ծում արմատապես վերափոխելու արտա–դրության բնույթը և գլխավոր արտադրո–ղական ուժի՝ աշխատավորության ֆունկ–ցիաները, ծնում նոր մասնագիտություն– ներ (ծրագրավորող, կարգավորող, կա–ռավարող ևն)։ Գ․ հ–յանը, ինչպես և ամեն մի տեխնիկական հեղաշրջմանը «․․․ ան–խուսափելիորեն հեանում է արտադրու–թյան հասարակական հարաբերություն–ների ամենասուր բեկում» (Լենին Վ․ Ի․, հ․ 3, էջ 571)։ Գ․ հ–յան նվաճումների կապիտալիս–տական կիրառումը ելնում է առաջին հերթին մոնոպոլիաների շահերից և ուղղը– ված է նրանց տնտ․ և քաղ․ դիրքերի ամ–րապնդմանը։ Կապիտալիզմի պայման–ներում Գ․ հ․ ունի հակամարտ բնույթ, նրա ըստ ամենայնի զարգացումը խոչըն–դոտվում է կապիտալիստական արտա–դրաեղանակի շրջանակների սահմանա–փակությամբ, խորացնում աշխատանքի և կապիտալի միջև անհաշտելի հակասու–թյունները, հանգեցնում տնտ․ և քաղ․ ճգնաժամերի, մեծ մասշտաբների հասցը– նում գործազուրկների թիվը։ Այն ուժե–ղացնում է կապիտալիզմից սոցիալիզմի անցման օբյեկտիվ անհրաժեշտությունը, դառնում ևամաշխարհային հեղափոխա–կան պրոցեսի արագացուցիչ գործոննե–րից մեկը։ Սոցիալիստական երկրներում, ընդ–հակառակը, Գ․ հ․ ընթանում Է՜ անխաթար, և կոմունիզմի, նյութատեխնիկական բա–զայի ստեղծումը ենթադրում է դրա նվա–ճումների օրգանական միացում սոցիա–լիզմի առավելությունների հետ, քանի որ դրանում կենսականորեն շահագրգռված են հասարակության բոլոր անդամները։ Վերջիններիս նյութական ու կուլտուրա–կան բարեկեցության անընդհատ բարձ–րացման նպատակին է ծառայում Գ․ հ․, դրա բարեհաջող ընթացքը նպաստում է կոմունիստական շինարարության տնտ․ և սոցիալական համալիր խնդիրների լուծմանը՝ համակողմանի ու ներդաշնակ անհատ ձևավորելու համար նյութական ու հոգևոր նախադրյալներ ստեղծելուն։ Գ․ հ–յան Էության և սոցիալական հետե– վանքների մեկնաբանումը մարքս–լենին– յան ու բուրժուական գաղափարախոսու–թյունների սուր պայքարի ասպարեզ Է։ Տես նան Արտադրության ավտոմատա–ցում՝․ Գրկ․ Քոթան յան Մ․ խ․, Գիւոա–աեխ– նիկական առաջադիմությունը և նրա խթա–նումը, Ե․, 1969։ Գիւոա–տեխնիկական հեղա–փոխությունը և սոցիալիզմը, Ե․, 1975։ Գիտա–տեխնիկական հեղափոխություն, փիլիսոփա–յական և սոցիալական պրոբլեմները, պրակ 1, Ե․, 1975։ Научно-техническая револю–ция и общественный прогресс, М․, 1969; Современная научно-техническая революция․ Историческое исследование, 2 изд․, М․, 1970; Современная научно-техническая революция в развитых капиталистических странах։ эко–номические проблемы, М․, 1971; Афана–сьев В․ Г․, Научно-техническая револю–ция, управление, образование, М․, 1972; Научно-техническая революция и социализм, М․, 1973; Марков Н․ В․, Научно-тех–ническая революция, анализ, перспективы, последствия, М․, 1973; Глаголев В․ Ф․, Гудожник Г․ С․, Козиков Н․ А․, Современная научно-техническая революция, М․, 1974; Товмасян С․ С․, Качест–венные фазы развития техники и научно- техническая революция, Е․,- 1970․
