հհ զենուվոր, զինավոր, զինակիր։ ՍՍՏՄ զինված ուժերում Զ–ի կարգն են դասվում իսկական զինվորական ծառայության մեջ գտնվող շարքայիններն ու եֆրեյտորնե–րը։ Փոխաբերական իմաստով՝ որնէ կազ–մակերպության կամ հասարակական շարժ–ման կարգապահ, նվիրված, կայուն մաս–նակից (օր․, հեղափոխության զինվոր)։ ձԻՆՎՈՐԱ4ԱՆ ԱԴՄԻՆԻՍՏՐԱՑԻԱ, 1․ պե–տության ռազմա–վարչական մարմիննե–րի համակարգ, կոչված է կարգավորելու զինված ուժերի շինարարության ու կա–ռավարման հարցևրը։ 2․ Ռազմ, գործո–ղությունների ընթացքում գրաված տե–րիտորիայում զինվորական կառավարում։ 3․ Գիտության բնագավառ, որն ուսում–նասիրում է զինվորական ծառայության, զինված ուժերի կազմակերպման ն կա–ռուցվածքի, կառավարման ն համալրման հարցերը։ Զ․ ա–ի դրույթները ամրապընդ– վում են զինվորական օրենսդրությամբ։
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆ, զոր–քերի շարային ուսուցման, զինվորական ն հասարակական հանդիսավոր արարո–ղությունների ժամանակ կատարելու հա–մար գրված երաժշտություն։ Ծառայում է զինվորական դաստիարակության ն ազ–դանշանային նպատակների, անցյալում կատարվել է ևաև ռազմ, գործողություն– ների ժամանակ։ Զ․ ե․ կիրառել են դեռևս Տին Եգիպտոսում, Ասորեստանում, Չի–նաստանում, Պաղեստինում, Տնդկաստա–նում, տարբեր ձևերով՝ Տին Տունաստա– ևում, Տռոմում, Տայաստանում։ XVI– XVII դդ․ Զ․ ե–յաև ընդհանուր սկզբունք–ներ են մշակվել Արնմտյան Եվրոպայում։ Գլխավոր ժանրը քայչերգն է։
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԵՐԴՈՒՄ, քաղաքացու հանդիսավոր երդումը զինված ուժերի շարքերը մտնելիս։ Զ․ ե․ տվել են դեռևս հևում՝ համարյա բոլոր երկրներում։ Առա–ջացել է հասարակության դասակարգային երկփեղկման ն ազգային զինված ուժերի կազմավորման շրջանում։ Զ․ ե–ման բո–վանդակությունն արտահայտում է պե–տության դասակարգային էությունը, ժո–ղովրդի ավանդույթներն ու սովորույթնե–րը։ ՍՍՏՄ քաղաքացին ծառայության մտնելիս Զ․ ե–մամբ հավաստում է հավա–տարմությունը սոցիալիստական հայրե–նիքին ու սովետական ժողովրդին, պատ– րաստակամությունը նրա պաշտպանու - թյանը։ Տայ պատմիչների (Մովսևս Խո– րենացի, Եղիշե) վկայությամբ ևայ զին–վորներն ու զորավարները մարտից առաջ ժողովրդին ն թագավորին հավատարմու–թյան երդում են տվել։
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, սովե–տական քաղաքացիների զինվորական պարտականությունների կատարումը զին–ված ուժերի զորամասերում ն հիմնարկ–ներում։ Զ․ ծ․ ՍՍՏՄ քաղաքացիների պատվավոր պարտականությունն է (ՍՍՏՄ Սահմանադրություն, հոդված 132, 133, ՏՍՍՏ Սահմանադրություն, հոդված 107, 108)։ Զ․ ծ–յան հարցերը կարգավոր–վում են 1967-ի հոկտ․ 12-ի ընդհանուր զինապարտության մասին օրենքով, զին–վորական կանոնագրքերով ն այլ ակտե–րով։ Տարբերում են իսկական Զ․ ծ․ (ծառայություն ՍՍՏՄ զինված ուժերի