հարաբերությամբ։ Վարկային հաստա– ւոությունն երում կոոպևրաաիվ ձեռնար–կությունների դրամական միջոցները վերագնահատվեցին 5։4-ի հարաբերու–թյամբ։ Վերագնահատվեցին նաև պետ․ փոխառությունների պարտատոմսերը։ Դրամական ռեֆորմը վերականգնեց կա–յուն սովետական ռուբլին և բարձրացրեց ևրա դևրը տնտեսության զարգացման գործում։ Ի տարբերություն առաջինի, երկրորդ դրամական ռեֆորմը ՍՍՏՄ դրամական համակարգում էական փո–փոխություններ չմտցրեց․ բանկնոտնևրը չերվոնեցի փոխարեն բաց թողնվեցին ռուբլիներով։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազ–մից հևտո Դ․ ռ․ կատարվեցին նաև մյուս սոցիայիստակաև երկրներում։ Սոցիալիս–տական Դ․ ռ․ արմատականորեն տարբեր–վում են կապիտալիստականից։ Կա–պիտալիզմի ժամանակ Դ․ ռ․ կատար–վում ևն աշխատավորների հաշվին։ Սո–ցիալիստական պետությունները Դ․ ռ–ի ամբողջ ծանրությունը վերցնում են իրենց վրա։
ԴՐԱՄԱՆԵՆԳՈՒԹՅՈՒՆ, պետական հան–ցագործության տեսակ, կատարվում է իրացման նպատակով՝ գանձարանային, պետական բանկի տոմսեր, մետաղա–դրամներ, պետական արժեթղթեր կամ արտասահմանյան վալյուտա կեղծելու կամ այդպիսիք իրացնելու եղանակով։ Դ․ կատարողների դեմ պայքարելու նպատա–կով 1929-ին ժննում կնքվել է միջազգա–յին համաձայնություն։ ՍՍՏՄ–ում Դ․ պա– տըժվում է 3–15 տարի ժամանակով ազա– տազրկմամբ, գույքի բռնագրավմամբ և 2–5 տարի աքսորով։ Անընդևատ կամ մեծ չափերի Դ․ կատարելու դեպքում օրենքը հնարավոր է ևամարում հանցավորի նկատ–մամբ կիրառելու մահապատիժ՝ նրա ամ–բողջ գույքի բռնագրավումով (Տայկ․ ՍՍՏ քրեական օրենսգրքի 82 հոդված)։ Դ․ բոլոր հասարակարգերում դիտվել է որ–պես հանցագործություն։ Դ․ տարածված է եղել նաև հիև և միջնադարյան Տայաս– աանում, հատկապես՝ Կիլիկիայում։ Վիեննայի և Վենետիկի Մխիթարյաևևերի, Բրիտանական, Լենինգրադի Էրմիտաժ թանգարաններում եղած Լևոև Ա–ին վե–րագրվող պղևձե, արծաթե դրամների զգա–լի մասը կեղծ է։ Տին և միջևադարյան հայկ․ օրեևքևերով Դ–յամբ զբաղվողները դա–տապարտվել են մահապատժի, ցմահ տա–ժանակրության, ենթարկվել անդամախեղ–ման։
ԴՐԱՄԱՆԻՇ, արժենիշ, շրջանառության մեջ արտահայտում է ոսկու կամ արծա–թի որոշակի քանակ։ Չունենալով սեփա–կան արժեք՝ Դ․ շրջանառության մեջ ներ–կայացնում է միայն ոսկե և արծաթե դրա–մը։ Դ–ի ձևով ևանդես ևն գալիս ոչ լիար–ժեք ստակնևրը (պղնձից, նիկելից ևն) և թղթադրամևերը։ Սովետակաև իշխա– ևությաև տարիևերիև՝ 1921–22-իև շրջա–նառել են Տայաստանի կառավարության դրամանիշերը (армсовзнаки), որոնք 1923-ին, Անդրկովկասյան Ֆեդերացիայի կազմավորումից հետո, փոխարինվել են Անդրկովկասյան Ֆեդերացիայի դրամա–նիշերով, ապա՝ սովետական ռուբլով։
ԴՐԱՄԱՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ՊԼԱՆԱՎՈ–ՐՈՒՄ, սոցիալիստական ընդլայնված վեր–արտադրության պահանջներին համապա–տասխան շրջանառության մեջ դրամի քանակի կարգավորում։
ԴՐԱՄԱՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅՈՒՆ, կանխիկ փողի անընդմեջ շարժում՝ ապրանքների շրջանառության, ծառայությունների մա–տուցման և բազմատեսակ վճարումների պրոցեսում։ Ապրանքային արտադրության զարգացման որոշակի փուլում ապրանք–ների անմիջական փոխանակությունն աս–տիճանաբար իր տեղը զիջում է փոխանա–կությանը՝ դրամի (փողի) միջոցով։ Դրամի որոշակի քանակ մշտապես շրջանառու–թյան մեջ է հ սպասարկում է ապրանքնե–րի իրացումը։ Տվյալ դեպքում դրամը կա–տարում է շրջանառության միջոցի ֆունկ–ցիա։ Վարկային և զաևազաև այլ պարտա– վորություևներ մարելիս այն ևանդես է գալիս վճարման միջոցի ֆունկցիայի դե–րում։ Կապիտալիզմի ժամանակ Դ․, բա–ցի սովորական ապրանքների փոխանա–կության պրոցեսից, սպասարկում է նաև աշխատուժ ապրանքի փոխանակությանը։ Փոխանակության այդ ոլորտը Դ–յանը տալիս է առանձնահատուկ՝ կապիտա–լիստական բնույթ։ Դ․ լինում է մետաղա–կան, բանկնոտային և թղթադրամային (տես Դրամական համակարգեր)։ Դ–յան ոլորտում գործում են մի շարք տնտ․ օրենքներ [շրջանառության համար ան–հրաժեշտ փողի քանակի, դրամանիշերի իրական (փոխանակայիև) արժեքի, բանկ–նոտային շրջանառության ևև], որոնք ուրույև գծերով հատուկ են ապրանքային արտադրություն և Դ․ ուևեցող բոլոր հա–սարակարգերին։ Շրջանառության հա–մար անհրաժեշտ փողի քանակը որոշվում է ապրանքների գների գումարը հարաբե–րելով փողի նույնանուն միավորների պտույտների թվին։ Փողի քանակի տվյալ մեծության դեպքում դրամանիշերի իրա–կան արժեքը հակադարձ համեմատական է շրջանառության մեջ թողարկած դրամա–նիշերի քանակին։ Սոցիալիստական տնտեսության մեջ Դ․, առնտրի մեխանիզմի միջոցով, հիմ–նականում սպասարկում է սպառման առարկաների ըստ աշխատանքի պլանա–չափ բաշխման, ինչպես նան սոցիալիս–տական ձեռնարկությունների միջև կա–տարվող ապրանքաշրջանառության պրո–ցեսը, հետևաբար, այն ստանում է որա–կական նոր բովանդակություն։ Ի տարբե–րություն նախորդ հասարակարգերի, որ–տեղ Դ․ իրագործվում է տարերայնորեն, սոցիալիզմի ժամանակ այն ունի պլանա–չափ բնույթ (տես Դրամաշրջանառության ւցչանավորում)։
ԴՐԱՄԱ ՎԱՐԿԱՅԻՆ ՃԳՆԱԺԱՄ, ոսկու ստանդարտի փլուզում և աևցում ինֆլյա– ցիոև թղթադրամայիև շրջաևառությաև, ըևդգրկում է ինչպես առանձիև կապիտա– լիստակաև երկրևերի ներքին շրջանա–ռության ոլորտը, այնպես էլ միջազգային հաշվարկները։ Տարբերում են ընդհանուր և մասնակի Դ․ ճ–եր։ Ընդհանուր Դ․ ճ–ի բնորոշ կարե– վորագույն գծերից է միասնական միջազ–գային արժութային համակարգի փլու–զումը և արժութային գոտիների առաջա ցումը։ Երկրորդ համաշխարհային պա–տերազմից հետո իմպերիալիզմի գաղու–թային համակարգի կործանմամբ այդ գոտիները ես վերացվեցին, և երևան եկաև զարգացող երկրների արժութայիև խմբա– վորումևեր։ Տամաշխարհային կապիտալիստական շուկայում աճում է սպեկուլյատիվ դրա–մական կապիտալի միջազգային միգ–րացիան․ դա խախտում է վճարունակ հաշ–վեկշիռների հավասարակշռությունը ն ուժեղացնում համաշխարհային արժութա–յին համակարգի անկայունությունը։ Ընդ–հանուր Դ․ ճ–ին բնորոշ է բուրժ․ պետու–թյան միջամտության ուժեղացումը մի–ջազգային հաշվարկների և ներքին դրա–մաշրջանառության ոլորտում, որը հատ–կապես արտահայտվեց երկրորդ համաշ–խարհային պատերազմի տարիներին և հետո։ Տեղի է ունենում ոսկու և արժու–թային ռեսուրսների պետականացում, հա–ճախակի դեվալվացիան ծառայեցվում է մոնոպոլիաների շահերին, ընդլայնվում են արժութային սահմանափակումները, մեծանում է Պևտբանկի դերը նն։ Մասնակի Դ․ ճ․ առանձին կա–պիտալիստական երկրների արժույթի ճգնաժամ է․ առաջանում է ընդհանուր ճգնաժամի, պատերազմի, քւնֆԱացխայի և ժամաևակավոր, երբևմն նաև երկա–րատև բևույթ ուևեցող այլ գործոևևերի հետևանքով։ Ներքին շուկաներում սկսվում են ինֆլյացիոն պրոցեսներ, արժեզրկվում են արժույթները, աճում է վճարունակ հաշվեկշիռների դեֆիցիտը, որի հետե– վանքով նվազում ևն արժութային ռեզերվ–ները, ընկնում է բաժնետոմսևրի կուրսը (ըևթացագինը) և իրագործվում է դեվալ–վացիա։ Մասնակի Դ․ ճ–եր ևկատվել եև մինչև առաջին համաշխարհային պատե–րազմը։ Կապիտալիզմի ընդհանուր ճըգ– նաժամի շրջանում դրանք դառնում են ավելի խոր և հաճախակի։ ճգևաժամից դուրս գալու համար կապիտալիստական երկրներն իրագործում են դեվալվացիա, մտցնում արժութային սահմանափակում, հրաժարվում արտաքին պարտքերի մա–րումից, դիմում արտասահմանյան փո–խառությունների նն։ Այդ իսկ պատճառով մեկ երկրի Դ․ ճ․ նույնպիսի ճգնաժամ է առաջացնում նան մյուս երկրներում։ 1958–71-ին բոլոր կապիտալիստական երկրներն ապրեցին երկարատև մասնա–կի Դ․ ճ․։ Այն հատկապես ցնցեց ԱՄՆ (դա կապված էր ռազմական ծախսերի ավե–լացման հետ)։ Այդ տարիներին ԱՄՆ–ի վճարունակ հաշվեկշռի ընդհանուր դե–ֆիցիտը կազմեց 50 մլրդ դոլլար, որը ծածկվեց 13 մլրդ դոլլարի ոսկի արտահա–նելու (ԱՄՆ–ի 1958-ի պաշարի ավելի քան կեսը) և մյուս երկրների կարճատև պարտ–քերը 30–35 մլրդ դոլլարով ավելացնելու հաշվին։ Անվստահությունը դոլլարի նկատ–մամբ այն աստիճան մեծացավ, որ 1971-ին որոշ երկրներ կատարեցին իրենց ար–ժույթների պաշտոնական և փաստացի ռեվաւվացիա (Ավստրիա, Շվեյցարիա, Նիդերլանդներ, ԳՖՏ և ուրիշևեր)։ Սա–կայն դա չամրապնդեց կապիտալիստա–կան աշխարհի արժութային ևամակարգը և 1971-ի վերջերիև սկսվեց Դ․ ճ․։ Ավելի ուժեղացավ ճնշումը դոլլարի նկատմամբ։
