տաղական, փայտե, երկաթբետոնե, պլաստմասսայե, համակցված)։ Առավել տարածված են մեխանիկական գործողության մակերև ու թային Փ–ները (նկ․)՝ կառուցվածքի պարզության, գործողության հուսալիության, շահա– գործման և տեխնիկատնտ․ բարձր ցուցա– նիշների շնորհիվ։ Դրանցով փակում են մինչև 45 մ թռիչքով և 20 մ բարձրությամբ բացվածքներ։ Սեկտորային և տանիքաձև Փ–ներով փակում են մինչև 50 մ թռիչքով բացվածքները։ Պատվյսրների նավարկե– լի բացվածքները (200 ս և ավելի թռիչքով) փակելու համար կիրառում են դարձկեն ֆերմաներ կամ շրջանակներ, կափույրա– յին և այլ Փ–ներ։ Խորքային Փ–ներն աշխատում են մեծ ճնշումների (մինչև մի քանի հարյուր մետր) պայմաններում։ Մինչև 100 մ ճնշման և փակման ենթակա մեծ թռիչքների դեպքում կիրառում են սեգմենտային և հարթ Փ–ներ։ Մինչև 800 մ ճնշումների դեպքում ջրի ծախսի կարգավորման համար ծառայում են շա– հագործման բարձր հատկություններ ունե– ցող ասեղնավոր Փ–ներ։ ՓԱԿ ԱՆ Ա ԳՈՐԾՍ Կ ԱՆ–ՀԱՎԱՔՄԱՆ ԳՈՐ–
ԾԻՔՆԵՐ, կիրառում են մեքենաների հան– գուցային և ընդհանուր հավաքման դեպ– քում՝ դրանց տարրերի միացման և չա– փաբերման աշխատանքների համար։ Մե– քենաների տարրերի միացման հա– մար ծառայում են ձեռքի և մեքենայաց– ված Փ–հ․ գ․։ Ձեռքի գործիքներից են պա– րուրակային միացումների հավաքման ստանդարտ և հատուկ գործիքները (մա– նեկի դարձակներ, պտուտակիչներ), սո– վորական և փափուկ մուրճերն ու կալակ– ները, առաձգական կտրատված օղակ– ների և տափօղակների զետեղման զա– նազան գործիքներ։ Մեքենայացված Փ–հ․ գ․ են պնևմատիկ և էլեկտրական պա– րուրակադարձիչ ձեռքի մեքենաները, պնև– մո– և էլեկտրամուրճերը, մամլակցելու և գամելու ւիոխադրովի չավւոցները, ինչ– պես նաև առաձգական դետալների զե– տեղման հատուկ մեքենայացված հար– մարանքները։ Մեքենայացված գործիքնե– ՐԸ լայնորեն օգտագործվում են զանգ– վածային և խոշոր սերիական արտադրու– թյուններում։ Չափաբերման աշ– խատանքների համար հատավոր և մանրսերիական արտադրության մեջ (շըր– ջասղոցում, քցիմների հեռացում, քերա– նում, կիպահղկում ևն) օգտագործում են ձեռքի ստանդարտ գործիքներ (խարտոց– ներ, քերաններ, կիպահղկիչներ, հատիչ– ներ, տիգաձև հատիչներ՝ կրեյցմեյսելներ, գայչիկոններ, անցքակոկիչներ ևն), ինչ– պես նաև մի շարք հատուկ գործիքներ (կաչակներ, շաբչոններ ևն)։ Չափաբեր– ման աշխատանքների աշխատատարու– թյունը փոքրացնելու համար օգտվում են մեքենայացման միջոցներից, ինչպես նաև դրանք փոխարինում համապատասխան մեխանիկական մշակմամբ։
ՓԱԿԵՂ, մկանները պատող շարակցա– հյուսվածքային թաղանթ, որը ծածկում է նաև առանձին մկանախմբեր ու մարմնի ամբողջական մասեր։ Անմիջապես մաշկի տակ կա մեկ ընդհանուր ենթամաշկային մակերեսային Փ․։ Փ–ների շնորհիվ հեշ– տանում են կծկումների ժամանակ առան– ձին մկանների կամ մկանախմք երի շւիում– ները միմյանց նկատմամբ։ Փ–ների միջև առաջանում են ակոսներ կամ խողովակ– ներ, որտեղով անցնում են այէյան անոթ– ներն ու նյարդերը։ Միջփակեղային տա– րածություններով կարող են տարածվել զանազան բորբոքային հեղուկներ ու թա– րախային պրոցեսներ։ ՓԱՀ ԼԱՎԻՆ ԷՐԻ ԴԻՆԱՍՏԻԱ, կահերի դի– նաստիա Իրանում 1925–79-ին։ Ներկա– յացուցիչներն են Ռեզա Շահ Փակավին (1925–41) U Մոհամմադ Ռեզա Փակա– վին (1941–79)։ Փ․ դ․ վարել է հետադի– մական, հակադեմոկրատ․ ներքին և ար– տաքին քաղաքականություն։
