Ջ ա ք ш p ի та Ц վ ա ն ց ի․ «քրիստոսի ծնունդը», մանրանկար 1600-ին Վարազում պատկնրազարդված Ավետարանից (Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ․ Մ ատենադար ան, ձեո․ 2804) կնրազաբդման դեկորատիվ համակար–գին։ Զ․ Ա․ հատուկ հետաքրքրություն է ցուցաբերել զարդի նկատմամբ։ Տ․ Հակոբյան
ԶԱՔԱՐԻԱ Р ՓՕՔՈԻձՅԱՆ ԿԱՂԶՎԱՆՑԻ (մոտ 1720, Կաղզվան – 1799, Կ․ Պոլիս), Կ․ Պոլսի հայոց պատրիարք 1773–81 U 1782–99-ին։ Պայքարել է կաթոլիկ և р ողոք ական եկեղեցիների ազդեցության դեմ։ Այդ էւպատակով 1778-ին հրավիրել է Ազգային ժողով, որը եվրոպական տերու–թյունների դեմ բողոքագիր է ներկայաց–րել սուլթանական կառավարությանը։ Վեր–ջինիս (որը շահագրգռված էր հայերին օտար պետությունների ազդեցությունից հեռու պահելու) աջակցությամբ հալածել է կաթոլիկ հայերին։ 1780-ից պայքարել է Տայոց կաթողիկոսական աթոռին տիրա–նալու համար։ Ավստ․ և ֆրանս․ դեսպան–ների միջամտությամբ 1781-ին զրկվել է պաշտոնից և աքսորվևլ Բուրսա։ Մեկ տարի անց, հայերի պահանջով վերականգնվել է պաշտոնում և ստիպված ևաշտվողական դիրք բռնել այլադավան հայերի նկատ–մամբ։ Նրա նախաձեռնությամբ բացվևլ են Կ․ Պոլսի հայկ․ առաջին թաղային դըպ– րոցները։
ԶԱՔԱՐԻԱ ԲԵՌՆԱՏՈՎԻՉ (ծն․ թ․ անհտ․– 1638, Լվով), լեհահայ հասարա–կական գործիչ։ Ստացել է հոգևորական բարձրագույն կրթություն։ 1626-ին, Նի– կոլ Թորոսովիչի՝ Լվովի հայոց առաջնորդ ընտրվելուց հետո, Զ․ Р․ պայքարել է հայևրի ուծացման և լեհահայ եկեղեցու լատինացման դեմ, որի համար հալած՝ վել Է։ Սերտ կապերի մեջ է եղել Տայոց կաթողիկոս Մովսես Գ Տաթևացու հետ, որին պարբերաբար տեղեկացրել է հայկ․ գաղթավայրերի ներքին իրավիճակի մա–սին։ Տայ աստ անի հևտ Ուկրաինայի և Լեհաստանի հայկ․ գաղթավայրևրի ևոգե– վոր և մշակութային կապի կողմնակից էր։ 1634-ին, արևելյան լեզուների խոր իմա–ցության համար, լեև թագավոր Վլադիս– լավ lY-ից ստացել է թագավորական քար–տուղարի տիտղոս։ Գրկ․ Украинско-армянские связи в XVII в․, Сб․ документов, сост* Я․ Р* Дашкевич, Киев, 1969, с․ 54–55․ Ցա․ Դաշկնիչ
ՋԱՔԱՐԻԱ Գ (ծն․ թ․ անհտ․– 1464), Աղ– թամարի կաթողիկոս 1434-ից։ Տաջոր– դել է Դավիթ Գ ին։ 1441-ին օժանդակել է կաթողիկոսական աթոռը Մսից (Կիլիկիա) Էջմիածին աեղափոխելուն՝ ձգտելով տի–րանալ դրան։ 1459-ին Կարա–Կոյունլու տիրակալ Ջհանշահի օգնությամբ վիժեց– րևլ է Վանը և Աղթամարը վերագրավելու՝ վանի նախկին կառավարիչ Ղլիճ–Ասլանի Փորձը։ Իր ջոկատով հակահարված է ավել նաև Բաղեշի քուրդ ցեղապևտներից մեկին։ 1460-ին Ջհանշահի օգնությամբ դարձել է Տայոց կաթողիկոս՝ միավորե–լով երկու եկեղեցիները։ 1461-ին Զ–ի հակառակորդները, Գրիգոր ժ Ջալալ– բեկյանցի գլխավորությամբ, վտարել են նրան Էջմիածնից։ Զ․ ծպտված Փախել է Աղթամար, որտեղ գահակալել է մինչև իր մահը։ Գրկ․ Առաքել Գավրիժեցի, Պատ– մութիւն, Վադ–պատ, 1896։ Մանր ժամանա–կագրություններ․ XIII–XVIIJ դդ․, կազմ․Վ․ Ա․ Տակոբյան, հ․ 1, Ե․, 1951։ ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, կազմ․ Լ․ Ս․ Խաչիկյան, մաս 2, Ե․, 1958։ ձԱՔԱՐԻԱ ԳՆՈՒՆԵՑԻ, Լմեցի, խ ը Ժ– ժ և ց ի (ծն․ և մահ․ թթ․ անհտ․), XVI դարի հայ մշակութային գործիչ, բանաստեղծ, մանրանկարիչ, գրիչ։ Ծնվել է Րզնունյաց գավառի Խժիժ գյուղում։ Աշակևրտել է ՏովսեՓ և Գրիգորիս Ադթամարցիներին։ Մեզ են հասել Զ–ի