ԳՎԱԴԵԼՈՒՊԱՅԻ ԿՈՄՈՒՆԻՍՏԱԿԱՆ
ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ (ԳԿԿ), ստեղծվել է 1958-ին, Կապստեր քաղաքում, ԳԿԿ 1 համագումարում, որպես ինքնուրույն կու–սակցություն (1944-ի ապրիլից մինչև 1958-ի մարտը Գվադելուպայում գործել է կոմունիստական ֆեդերացիա, որը մըտ– նում էր Ֆրանսիայի կոմկուսի մեջ)։ Տան– դես է գալիս հանուն խաղաղության, դե–մոկրատիայի և սոցիալիզմի։ ԳԿԿ ներ–կայացուցիչները մասնակցել են կոմունիս–տական ու բանվորական կուսակցություն–ների 1960 և 1969 թթ․ Մոսկվայի խորհըր– դակցություններին։ Կենտրոնական օր–գանն է «Էտենսել» («Etincelle») շաբաթա–թերթը։
ԳՎԱՏԵՄԱԼԱ (Guatemala), Գ վ ա տ fa- մա լ ա յ ի Տանրապեաություն (Republica de Guatemala), պետություն Կենտրոնական Ամերիկայում։ Տարա–ծությունը 108,9 հզ․ կմ2 է, բն․ 5,86 մլն CJ974)։ Վարչականորեն բաժանվում է 22 դեպարտամենտի։ Մայրաքաղաքը՝ Գվա– տեմալա։ Պետական կարգը։ Գ․ պրեզիդենտական հանրապետություն է։ Գործող սահմանա–դրությունն ընդունվել է 1965-ին։ Օրենս–դրական իշխանության բարձրագույն մար–մինը 4 տարի ժամանակով ընտրվող միա–պալատ պառլամենտն (ազգային կոնգ– Հհ Բնությունը։ Երկրի հս–արլ–ում և հվ– արմ–ում դաշտավայրեր են։ Տարածքի մեծ մասը 1000–3000 մ բարձրության բարձրավանդակ է՝ Տախումուլկո (4217 մ, հանգած), Ակաաենանգո (3975 մ, գոր–ծող) և այլ հրաբուխներով։ Տաճախակի են երկրաշարժերը։ Կան բազմամեւռաղների, քրոմի, մանգանի, ոսկու, արծաթի, նավ–թի հանքավայրեր։ Կլիման մերձհասարա– կածային է, պասատամուսոնային։ Միջին ամսական ջերմաստիճանը դաշտավայ–րերում 23°Շ–ից 27°C է, բարձրավանդա–կում՝ 15°Շ–ից 20°C։ Տարեկան տեղումնե–րը հվ–արմ–ում՝ 500–1000 г/ /, բարձրա– Ատիալան լիճը և հրաբուխը վանդակում՝ 2000–3500 ւ/г/։ Բնակչության մոտ 50%-ը իսպանացիների և հնդկա–ցիների խառնածիններ են, մնացածը՝ հնդկացիներ (կիչե, կակչիկել, մամե և այլք)։ Պաշտոնական լե–զուն իսպաներենն է։ Նշա–նավոր քաղաքներն են' Գվատեմալան, Քեսալտե– նանգոն, Պուերտո Բարիո– սը, Մասատենանգոն, Ան– տիգուան։ Պատմական ակնարկ։ Գ․ բնակեցված է եղել հնդկա–ցիական ցեղերով։ 1523-ին իսպանական կոնկիստա– դորները Պեդրո դե Ալվա– րադոյի գլխավորությամբ նվաճեցին Գ․։ 1560-ին ըս– տևղծվեց Գ–ի գեներալ– կապիտանություն, որի մեջ մտան գրևթե ամբողջ Կենտրոնական Ամերիկան և այժմյան Մեքսիկայի մի մասը։ Ազգային անկախու–թյան պայքարը հարևան Մեքսիկայում և իսպանա–կան գաղութներում (տես Իսպանական գաղութների անկախության պատերազմ Աւէերիկայոււէ 1810–26) նպաստեց Գ–ի ազատագը– րական շարժմանը։ 1821-ի հոկտ․ 15-ին Գվատեմալա քաղաքի կրեոլական բնակչության ներ–կայացուցիչների ժողովը հռչակեց Գ–ի անկախության դեկլարացիան։ 1822-ի հունիսին մեքսիկական զորքերը մտան Գ․։ Մեքսիկայում Իտուրբիդեի կայսրու–թյան անկումից հետո (1823) հռչակ–վեց ֆեդերատիվ հանրապետություն՝ Կենտրոնական Ամերիկայի Միացյալ Նա–հանգներ՝ Գ–վաւոեւքալա լքայրաբաղայշով։ 1839-ին ֆեդերացիան կազմալուծվեց և ստեղծվեցին ինքնուրույն պետություն - եեր՝ Գ․, Տոնդուրսաը, Նիկարագուան, Սալվադորը և Կոստա–Ռիկան։ 1870-ական թթ․ սկսվեց ամերիկյան կապիտալի թա–փանցումը Գ․ («Յունայթեդ ֆրուտ քամ– փընի» ևն)։ XX դ․ սկզբներին Գ–ում կազ–մավորվեցին բանվորական առաջին կազ–մակերպությունները, իսկ 1922-ին ստեղծ–վեց կոմունիստական կուսակցություն (1952-ից՝ Գվատեմաչայի աշխատանքի կու–սակցություն)։ 1931-ին իշխանության գլուխ անցավ բռնապետ Խ․ Ուբիկգն, որը վերացրեց բուրժուա–դեմոկրատա– կան ազատությունները, լրացուցիչ ար–տոնություններ տրամադրևց ամերիկյան մոնոպոլիստներին։ 1941-ի դեկտեմբերին Գ․ պատերազմ ևայտարարեց Գերմանիա–յին, Իտալիային և ճապոնիայիև։ 1944-ի հունիսին Ուբիկոյի դիկտատուրան տա–պալվեց, իսկ հոկտ․ 20-ին մայրաքաղա–քում բռնկված զինված ապստամբությամբ սկիզբ առավ Գ–ի հակաիմպերիալիստա– կանՏ հակաֆեոդալական հեղափոխությու–նը (1944–54)։ Իշխանությունն անցավ դեմոկրատական ուժերին։ Դիվանագիտա–կան հարաբևրություններ հաստատվեցին ՍՍՏՄ–ի հետ (1945)։ 1954-ի հունիսին, ԱՄՆ –ի գործուն աջակցությամբ, Տոնդու– րասի տևրիտորիայից ռազմ, ինտերվեն–ցիա կազմակերպվեց Գ–ի դեմ, տապալ–վեց օրինական կառավարությունը և հաս–տատվեց Կ․ Կաստիլյո Արմասի հակահե–ղափոխական դիկտատուրան։ 1957-իև Ար– մասն սպանվեց։ Խոշոր կալվածատերերի և պրոիմպերիալիստական բուրժուազիա–յի դրածո Մ․ Իդիգորաս Ֆուենտեսի կառա–վարությունը (1958–63) թշնամական դիրք գրավեց հեղափոխական Կուբայի նկատ–մամբ։ 1960-ի զինված ապստամբությու–նը Գ–ում ճնշվեց ԱՄՆ–ի օգնությամբ։ 1963-ին հաստատվեց գնդապետ Է․ Պե– րալտա Ասուրդիայի ռազմ, դիկտատու–րան (1963–66), որը որդևգրեց ևակակո– մունիզմի քաղաքականությունը։ Տասա– րակության տարբեր խավերի դժգոհու– թյունը Ասուրդիային հարկադրեց անց–կացնել պրեզիդենտական ընտրություն–ներ (1966), որոնք հաղթանակ բերեցին հեղափոխական կուսակցության պարա–գլուխ Խ․ Ս․ Մենդես Մոնտեևեգրոին։ Նրա կառավարությունն իրագործեց մի շարք Գվատեմալայի ազգային պալատը