զորամասերում, ռազմանավևրի անձնա– կազմում, հիմնարկներում, ռազմա–ուսում– նական հաստատություններում ն կազմա–կերպություններում) ն պահեստա–յին Զ․ ծ․ (ուսումնական ն ստուգողա–կան սիստեմատիկ հավաքների անցկաց–ման ձնով)։ Իսկական Զ․ ծ–յան մեջ գըտ– նըվողները կոչվում են զինծառայողներ, պահեստում գտնվողները՝ զինապարտ– ներ։ Իսկական Զ․ ծ․ լինում է՝ ժամկետա–յին (օրենքով սահմանված ժամկետներում զինվորների, նավաստիների, սերժանտ–ների և ավագների ծառայությունը), գե–րակետիկ (զինվորների, նավաստիների, սերժանտների կամավոր ծառայությունը), 30-ից ոչ բարձր տարիք ունեցող պահես–տային սպաների ծառայությունը՝ 2–3 տարի ժամկետով, կամավոր կարգով Զ․ ծ․ մասնագիտություն ընտրած սպաների, գեներալների և ծովակալների ծառայու–թյունը։ Խաղաղ ժամանակ Զ․ ծ–յան կարոդ են ընդունվել ամուրի և երեխա չունեցող 19–25 տարեկան կանայք։ Բոլոր զինծա–ռայողներն ունեն անձնական կոչումներ։ Այդ կոչումների ն զբաղեցրած պաշտոն–ների համապատասխան, սահմանվում են ենթակայության, պետ․ ապահովության, արտոնությունների ևն հարցերը։ Ա․ Լաչայան
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԿՈՄԻՍԱՐ, 1․ կոմունիս–տական կուսակցության և սովետական իշ–խանության ներկայացուցիչը զինված ուժե–րի զորամասերում (նավերի վրա), միա–վորումներում, հաստատություններում' 1918–42-ին (ընդմիջումներով)։ Զ․ կ–ի հիմնական խնդիրը՝ կոմունիստական կու–սակցության և սովետական կառավարու–թյան քաղաքականության իրականացումն էր բանակում։ Բանակի ղեկավարման գործը երկատվեց, տեխ․ կողմը, օպերատիվ և հրամանատարական իրավունքներն ու պարտականությունները դրվում էր հրամա–նատարի վրա, իսկ քաղդաստիարակչա– կան ն վերահսկման իրավունքներն ու պարտականությունները՝ կոմիսարի։ Զ․ կ–ները օժտված էիև լայն իրավունքնե–րով, առանց նրանց ստորագրության ոչ մի հրաման ի կատար չէր ածվում։ 1925– 1928-ին ՍՍՏՄ զինված ուժերում աստի–ճանաբար մտցվեց միանձնյա ղեկավար–ման սկզբունք։ Զ․ կ–ի փոխարեն ստեղծվեց հրամանատարի քաղ․ գծով տեղակալի պաշտոն, որը ղեկավարում էր անձնա–կազմի քաղ․ դաստիարակչական, կուսակ–ցական ն կոմերիտական աշխատանքնե–րը։ 1937–42-ին Զ․ կ–ի պաշտոնը քանիցս վերացվեց և վերականգնվեց, իսկ 1942-ի հոկտ․ 9-ից բանակում ն նավատորմում վերջնականապես մտցվեց միանձնյա ղե–կավարության սկզբունք։ 2․ ՍՍՏՄ–ում տեղական զինվորական մարմինների ղեկավարներ (տես Զինվո–րական կոմիսարիատ)։
