Ֆ․ Ֆեյդի Լ․ ՖԵյխտվանգեր ղորդում տե|ղի ունեցող անցուդարձի սո– ցիալ–քաղ․ վերլուծությանը։ «Աիմոնա» (1944) վեպը պատմում է ֆրանս․ Դիմա– դրության երիտասարդ հերոսուհու մա– սին։ Ֆ․ սկզբունքորեն ընդունել է ժող․ զանգվածների հեղափոխ․ ակտիվությու– նը («Աղվեսները խաղողի այգում», 1947, «Գոյա կամ իմացության դժվարին ուղին», 1952, հայ․ հրտ․ 1974, «Խենթի իմաստու– թյունը կամ ժան–ժակ Ռուսոյի մահն ու կերպարանափոխությունը», 1952, վե– պեր, և «Այրի Կապետը», 1956, պիես)։ Ֆ․ ստեղծել է պատմ․ երկպլան վեպի նոր տեսակ։ Նրա շատ ստեղծագործու– թյուններ Էկրանացված են։ ԳԴՀ–ի ազգ․ մրցանակի դափնեկիր (1953); Երկ․ Gesaromelte Werke in Einzelausgaben, Bd 1–10, 12–14, В․, 1959–64; Իսպանական բալլադ, Ե․, 1972։ Գրկ․ Рачинская Н․ Н․, Лион Фейхт– вангер (1884s–1958), М․, 1965; Лион Фейхт– вангер․ Биобиблиографический указатель, М․, 1959․
ՖԵՅՆՄԱՆ (Feynman) Ռիչարդ Ֆիլիպս (ծն․ 1918), ամերիկացի, ֆիզիկոս, արդի քվանտայիէ։ Էլեկտրադինամիկայի հիմ– նադիրներից։ ԱՄՆ–ի ազգային ԴԱ ան– դամ (1954)։ Ավարտել է Մասսաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստ–ը (1939)։ Փիլիսո– փայության դ–րի աստիճանն ստացել է Պրինստոնի համալսարանում (1942), այ– նուհետև աշխատել է Լոս Ալամոսի լաբո– րատորիայում և Քոոնելի համալսարա– նում։ 1950-ից՝ Կալիֆոռնիայի տեխնոլո– գիական իէյստ–ի պրոֆեսոր։ Աշխատանք– ները վերաբերում են քվանտային Էլեկ– տրադինամիկային, քվանտային մեխա– նիկային և վիճակագրական ֆիզիկային։ Մշւսկել է մաթ․ այնպիսի ապարատ (Ֆ և յ ն մ ս ն ի դիագրամներ), որը կարևոր նշանակություն է ունեցել դաշտի քվսնտային տեսության զարգաց– ման համար։ Մ․ Գեւ–Մւսնի հետ միասին ստեղծել է (1958) թույլ փոխազդեցություն– ների քանակական տեսությունը։ Վիճա– կագրական ֆիզիկայում զարգացրել է պոլյարոնի տեսությունը միջանկյալ կա– պի դեպքի համար, բացատրել է մրրիկնե– րի առաջսցումը գերհոսուն հելիումում (Ֆեյնմանի մրրիկներ)։ Առա– ջարկել է Г1969) նուկլոնների փարթոնա– յին մոդելը։ Քվանտային մեխանիկայում մշակել է ըստ հետագծերի ինտեգրման մեթոդը։ «Ֆիզիկս յի ֆեյնմանյան դասախոսու– թյուններ» հայտնի դասընթացի հեղինա– կըն է (Ռ․ Լեյտոնի և Մ․ Աենդսի հետ համատեղ)։ Նոբելյան մրցանակ (1965, Ցոլ․ Շվինգերի և Մ․ Տուէոնւսգայի հետ)։ ՖԵՅՏ (Fejt, Fyt) Ցան (1611-1661), ֆլամանդացի նկարիչ։ Մովորել է Ֆ․ Անայ– դերսի մոտ։ 1631-ի և 1641-ի