ՓԱՂԱՆԳ, ֆալանգ (հուն․ фссХсгуЮ» հին հուն, մարտակարգ, ծաէրազեն հե– տևակի գծային հոծ զորաշարք։ Ունեցել է 8–16 շարք (հազվադեպ՝ 25b, ճակատի երկարությունը՝ մինչև 500 մ (շարքում 1000 մարդու դեպքում)։ Փ․ ոայտնի էր դեռևս Տրոյական պատերազմի ժամա– նակ։ Կաւոարելագործել է Փիլիպպոս Մա– կեդոնացին։ Այսպես կոչված, մակեդոնա– կան մեծ Փ–ում կար 28672 զինվոր։ Փ․ կազմված էր ստորաբաժանումներից, հիմ– նականներն էին լոքոսը (1 շարք՝ 16 զին– վոր), սինտագման (16 լոքոս՝ 256 զինվոր), փոքր Փ․ (16 սինտագմա՝ 4096 զինվոր)։ Փ–ի գործողության հիմքը ճակատային հարձակումն էր, ուներ հարվէսծի զգալի ուժ, սակայն դանդաղաշարժ էր, շարքերը խախտվում էին շարժման ժամանակ։ Հին Հռոմում Փ․ օգտագործվել է մինչև մ․ թ․ ա․ IV դ․ վերջը և ուշ կայսրության ժամանա– կաշրջանում՝ բարբարոսների դեմ պատե– րազմներում։
ՓԱՄԲԱԿ, գետ ՀՍՍՀ Սպիտակի և Գու– գարքի շրջաններում։ Երկարությունը 86 կմ է, ավազանը՝ 1370 կմ2։ Սկիզբ է առնում Զաջուռի լեռնանցքի արլ․ լանջից։ Զա– խից ընդունելով Չիչկան վտակը՝ հոսում է նեղ, աստիճանաբար լայնացող հով– տով, ապա՝ Դայլաձորի կիրճով, որտեո արագահոս է, ունի մեծ անկոա։ Զորագետ քտա–ից ներքև միախառնվելով Զորա– գետին՝ կազմավորում է Դեբեդ գետը։ Ունի ձնաանձրևային և ստորգետնյա սը– նում։ Հորդանում է գարնանը։ Միջին տա– րեկան ծախսը 12 մ31վրկ է ((առավելա– գույնը՝ 560 մ3!վրկ, 1959), հոսքը՝ 378 մլն մ3։ Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման համար։ Գործում է Վահագնիի ջրհան կայանը։ Գ․ Աբրահամյան
ՓԱՄԲԱԿ, Բամբակ, Բամբակի ձոր, գավառ Մեծ Հայքի Գուգարք նա– հանգում։ Համապատասխանել է Տաշիր գավառին կամ նրա տարածքի մի հատ– վածին։ XIII դ․ այն հիշատակում է Վար– դան վարդապետը (Արևելցի), Փ․ անվա– նելով համանուն գետի ձորը՝ Հաղ պատ և Սանահին վանքերով։ Գրկ․ ՎարդանՎարդապեւո (Արե– Վ և լ ց ի), Հաւաքումն պաւոմությեան, Վնա․, 1862։ Ռ․ Մաթևոսյան
ՓԱՄԲԱԿ, գյուղ ՀՍՍՀ Գուգարքի շրջա– նում, Փամբակ գետի ձախ ափին, շրջկենտ– րոնից 5կմհս․։ Փ–ով է անցնում Կիրովա– կան–Ալավերդի երկաթուղին և ավտո– խճուղին։ Փ․ Լերմոնտովոյի գազանաբու– ծական սովետական տնտեսության տե– ղամասերից է։ Զբաղվում են կերային Փամբակ կուլտուրաների մշակությամբ, բանջարա– բուծությամբ և անասնապահությամբ։ Փ–ում է գտնվում ՀՍՍՀ շինանյութերի արդյունաբերության մինիստրության Կի– րովականի «Կիրներուդ» կոմբինատի գրա– նիտի քարհանքը, որը գործում է Փամ– բակի գրանիաի հանքավայրի բազայի վրա, ՍՍՀՄ երկրաբանության մինիստ– րության «Հայբնագույն քարեր» արտա– դրական միավորման հանքահետախուզա– կան արշավախմբի N» 8 տեղամասը։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, կապի բաժանմունք, ավտոմատ հեռախո– սակայան, կինո, բուժկայան։ Գյուղում և շրջակայքում պահպանվել են գյուղատե– ղեր, դամբարաններ, գերեզմանոց, մա– տուռ, բերդի ավերակներ։
ՓԱՄԲԱԿ, գյուղ ՀՍՍՀ Վարդենիսի շըր– ջանում, Սևանա լճից արլ․, շրջկենտրոնից 24 կ՜մ հս–արմ․։ Փ–ով է անցնում Վարդե– նիս–Կրասնոսելսկ ավտոճանապարհը։ Փամբակ Անասնապահական սովետական տնտե– սությունն զբաղվում է նաև հացահատի– կի, կերային կուլտուրաների, ծխախոտի մշակությամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, մշակույթի տուն, գրադարան, կապի բա– ժանմունք, կինո, մանկապարտեզ, դե– ղատուն, ամբուլատորիա։ Գյուղի շրջա– կայքում պահպանվել են գյուղատիղեր, եկեղեցիներ, քարավանատուն, գերեզմա– նոց։
ՓԱՄԲԱԿԻ ԳՈԳՀՈՎԻՏ, նեղ, երկայնակի միջլեռնային իջվածք ՀՍՍՀ հս–ում, Բա– զումի և Փամբակի լեռնաշղթաների միջև, Փամբակ գետի ժամանակակից դարա– վանդավոր հովիտը՝ հատակի 1300– 1600 մ բարձրությամբ։ Ձգվում է Զաջուռի լեռնանցքից մինչև Գայլաձոր կիրճը։ Ընդ– գրկում է նաև Չիչկան, Վանաձոր և Տան– ձուտ գետերի հովիտները։ Ունի տեկտո– նական ծագում։ Երիտասարդ իջվածքնե– րի և իջվածք սինկլինալների շարք է՝ լցված վերին պլիոցենի ու պլեյստոցենի լճագետային հզոր նստվածքներով։ Փ․ գ․ եզերող լեռնաշղթաների հարաբերական բարձրությունը մինչև 1700 մ է, ջրբաժան–