ինքնագիր հիշատակա–րանները՝ կենսագրական և ժամանակի գրա–պատմական արժեքավոր տեղեկու–թյուններով։ Գրել է աշխարհիկ և հոգևոր բնույթի տաղեր, որոնցից նշանավորներն են «Տաղ վարդին և բլբուլին ի Զաքարիա եպիսկոպոսէ Գնունեցւոյ», «Առաջին մար– դոյն նմանիս» ևն։ Զ․ ընդօրինակել, խըմ– բագրել, սեփական կաֆանևրով և նկարա–զարդումներով հարստացրել է Կեղծ Կա– լիսթենեսի V դ․ հունարենից հայերեն թարգմանված «Կաֆայի ի պատմութիւնն Մեծին Աղեքսանդբի»։ Զ–ի կաֆաները օգտագործվել են «Պղնձե քաղաքի պատ–մության» հայկ․ հնագույն թարգմանու–թյան մեջ (X դ․)։ Նրա գրական ժառանգու–թյան մի մասը ամփոփված է Ասո օրինակ կոչվող ձեռագրում, որր պահվում է Երե– վանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ․ Մատենա–դարանում (ձեռ․ 5472)։ Գրկ, Ակին յան Ն․, Զաքարիա եպիս–կոպոս Գնունյաց և յուր տաղերը, Վնն․, 1910։ ՏովսեՓյա ն Գ․, Խադբակյանք կամ Պռոշյանք հայոց պատմության մեջ, մաս 1, վաղ–պատ, 1928։ Սիմոնյան S․, Հայ միշնադարյան կաֆաներ, Ե․, 1975։ Տ․ Սիմոնյան
ԶԱՔԱՐԻԱ ՔԱՆ1ԱԵՌՑԻ (1627, Քանա– քեռ – 1699, Տովհաննավանք), հայ պատ–մագիր։ Ուսումն ստացել է Տովհաննա– վանքում, որտեղ ձեռնադրվել է սարկա–վագ և մինչև կյանքի վերջը եղել ուսուցիչ։ Նրա «Պատմագրութիւն» աշխատությունը բաղկացած է երեք մասից, սկսվում է Ար– շակունիների թագավորության և Սասան–յան դինաստիայի հաստատման ժամանա–կաշրջանից մինչև 1699-ը։ Երկի հիմնա–կան մասը XVII դ․ պատմությունն Է, որը Զ․ £․ շարադրել է իբրև ականատես։ «Պատմագրութիւն»-ը հարուստ նյութ է տալիս Տայաստանի և հարևան երկրների հասարակական տնտեսական կացու–թյան, գյուղացիների ծանր վիճակի, ազ–գագրության վերաբերյալ։ Արժեքավոր են Մեխլուի գլխավորած հասարակական շարժման գաղափարախոսության, ըն–թացքի, նրանում ընդգրկված հասարակա–կան շերտերի ու էթնիկական խմբավո–րումների մասին տեղեկությունները։ Թեև Զ․ Д․ իր գնահատականների մեջ դրսե– վորել է դասակարգային սահմանափակու–թյուն, «Պատմագրութիւն»-ը կարևոր սկզբնաղբյուր է Տայաստանի և հարևան երկրների XVII դ․ պատմության համար։ Երկ« Պատմագրութիւն, հ․ 1–3, Վաղ–պատ, 1870։ Закарий Канакерцы, Хро–ника, пер․ с арм․, комментарии М- О․ Дар- бинян-Меликян, М«, 1969․ Մ․ Դարբինյան–Մելիքյան ձԱՔԱՐԻԱՁԵ Սերգեյ Ալեքսանդրովիչ [18․6(1․7)․1909, Բաքու - 13․4․1971, Թբի– էիսի), Վրացի սովետական դերասան։ ՍՍՏՄ Ժող․ արտիստ (1958)։ Բեմական գործունեությունն սկսել է 1926-ին։ 1928-ից Բութայի սի, ապա Թբիլիսիի Կ․ Ա․ Մար– ջանիշվիլու անվ․ վրացական թատրոնի, 1956-ից՝ Թբիլիսիի Շ․ Ռուսթավելու անվ․ թատրոնի (1969-ից նաև գեղարվեստական ղեկավար) դերասան։ Անձնավորել է կո–միկական, ռոմանտիկ, նուրբ հոգեբանա–կան կերպարներ՝ Զիբիլո (Կակաբաձեի «Կոլտնտեսականի հարսանիքը»), Փիբոս– մանի (Նախուցրիշվիլու «Փիրոսմանի»), Էդիպ (Մոֆոկլեսի «էդիպ արքա»), Ուրի– ել Ակոսատ (Գուցկովի «Ուրիել Ակոս– 1ПШ»), Լիր (Շեքսպիրի «Արքա Լիր») ևն։ Թատրոնում և կինոյում (նկարահանվել է 1934-ից) Զ–ին առանձնապես հաջողվել են ժողովրդի պարզ զավակների կերպարները։ Կինոդերերից են՝ Տորգվայ («Վերջին խաչակիրնևրը», 1934), Շադիման («Գեորգի Աահակաձե», 1942–43), Գեորգի Մախարաշվիլի («Զինվորի հայրը», Ս․ Ա․ Զաքարիաձեն (ձախից) Գեորգի Մախարաշվիլու դերում «Զինվորի հայրը» ֆիլմում (1965)
