47,5°C։ Օգտագործվում է О-ով լեգիրացված վոլֆրամ ստանալու համար։ Օ–ի հիդր– օքսիդը՝ Os(OH)4, սե, ամորֆ նյութ է, չի լուծվում շրում, նոսր թթուներում և ալկա– լիներում, լուծվում է խիտ և ուժեղ թթունե– րում։ Ստացվում է O-fi(IV) աղերի հիղրոլի– գով և օգտագործվում 0․ ու նրա միացու– թյուններն ստանալու համար։ 0․ ստա– նում են պլատինային մետաղների հետ միաժամանակ՝ հումքն օքսիդացնում են մինչե 0տ04, որի գոլորշիները կլանում են կալիումի հիդրօքսիդի լուծույթով։ Լու– ծույթից 0․ նստեցնում են [0s02(NH3)4]Cl2 կոմեյլեքսի ձևով, որը ջրածնով վերա– կանգնում են մինչև մետաղական Օ–ի։ Օ–ի գերկարծր համաձուլվածքները իրի– դիումի, ռութենիումի և վոլֆրամի հետ օգտագործվում են ճշգրիտ սարքերի պտտվող մասերի առանցքակալներ և գրչածայրեր պատրաստելու համար։
ՕՍՄՈԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄ « օսմոս և lUIUl․ regulare – ուղղորդել), ֆիզիկա–քիմ․ և ֆիզիոլոգիական պրոցեսների, ամբողջու– թյուն, որով ապահովվում է օրգանիզմի ներքին միջավայրի հեղուկների (արյուն, ավիշ, միջբջջային հեղուկ) օսմոտիկ ճընշ– ման հարաբերական կայունությունը։ 0 բնորոշ է քաղցրահամ ջրերում և ցամա– քում ապրող բոլոր կենդանիներին, ինչ– պես նաև մարդուն։ Ծովային օրգանիզմ– ներից Օ–մամբ օժտված են ողնաշարա– վորները (բացի միքսիններից), որոշ խեց– գետնակերպեր։ Օսմոտիկ ճնշման փո– փոխությունն ընկալվում է օսմոընկալիչ– ներով, որոնցում առաջացած ազդակները փոխանցվում են նյարդային կենտրոննե– րին, իսկ վերջիններս կարգավորում են ջրի և աղերի փոխանակությունը, դրանց արտազատումր օսմոկարգավորիչ օրգան– ներով՝ նեֆրիդներով, երիկամներով, քրտնագեղձերով․ Կաթնասունների Օ–ման հիմնական օրգանները երիկամներն են, որոնք ջրի ավելցուկի դեպքում ընդունակ հՆ արտազատելու հիպոտոնիկ, ջրի սա– կավության դեպքում՝ խիտ մեզ։ Որոշ ձկներ (օրինակ, սաղմոնները) և որոշ խեցգետնակերպեր օժտված են Օ–ման 2 մեխանիզմներով և կարող են ապրել ինչպես քաղցրահամ, այնպես էլ աղի ջրերում։ Պոյկիլոօսմոտիկ կենդանիները (ծովային փափկամորթներ, փշամորթներ ևն) ունեն բջջային 0․, արյան բջիջ– ներում օսմոտիկ ճնշումը բարձրանալիս նույն չափով այնտեղ աճում է նաև օրգ․ նյութերի (հատկապես ամինաթթուների) կոնցենտրացիան, նյութեր, որոնց հա– մար բջջաթաղանթը թույլ թափանցելի է։ Դրանով բջջոււ/ աղերի և ջրի պարունա– կությունը չի փոփոխվում, օսմոտիկ ճըն– շումը հավասարվում է օսմոտիկորեն ակ– տիվ նյութերի կուտակման հաշվին։ Այս– պիսով, բջջային 0․ պայմաններ է ստեղ– ծում վերը նշված կենդանիների սահմա– նափակ հարմարվելուն արտաքին միջա– վայրի օսմոտիկ ճնշման տատանումնե– րին։