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԿՈՄԻՍԱՐԻԱՏ, զինվորա– կան տեղական վարչական մարմին ՍՍՏՄ–ում։ Զ․ կ–ները կազմակերպվել են ժողկոմխորհի 1918-ի ապրիլի 8-ի դեկրետով։ ՍՍՏՄ պաշտպանության մի–նիստրության հիմնարկներ լինելով հան–դերձ, միաժամանակ աշխատում են հա–մապատասխան միութենական և ինքնա–վար հանրապետությունների Մինիստր–ների սովետների, աշխատավորների դե– պուտատների երկրամասային, մարզա–յին, քաղաքային և շրջանային սովետևերի գործադիր կոմիտեևերի բաժիևևերի իրա– վուևքով։ Զ․ կ–ևերի հիմնական խևդիր– ներն են՝ զորահավաքի նախապատրաս–տումն ու իրականացումը, մարդկանց ն ժողովրդա–տնտեսական միջոցների հաշ–վառումը, երիտասարդության նախապատ–րաստումը զինվորական ծառայության, պաշտպանական այլ միջոցառումների իրագործումը։ Սովետական Տայաստանում առաջին տեղամասային Զ․ կ–ները (Երևան, Ալեք– սանդրապոլ, Ղարաքիլիսա, Դիլիջան նն) ստեղծվել են 1921-ին։ Տ․ Գրիգորյան
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ՀԱՆՑԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆ–ՆԵՐ, զինվորական ծառայություն կրելու կարգի դեմ ուղղված զինծառայողների կամ վարժահավաքների ժամանակ զինապարտ– ների հանցագործություններ։ ՍՍՏՄ–ում Զ․ հ–ի համար նախատեսված է քրեական պատասխանատվության ընդհանուր միու–թենական օրենք, որը մտցվել է ևանրա– պետությունների գործող քրեական օրենս–գրքերում։ Զ․ հ․ բաժանվում են խմբերի, ծառայության և ենթարկման կարգի դեմ, զինծառայությունից խուսափելու նպատա–կով, ռազմ, գույքի ն մարտական տեխնի–կայի նկատմամբ ևև։ Տայ իրավուևքի պատմությունից հայտնի Է, որ Զ․ հ․ սո–վորույթի կամ գրավոր օրենքների ուժով միշտ էլ հետապնդվել ու պատժվել են։ Զ․ հ․ նախատեսվել են Կիւիկիայի հայկա–կան պետության զինվորական օրենքում, Մխիթար Գոշի և Սմբատ Մպարապետի դատաստանագրքերում։ Զ․ հ–ի պատժե–լիության մասին նշել են Մովսես Խորե– նացին, Փավստոս Բուզանդը, Եղիշևն, Սեբեոսը, Ներսես Լամբրոնացին և ուրիշներ։
ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ՕՊՈԶԻՑԻԱ», ՌԿ(բ)Կ ութերորդ համագումարում (1919) ռազ–մական շինարարության հարցում կուսակ–ցության քաղաքական գծի դեմ ևանդես եկած պատգամավորների խումբ։ «Զ․ օ․»-ի խմբի մեջ էին Վ․ Մ․ Մմիռնովը, Գ․ Ի․ Սաֆարովը, Գ․ Լ․ Պյաաակովը, Ա․ Ս․ Բուբնովը, Ե․ Ցարոսլավսկին, Վ․ Գ․ Մո– րինը, Կ․ Ե․ Վորոշիլովը, Ա․ Ֆ․ Մյասնիկ– յանը և ուրիշներ։ Տամագումարում ռազմ, հարցի վերաբերյալ ՌԿ(բ)Կ ԿԿ–ի անդամ Գ․ 6ա․ Սոկոլնիկովի զեկուցման մեջ հիմնավորվում էին կանոնավոր, կենտրո–նացված, կարգապահ կարմիր բանակի ստեղծման սկզբունքները և մեթոդները։ «Զ․ օ․» հանդես էր գալիս բանակում երկաթյա կարգապահություն մտցնելու, հին զինվորական մասնագետների Փորձն օգտագործելու դեմ՝ պաշտպանելով բա–նակի կառավարման ն պատերազմը վա–րելու պարտիզանական մեթոդները։ «Զ․ օ․» սխալ հայացքներ ուներ նան բանա–կում տարվող կուսակցական աշխա–տանքների վերաբերյալ, առաջարկում Էին ընդլայնել սկզբնական կուսկազ–մակերպությունների իրավունքները՝ նրանց վերապահելով ամբողջ մարտա–կան գործունեության ղեկավարումը, վե–րացնել քաղօրգանները, ստեղծել բանա–կային կուսկոմիտեներ։ Մարտի 21-ին ռազմ, հարցը քննարկվեց համագումարի