ԳԻՏԱՖԱՆՏԱՍՏԻԿ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, գեղարվեստական գրականության տեսակ, որտեղ գեղարվեստական մտահղացումը հենվում է գիտական որևէ վարկածի վրա՝ տեղ տալով երևակայությանը, ապագայի կռահումներին։ Գ․ գ–յան սկզբնավո–րողը համարվում է Ֆ․ Բեկոնը։ XVII– XVIII դդ․ երևան եկան միջմոլորակային ճանապարհորդությունների մասին վեպեր և ապագայի մասին պատմվածքներ։ XIX դ․ Գ․ գ–յան նշանավոր ներկայա– ցացիչը ժ․ Վեռնն է՝ իր «Արտասովոր ճանապարհորդություններ» ընդհանուր խորագրի տակ ամփոփված վեպերով։ Գ․ գ–յան հայտնի հեղինակներից են Կ․ Լասվիցը, Բ․ Քելերմանը, Կ․ Գոյլը, Տ․ Ուելսը և ուրիշներ։ XIX դ․ ռուս գրա–կանության մեջ Գ․ գ–յան նմուշներից է Վ․ Օդոևսկու «4338 թվականը» ստեղծա–գործությունը։ XX դ․ Գ․ գ–յան ականա–վոր ներկայացուցիչներ են Ս․ Լեմը, Ա․ Ազիմովը, Ռ․ Բրեդբերին, Քոբո Աբեն։ Գիտաֆանտաստիկ երկերով հարուստ է նաև սովետական գրականությունը (Վ․ Օբրուչև, Ա․ Տոլստոյ, Ա․ Բելյաև, Ս․ Բելյաև, Գ․ Ադամով և ուրիշներ)։ Տայ սովետական գրականության մեջ այս ժան–րով են ստևղծագործում Ա․ Շայբոնը, Կ․ Սիմոնյանը։
ԳԻՏԵԼԻՔ, մադու կողմից աշխարհի ճա–նաչողության արդյունքը՝ իրերի ու երե–վույթների իդեալական վերարտադրու–թյունը, ըմբռնումը և իմաստավորումը։ Գ ների սոցիալ–պատմական հիմքը մարդ–կային գործունեությունն է՝ աշխարհի վերափոխումը, որի շնորհիվ ձևավորվել են մարդկային գիտակցությունն ու բա–նականությունը, և որի ընթացքում իրա–կանանում է ճանաչողությունը որպես Գ–ների ձեռքբերում։ Գ–ները լինում են նկարագրող ու բացատրող՝ տեսա–կան (ինչպիսին է առարկան, ինչպես և ինչու է տեղի ունենում երևույթը) և գործ–նական՝ տեխնիկական (ինչը և ինչպես կարելի է իրագործել)։ Տարբերում են նաև առօրեական Գ․ և գի–տական Գ․։ Առօրեական Գ․ միահյուս–ված է մարդկային կենսափորձին ու հմտու–թյուններին, հստակորեն չի սահմանա–զատված հավատալիքներից ու նախապա–շարումներից․ այն չի կազմում մի ամբող–ջական համակարգ, նրա ձեռքբերման, հիմնավորման ու գնահատման եղանակ–ներն ու չափանիշները համընդհանրական բնույթի չեն։ Գիտական Գ–ները, որոնց համակարգը գիտությունն է, ունեն որո–շակի կառուցվածք ու գնահատման չա–փանիշներ։ Այդ Գ–ները ձեռք են բերվում և հիմնավորվում որոշակի՝ պատմակա–նորեն մշակված, փորձարարական մի–ջոցներով և տեսական հևտազոտության եղանակներով, աշխարհը նկարագրվում ու բացատրվում է գիտական Գ–ի ձևերի միջոցով (տեսություն, հիպոթեզ, սկզբունք, օրենք են)։ Այս նույն հատկանիշներով Գ․ հակադրվում է հավատին (համապա–տասխանորեն, գիտությունը՝ կրոնին), որ–քանով որ վերջինս չունի իր պնդումների