ՕՍՄՈՆԴ, 0 ս մ n ն (Osmond), Ֆլորիս (1849–1912), ֆրանսիացի ինժեներ (մե– տալուրգ և մետաղագետ)։ Ավարտել է Փարիզի քաղաքացիական ինժեներների ուսումնարանը։ 1885-ին, զարգացնելով Դ․ Կ․ Չեռնովի գիտական ուղղությունը, առաջարկել է ձուլածո պողպատի կառուց– վածքի բջջային տեսությունր, 1888-ին, կիրառելով ջերմաէլեկտրական հրաչափ, որոշել երկաթի և ածխածնի հետ երկաթի համաձուլվածքների կրիտիկական կետե– րը (բացահայտել է Չեոնովը, 1868-ին)։ 1|909-ին մշակել է պողպատի և թուջի բա– ղադրամասերի կառուցվածքային անվա– , նակարգը։
ՕՍՄՈՍ (< հուն․ cbap,o£ – հրում, ճըն– շում), տարբեր կոնցենտրացիա ունեցող երկու լուծույթներն իրարից և լուծույթը մաքուր լուծիչից միջնորմող կիսաթափան– ցիկ թաղանթով լուծիչի միակողմանի ինք– նաբերաբար անցումր։ Հայտնաբերվել է 1748-ին (Ա․Նոլլե)։ Թաղանթով անցնելու լուծիչի ունակությունը քանակապես բնո– րոշվում է օսմոտիկ ճևշմամբ։ Եթե թա– ղանթը թափանցելի է նաև լուծված նյութի համար, ապա այն շարժվում է լուծիչի շարժմանը հակառակ ուղղությամբ՝ լու– ծույթից լուծիչ (տես Դիալիզ)։ Դեպի կի– սաթափանցիկ պատյանով ամփոփված հեղուկն ուղղված 0․ կոչվում է է ն դ օ ս– մ ո ս, հակառակ ուղղվածը՝ է ք ս օ ս– մ ո ս։ 0․ չափազանց կարևոր նշանակու– թյուն ունի բուս, և կենդան, աշխարհի համար, բազմաթիվ կարևոր կենսապրո– ցեսներ իրականանում են Օ–ի շնորհիվ (տես Օսմոկաբգավորոէմ)։ Այն կիրառում են պոլիմերների մոլեկուլային զանգված– ները որոշելու, կենսբ․ կառուցվածքներն ուսումնասիրելու համար։ Հ․ Հակոբյան
ՕՍՄՈՏԻԿ ՃՆՇՈՒՄ, դիֆուզիոն ճ ն շ ու մ, մաքուր լուծիչի հետ շփվող լուծույթի դիֆուզիայի միջոցով կոնցեն– տրացիան փոքրացնելու ձգտումը բնորո– շող թերմոդինամիկական մեծություն (տես Օսմոս)։ Եթե լուծիչը և լուծույթը միջ– նորմված են միայն լուծիչի մոլեկուլների համար թափանցիկ թաղանթով, ապա 0․ ճ․ դառնում է չափելի և հավասար է այն ճնշմանը, որը պետք է ստեղծել լու– ծույթի վրա մոլեկուլների անցումը միջ– նորմով դադարեցնելու համար։ 0․ ճ․ առաջինը չափել է գերմանացի բուսաբան Վ․ Պֆեֆֆերը (1877)։ իդեալական և չա– փազանց նոսր լուծույթների 0․ ճ․ (л) կախված չէ լուծիչի ու լուծված նյութի բնույ– թից և բավական մեծ ճշտությամբ որոշ– վում է JiV=inRT հավասարումով, որտեղ V-ն լուծույթի ծավալն է, ո–ը՝ լուծված նյու– թի մոլերի թիվը, R-ը՝ գազային ունիվեր– սալ հաստատունը, T-ն՝ բացարձակ ջեր– մաստիճանը, i-ն՝ Վանտ Հոֆֆի գործա–- կիցը։ Չդիսոցվող նյութերի համար i= 1, դիսոցվողների՝ i>l և ասոցվողների՝ i<l։ Իրական լուծույթների 0․ ճ․ (л՝) ավելի մեծ է, քան իդեալական լուծույ– թինը (л")։ л՝/n"=g կոչվում է օսմո– տիկական գործակից։ Միև– նույն 0․ ճ․ ունեցող լուծույթները կոչվում են իգոտոնիկ կամ իզոօսմոտիկ (ար– յանը փոխարինող և ֆիզիոլոգիական լու– ծույթները պետք է իգոտոնիկ լինեն օր– գանիզմի ներքին հեղուկներին)։ 0․ ճ․ չափում են օսմոմետրերով՝ վի– ճակագրական