միջև ճամփոր– դել է (մասնավորապես եղել է Փարիզում և Հոոմում)։ Հիմնականում ստեղծել է նատյուրմորտներ և կենդանիների պատ– կերներով նկարներ (Ֆ–ի կտավներում մարդկանց ֆիգուրները նկարել են է․ Կվել– լինուսը և ուրիշ նկարիչներ)։ Ֆ–ի գործե– րը աչքի են ընկնում կոմպոզիցիայի դե– կորատիվ էֆեկտիվությամբ, թռչունների փետուրների, կենդանիների բրդի, պտուղ– ների մակերեսի ևն նուրբ գեղանկարչա– կան արտաբերմամբ, արծաթավուն կոլո– րիտի նրբագեղությամբ։ Հայաստանի պետ․ պատկերասրահում (Երևան) են գտնվում Ֆ–ի «Որսորդություն», «Շունն ու որսը» աշխատանքները։ Պատկերազարդումը տես 640-րդ էշից հետո՝ ներդիրում։ Գրկ․ Либман Д․ С․, Картины Яна Фейта и мастеров его круга в ГМИИ им․ А․ С․ Пушкина в сб․։ Сообщения Государ– ственного Музея изобразительных искусств им․ А․ С․ Пушкина, в․ 5, М․, 1975․
ՖԵՆԻԼԱԼԱՆԻՆ, |3-ֆենիլ–a-ամինապրո– պիոնաթթու, արոմատիկ, անփոխարինե– լի ամինաթթու։ Գոյություն ունի օպտիկա– պես ակտիվ Լ և D, ռացեմիկ DL ձևերով՝ ազատ և սպիտա– կուցների կազմի մեշ։ Հանդիպում է ազատ վիճակում կենդանիների օր– գանիզմում, բույսե– րում, միկրոօրգա– նիզմներում։ Փո– խարկվում է ւոիրո– զին ամինաթթվի։ Մարդու օրգանիզմում Ֆ–ի Փոխանակության բնածին խանգա– րումը (ֆենիլկետոնուրիա) հանգեցնում է մտավոր թուլության։ Հասուն մարդու Ֆ–ի օրական պահանշը 1,1 գ Է։
ՖԵՆՈԼՆԵՐ, արոմատիկ միացություններ, որոնց մոլեկուլում հիդրօքսիլ(-ОН) խըմ– բերը անմիջականորեն կապված են արո– մատիկ օղակի հետ։ Ըստ –ОН խմբերի քանակի տարբերում են միա–, երկ– և եռա– տոմ Ֆ․։ Ֆ–ի պարզագույն ներկայացուցի– չը ֆենոլն է (կարբոլոնաթթու կամ օքսիբենզոլ)՝ CeHsOH, որը օդում վար– դագույն դարձող, անգույն բյուրեղներ է։ Հալ․ ջերմաստիճանը՝ 40,9°C, եռմանը՝ 182°C։ Թունավոր է։ Օգտագործվում է ախտահանման համար, ներկանյութերի, պեստիցիդների արտադրության մեջ։ Ֆ․ ունեն թույլ թթվային հատկություններ, առաջացնում են աղանման նյութեր՝ ֆենոլատներ։ Ֆ․ անգույն, բնորոշ հոտով բյուրեղներ են, հազվադեպ հե– ղուկներ, լավ լուծվում են օրգ․ լուծիչնե– րում (սպիրտ, եթեր, բենզոլ)։ Ֆ–ի և ՇՕշ–ի համատեղ տաքացումից առաջա– նում են ֆենոլաթթուներ (օրինակ, սա– լիցիլաթթու)։ Ֆ․ ստացվում են քարածխի խեժից, սինթեզում են համապատասխանս հալոգենային ածանցյալների հիդրոլիզից և այլ եղանակներով։
ՖԵՆՈԼՈԳԻԱ (< հուն․ tpaCvco – ցուցա– դրել և ․․․ չոգիւս), բնության սեզոնա– յին երևույթների, դրանց սկսման ժամկետ– ների և այդ ժամկետները կանխորոշող պատճառների մասին գիտելիքների հա– մակարգ։ Ֆ․ գրանցում և ուսումնասիրում է բուսական ու կենդանական աշխարհի սեզոնային երևույթները (կէնսաֆենոլո– գիա), ինչպես նաև ձնածածկույթի հաս– տատման ու վերացման, աոաջին ու վեր– շին ցրտահարության, սառցակալման ու սառցահալքի ժամկետները ևն։ Բույսերի համայ գրանցվում են զարգացման սե– զոնային փուլերը, բողբոշաոաչում և բող– բոջար սց, տերևակալում, ծաղկում (սկիզ– բը և սվարտը), պտուղների և սերմերի հասունացում, տերևների աշնանային գու– նավւոխում, տերևաթափ։․ Կենդանիների Ֆ–ում գրանցվում են զուգավորումը, ձա– գերի հայտնվելը, սեզոնային մազափո– խումը և միգրացիան, թռչունների Ֆ–ում՝ բնադրումը, ձվադրումը, առաջին ձագերի հայտնվելը և թռիչքը, չվող թռչունների համա]!՝ գարնանային և աշնանային չուն ևն։ ժաւ անակակից գիտական Ֆ–ի հիմնա– դիրը շվեդ, բուսաբան Կարլ Լիննեյն է։ ՀՄՄՀ ում ֆենոլոգիական առաջին աշ– խատս ւնքները սկսվել են 1930-ական թթ․ սկզբնհրին, որոշ ընդմիջումից հետո՝ վերսկսվել 1962-ին։ Մեր երկրում ֆենոլոգիական աշխա– տանքները ղեկավարում է ՄԱՀՄ աշխար– հագրփկան ընկերության Ֆ–ի բաժինը, ՀԱԱՀ^ում՝ Հայկական աշխարհագրական ընկերության ֆենոլոգիական հանձնաժո– ղովը։ Ֆենոլոգիական օրինաչափությունների հիմաէ վրա կազմում են սեզոնային աշ– խատանքների և միջոցառումների կազ– մակերպման տեղական ժամկետները, որոնք օգտագործվում են բնության պահ– պանո թյան, մշակովի բույսերի վնասա– տուների դեմ պայքարի, մեղվաբուծության, օդանավագնացության ու ժող․ տնտեսու– թյան այլ բնագավառներում։
ՖԵՆՈԼՖԹԱԼԵԻՆ, 4,4’ – երկօքսիֆ– թսղա^ենոն, C20HuO4, անգույն, անհոտ բյուրեղներ են։ Հալ․ ջերմաստիճանը՝ 259–։>63°C։ Ջրում վատ է լուծվում, որ– պես ինդիկատոր օգտագործվում է վեր– լուծական քիմիայում (թթու և չեզոք լու– ծույթներում անգույն է, հիմնայինում՝ կարմրամոռագույն, գույնի անցման տի– րույթը՝ рН=8,2-г10)։ Բժշկության մեջ կիրառվում է որպես լուծողական (հնա– ցած անվանումը՝ պ ու ր գ և ն), հաբերի ձևով։
ՖԵՆՈԼՖՈՐՍաԴԵՀԻԴԱՅԻՆ 1«ԵԺԵՐ, ֆենոլմրջնալդեհիդային խե– ժեր, ֆենոլային խեժեր, սին– թետիկ խեժեր, ւէրջնաւղեհիդի հետ ֆե– նոլների պոլիկոնդենսման արգասիքները։ Ընդհանուր բանաձևը՝ որտեղ, սովորաբար, R=Rr=H, երբեմն R=CH3, C(CH3)3, OH, R՝=CH3։ Մոլ․ զանգվածը՝ 400–1000։ Տարբերում են ջերմււռեակտիվ (п=2–5) և շերմապլաս–