ձեռքբերման, հիմնավորման և գնահատ– ման օբյեկտիվ եղանակներ և չափանիշ–ներ։ Գ․ տարբեր գիտությունների ուսում–նասիրման առարկա է։ Տոգեբանության մեջ Գ․ հետազոտվում է որպես գիտակ– ց ու թ յ ա ն էական բաղադրամաս։ Գի–տության տրամաբանության և մեթոդա–բանության մեջ այն քննվում է իր կառուց–վածքի, ձեռքբերման ու հիմնավորման եղանակների, գնահատման չափանիշնե–րի, զարգացման օրինաչափությունների տեսանկյունից, այստեղ ուսումնասիրու–թյան մեթոդը գիտության լեզվի տրամա–բանական վերլուծությունն է։ Գ․ ամրա–գրված է լեզվա–տրամաբանական ձևերի մեջ՝ որպես դրանց բովանդակություն և արտահայտվում ու հաղորդվում է լեզվի միջոցով։ Այս բնագավառում Գ–ի ուսում–նասիրման համար արդյունավետ եղավ հետազոտության ձևական եղանակների կիրառումը։ Փիլիսոփայությանը հետա– քըրքրում է Գ–ի օբյեկտիվ բովանդակու–թյան հարցը, հատկապես վերացական տեսական կառուցվածքների հարաբերու–թյունը փորձին ու իրականությանը (տես Իմացաբանություն)։ Գրկ․ Геворкян Г․ А․, Вероятное и достоверное знание, Е․, 1965; Зиновьев А․ А․, Логика науки․ М․, 1971․ Հ․ Գևորգյան
ԳԻՏԵԼԻՔ» ը ն կ և ր ու թ յ ու ն, կա–մավոր հասարակական կազմակերպու–թյուն ՍՍՏՄ–ում․ կոչված է գիտական և քաղաքական գիտելիքներ տարածելու և նպաստելու աշխատավորության կոմու–նիստական դաստիարակությանը։ Տիմնա– դրվել է 1947-ին։ Մինչև 1963-ը կոչվել է Քաղաքական և գիտական գիտելիքների տարածման համամիութենական ընկերու–թյուն։ Գլխավոր ղեկավար մարմինը՝ վար–չությունը, ընտրվում է համամիութենա–կան համագումարում՝ 4 տարի ժամկե–տով։ Վարչության առաջին նախագահը ակադեմիկոսՍ․ Ի․ Վավիլովն էր, 1966-ից՝ ակադեմիկոս Ի․ Ի․ Արաոբոլևսկին։ Միա–վորում է միութենական ևանրապետու– թյունների 15 ընկերությունները՝ ինքնա–վար հանրապետությունների, երկրամա–սերի, մարզերի, ազգային օկրուգների, քաղաքների և շրջանների իրենց կազմա–կերպություններով։ Սկզբնական կազմա–կերպություններ են ստեղծված գիտ․ հիմ–նարկներում, ուս․ հաստատություններում, ձեռնարկություններում։ 1972-ին ուներ 2456 հզ․ անդամ, այդ թվում՝ 1700 ակա–դեմիկոս և թղթակից–ւսնդամ, 107 հզ․ դոկտոր և գիտությունների թեկնածու, պրոֆեսոր և դոցենտ։ 1972-ին «Գ․» ըն–կերությունը պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով։ Բոլոր գիտությունների գծով «Գ․» կազմակերպում է հրապարակային դասախոսություններ, գիտական զեկու–ցումներ և կոնֆերանսներ, սեմինարներ, ժողովրդական ընթերցումներ, մասնակ–ցում է ռադիոյով և հեռուստատեսությամբ գիտության պրոպագանդմանը, գիտական և գիտահանրամատչելի ֆիլմերի ստեղծ–մանը։ 1970-ին «Գ․»-ի անդամները կար–դացել են 18,5 մլն դասախոսություն, որին մասնակցել է 950 մլն մարդ։ «Գ․»-ի տրամադրության տակ են Մոսկվայի պո–լիտեխնիկական թանգարանը, կենտրոնա–կան պոլիտեխնիկական գրադարանը և