և դինամիկական եղանակ– ներով։ Առաջին դեպքում չափում են կի– սաթափանցիկ թաղանթով (ցելոֆան, բնա– կան և սինթետիկ պոլիմերներ, ծակոտ– կեն խեցիներ, ապակի ևն) հաղորդակց– վող անոթներում (Ա, P) հեղուկի սյուների բարձրությունների աարբերությունր (АН) հավասարակշռություն ստեղծվելուց հետո։ Երկրորդ դեպքում չափում են թաղանթով հեղուկի անցման արագությունը (v), անոթներից մեկում հավելյալ ճնշման (AP) տարբեր արժեքների դեպքում Ա հաշվում այն ճնշումը, որի դեպքում v=0։ 0․ ճ․ կարող է հասնել նշանակալի մեծու– թյունների․ օրինակ, 53%-անոց շաքարա– ջրում Jt= 10 Մն/tl2 (t=20°C)։ Օ․ ճ–ման հարաբերական կայունությունն օրգանիզ– մում իրականանում է ջրաաղային փոխա– նակության շնորհիվ։ Օրգանիզմի բջիջ– ներում Օ․ ճ․ կախված է օրգանիզմի տե– սակից, տարիքից, բջիջների տեսակից U շրջապատի միջավայրի Օ․ ճ–ից։ Օրինակ, ճահ– ճային բույսերի վեր– գետնյա օրգանների բջջահյութի Օ․ ճ․ փո– փոխվում է 2–16 ւէթն, տափաստանային բույ– սերինը՝ 8–40 մթն մի– ջակայքում։ Կաթնա– սունների օրգանիզմում կենսահեղուկների մեծ Օսմոմետրի սկզբունքային սխեմա․ Ա․ լուծույթի խուց, Բ․ լուծիչի խուց, Թ․ թաղանթ։ Հեղուկի մակարդակները օսմոտիկ հավասարակշռության ժամանակ, ա․ և գ–երբ Ա և Բ խցերում արտաքին ճնշում– ները հավասար են (Ру_Рр) f ^H-ը օսմոտիկ ճնշումը հավասարակշռող հեղուկի սյունն է, բ–երբ արտաքին ճնշումները հավասար չեն (ри–ря=л) մասի 0․ ճ․ հավասար է արյան 0․ ճ–մանը (բացառություն են կազմում որոշ գեղձերի արտադրած հյութերը՝ թուքը, քրտինքը, մեզը ևն) (տես նաև Օնկոտիկ ճնշում և Օսմոկարգավորում)։ Լ․ Գրիգորյան
ՕՍՆԱԿ, 0 ձն ա կ, գյուղ Արևմտյան Հա– յաստանում, էրզրումի վիլայեթի համա– նուն գավառի Քղիի գավառակի հս–արլ․ մասում։ Առաջին համաշխարհային պա– տերազմի նախօրեին ուներ մոտ 600 հայ բնակիչ։ 0․ ուներ վարժարան, երկու եկե– ղեցի (հիմնադրված 1161-ին և 1276-ին)։ Գյուղի մոտակայքում գտնվող Ս․ Կիրա– կոս (Օ–ի Ս, Կիրակոս) վանքը 1895-ին կողոպտել և ավերել են թուրքերը։ Օ–ից ոչ հեռու, լեռան ստորոտին բխող հանքա– յին աղբյուրի ջուրը հռչակված էր բուժիչ հատկություններով (հոդացավի դեմ)։ Բնակիչները բռնությամբ տեղահանվել են 1915-ին, Մեծ եղեռնի ժամանակ։ Մեծ մասը զոհվել է գաղթի ճանապարհին։
ՕՍՍՈՆ, դ’ Օսսոն (d’Ohsson) Աբրա– համ Կոստանդինի (1779, Կ․ Պոլիս – 1851, Բեռլին), շվեդ, դիվանագետ և արևե– լագետ։ Ծագումով հայ։ ԳԱ անդամ (1817-ից), գրականության և արվեստնե– րի ակադեմիայի (1823-ից) ու գիտ․ ըն– կերության (1828-ից) պատվավոր անդամ Ուպսալայում։ 1799-ից անցել է դիվանա– գիտ․ ծառայության, եղել է Շվեդիայի դես– պանորդը Հաագայում (1816–34) և Բեռ– լինում (1834–50)։ Հրատարակել է «Մոն– ղոլների պատմությունը։ Չինգիզ խանից մինչև Թամերլան» քառահատոր աշխա–
