոլոր
Իրա ուժերը.
— Օ, եթե երկինք
Մեկ էլ թռչեի...
Ես կսեղմեի
Թշնամուն կրծքիս
Եվ... թո՜ղ հագենար
Արյունով իմ նա...
Օ՜, երջանկություն
Կռվի, պայքարի...
Իսկ իժը խորհեց.
«Երևի այնտեղ
Ապրելը այդքան
Իրո՜ք որ լավ է,
Եթե նա այդպես
Խոր հառաչում է...»։
Եվ առաջարկեց
Ազատ թռչունին.
«Դու էլ մոտեցիր
Եզրին քարափի
Եվ նետվիր ներքև—
Գուցե թևերդ
Քեզ բարձրացընեն,
Եվ կապրես կրկին
Դու մի քիչ և՛ս,
Քո վեհ տարերքում»։
Եվ հառնեց բազեն,
Եվ, խենթ ճչալով,
Գնաց եզերքը՝
Ճանկերը խոնավ
Քարին քսելով։
Եվ մոտեցավ նա,
Պարզեց թևերը,
Շնչեց կրծքով ողջ,
Բացեց աչքերը—
Եվ գլորվեց վա՛ր։
Եվ, ինչպես քարը,
Սահելով ներքև,
Արագ ընկնում էր,
Կոտրում թևերը,
Եվ կորցնում էր
Իր փետուրները...
Ջրի ալիքը
Գրկեց մարմինը,
Եվ լվանալով նրա արյունը,
Փրփուրով պատած
Մղեց դեպ ծովը։
Իսկ ալիքները
Տխուր հառաչով
Զարնըվում էին
Չոր քարերին այն.
Եվ չէր երևում
Նրա մարմինը
Ծովի անսահման
Տարածության մեջ...
Քարափում պառկած
Խորհում էր երկար
Իժը թռչունի
Վախճանի մասին
Եվ սիրո մասին
Դեպի երկինքը...
Եվ ահա նայեց
Դեպի հեռուն նա,
Որ հար[3] շոյում է
Մեր հայացքները
Բախտի երազով։
«Իսկ ի՞նչ էր տեսնում
Մեռնող այն բազեն
Այդ անապատում
Անտակ ու անեզր...
Ինչո՞ւ են նրանք,
Մեռնելով՝ հավետ
Հուզում հոգին մեր
Իրենց սիրով այդ՝
Դեպի թռիչքը,
Դեպի երկինքը...
Ի՞նչն է պարզ այնտեղ...
Չէ՞ որ կարող եմ
Ես ի՜նքս իմանալ
Այդ ամենը— գեթ
Մի փոքր պահով
Երկինք թռչելով
Ասաց և արավ:
Ոլորված, որպես
Փայլուն մի օղակ՝
Որ նրանց հետև
Թռավ առաջ նա—
Եվ արևի դեմ
Փայլեց, ինչպես մի
Բարակ ժապավեն։
Սողալու համար
Ծնվածը— թռչել,
Օ, անկարող է...
Մոռանալով այս—
Ընկավ քարին նա,
Բայց չփշրվեց.
Այլ ծիծաղեց լոկ.
«Ահա թե որն է
Երկինք թռչելու
Հիմար հաճույքը.
Ընկնելու մեջ է...
Հիմա՜ր թռչուններ...
Հողին անընտել,
Ձանձրացած այնտեղ,
Նրանք ձգտում են
Դեպի երկինքը—
Եվ կյա՛նք են փնտրում
Անապատում տոթ։
Այնտեղ դատարկ է.
Այնտեղ լույս շատ կա,
Բայց չկա այնտեղ
Ուտելիք, չկա
Կենդանի մարմնի
Համար հենարան։
Էլ ինչի՞ է այդ
Հպարտությունը...
Էլ ինչի՞ է այդ
Հանդիմանանքը...
Նրա համա՛ր, որ
Ծածկեն նրանով
Իրենց տենչերի
Խելառ ընթացքը,
Որ նրանց ետև
Քողարկեն իրենց
Անպետքությունը
Այս կյանքի համար...
Հիմա՜ր թռչուններ...
Բայց չեն խաբի ինձ
Այլևս նրանց
Խենթ զրույցները...
Ես ինքս գիտեմ
Ամեն ինչ հիմա։
Ես ինքս արդեն
Տեսա երկինքը...
Վեր ճախրեցի ես
Եվ չափեցի այն,
Տեսա անկումը
Բայց չմեռա ես,
Այլ ավելի եմ
Հավատում ինքս ինձ...
Թող նրանք, ովքեր
Չեն սիրում հողը—
Ապրեն սուտով լոկ...
Ես գիտեմ հիմա
Ճշմարտությունը
Եվ նրանց կոչին
Չե՛մ հավատում ես:
Հողի ծնունդ եմ—
Հողով կապրեմ ես»։
Եվ կըծկվեց նա
Պիրկ՝[4] քարի վրա՝
Իրենով հպարտ։—
Փայլում էր ծովը
Վառ լույսերի մեջ,
Եվ ալիքները
Զարնըվում էին
Ափերին՝ ահեղ։
Նրանց որոտում
Թնդում էր երգը
Բազեի մասին։
Եվ դողում էին
Ժայռերը՝ նրանց
Հարվածներից գոռ
Եվ երգից նրանց.—
«Խոլ[5]—խիզախների
Խենթությանը վեհ
Երգում ենք փառք մենք:
Խոլ—խիզախների
Խենթությունը վեհ—
Օ, ա՛յս է ահա
Կյանքի իմաստը...
Օ, քա՛ջ Բազե,— դու
Կռվում՝ քո դաժան
Ոսոխների դեմ
Եղար արնաքամ...
Բայց կգա օրը
Եվ քո արյունի
Վառ կաթիլները՝
Կայծերի նման
Կըբռընկվեն մեր
Կյանքի խավարում
Եվ բազմաթիվ քա՛ջ
Սրտեր կըվառեն
Ծարավով լույսի
Եվ ազատության։
Թեկուզ մեռար դու,
Բայց բազմաթիվ քաջ
Եվ ոգով արի
Ու խիզախ մարդկանց—
Ընդմիշտ կլինես,
Պայծառ օրինակ,
Հպարտ օրինակ...
Խոլ—խիզախների
Խենթությանը վեհ
Երգում ենք երգ մենք...»։
- Ծանոթագրություններ