գլոբալ չափանիշից, իսկ սահմանափա– կումներում արտահայտված են ժողանտ. պայմանները, որոնք ստացվում են հա– մակարգի այլ մոդելների լուծումից՝ հաշվի առնելով հետադարձ կապերը: Ր. Եղիազարյան
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ, 1. տվյալ երկրի բնակչու– թյունը: 2. Մարդկանց պատմականորեն կազմավորված սոցիալ–էթնիկական կա– յուն ընդհանրություններ՝ ցեղ, ազգու– թյուն, ազգ: 3. Պատմական մատերիա– լիզմի մեշ՝ մարդկանց (ժողովրդական զանգվածների) հավաքականությունը, այն սոցիալական ուժերը՝ դասակար– գերը, խավերն ու շերտերը, որոնք մաս– նակցում են հասարակական զարգացման առաշադիմական խնդիրների իրականաց– մանը: Նախնադարյան հասարակարգում «ժ.» U «բնակչություն» տերմինները համ– ընկել են: ’’Հակամարտ հասարակարգե– րում ժ. հիմնականում աշխատավոր դա– սակարգերն ու խավերն են: Սակայն զար– գացման առանձին փուլերում ժ–ի մեշ են ընդգրկվում նոր կազմակերպվող շահա– գործող դասակարգերն ու խավերը, որոնք պայքարում են իրենց դարն ապրած դա– սակարգերի դեմ (օրինակ, բուրժուազիան՝ ֆեոդալիզմի դեմ մղվող պայքարի ժամա– նակաշրջանում): Սոցիալիզմի կառուց– ման ընթացքում ժ. աստիճանաբար նույ– նանում է ամբողշ բնակչության հետ. ձևավորվում է սովետական ժողովուրդը: Բուրժ. մտածողները թերագնահատում են ժ–ի դերը պատմության մեշ և բացար– ձականացնում անհատի դերը: Մարք– սիզմ–լենինիզմը համակողմանիորեն բա– ցահայտեց ժ–ի սոցիալական էությունը, զարգացման օրինաչափություններն ու դերը: ժ. պատմության կերտողն է, հասա– րակական զարգացման հիմնական ուժը, մարդկության նյութական ու հոգևոր ար– ժեքներ ստեղծողը: ժ–ի դերը հատկապես մեծ է հեղափոխական վերափոխումների դարաշրջանում և մասնավորապես կոմու– նիստական հասարակության կառուցման շրշանում: Մ. ՄեչՒքյան
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ», քաղաքական, հասարա– կական օրաթերթ: Լույս է տեսել 1932-ին, Բեյրութում: Խմբագիր՝ Մ. Աղազարյան: Պայքարել է Լիբանանում և Սիրիայում դաշնակցության դեմ: Լայն տեղ է հատ– կացրել միշազգային քաղ. իրադարձու– թյուններին, տեղական լուրերին, ՀՕԿ–ի և ՀԲԸՄ–ի գործունեությանը: Ընդարձակ հոդվածներ է տպագրել Սովետական Հա– յաստանի գիտական ու մշակութային վե– րելքի մասին: Անդրադարձել է նաև լեզվա– բանության, մանկավարժության, գրակա– նության ու պատմության հարցերին:
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ», քաղաքական և գրական օրաթերթ: Ֆրանսիայի հայ Ազգային ճա– կատի, այնհւհետև ֆրանսահայ Ազգային ընդհանուր միության օրգան: Լույս է տեսել 1943–48-ին, Փարիզում: Խմբա– գիրներ՝ Շ. Տատուրյան, Ա. Նազարյան: «ժ.» Ֆրանսիայի օկուպացիայի շրշանում առաշին հայերեն թերթն էր: Սկզբում հրա– տարակվում էր անլեգալ, խմորատիպ, անկանոն պարբերականությամբ: Կազ– մակերպել և համախմբել է Դիմադրու– թյան հայ ուժերի պայքարը ֆաշիզմի դեմ: Հետագայում իր գործունեությունն ուղղել «ժողովուրդ» թերթի գլխագիրը է սփյուռքի (ֆրանսահայության) և հայ– րենիքի կապերի ամրապնդմանը, լուսա– բանել ՍՍՀՄ խաղաղասիրական քաղա– քականությունը, տնտեսության և շինա– րարության ընթացքը: Մասնակցել է հայ– րենադարձության կազմակերպմանը: Կա» րեոր տեղ է հատկացրել Սովետական Հա– յաստանի տնտեսության ու մշակույթի նվաճումներին: «ժ.» հետևողական պայ– քար է մղել դաշնակցության հակասո– վետական գործունեության դեմ: Թղթակ– ցել են Դ. Դավիթյանը, Լևոն Մեսրոպը, Հ. Պերպերյանը, Ռ. Շիշմանյանը, Զ. Որ– բունին, Հ. Զարդարյանը, Մ. Աթամճյանը, Մ.Մավիյանը, Ա. Դարբինյանը և ուրիշ– ներ: Մ. Րաքչոյան
ԺՈՂՈՎՈԻՐԴԻ ՁԱՅՆ», կիրակնօրյա թերթ: Հունաստանի կոմկուսին կից հայ– կական հատվածի հրատարակություն: Լույս է տեսել 1930–31-ին, Աթենքում: խմբագիրներ՝ Մ.Մարտիկյան, Գ. Նազիկ– յան: Թերթը պայքարել է բուրժ. գաղափա– րախոսության և քաղաքականության դեմ, պաշտպանել հայ և հույն աշխատավորու– թյան շահերը: Քննադատել է դաշնակցու– թյան հակասովետական գործունեությու– նը, ներկայացրել ՀՍՍՀ–ի տնտ. ու մշա– կութային վերելքը: «ժ. ձ.»-ին հաջորդել է ՀՆոր շարժում» (1931–34) թերթը:
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ՁԱՅՆ», հասարակական– քաղաքական շաբաթաթերթ, ձախ սոցիա– լիստական ուղղության: Լույս է տեսել 1919–20-ին, Փարիզում: Հիմնադիր–խըմ– բագիր՝ Գ. Թահմազյան: Լուսաբանել է հայ ժողովրդի դատը, արևմտահայության ազատագրական պայքարի դրվագներ, զբաղվել հայ որբերի ճակատագրի կար– գավորման, տարագրյալ հայերի հայրե– նիք վերադառնալու հարցերով: Տպագը– րել է հրապարակախոսական նյութեր, սոցիալ–քաղաքական խնդիրներին նվիր– ված հոդվածներ, արտահայտելով, սա– կայն, իրարամերժ գաղափարներ:
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ՁԱՅՆ», քաղաքական, հա– սարակական և գրական օրաթերթ (սկըզ– բում՝ շաբաթաթերթ): Լիբանանի կոմու– նիստական կուսակցության օրգանը: Լույս է տեսել 1938–39, 1942–48-ին, Բեյրութում: խմբագիրներ՝ Հ. Մատեյան, Հ. Աղբաշյան: Լուսաբանել է երկրի աշ– «ժոոովուոդի ձայն» օրաթերթի գլխագիրը խաաավորության պայքարը և համաշ– խարհային կոմունիստական շարժումը, լայն տեղ հատկացրել հայ և արաբ ժո– ղովուրդների բարեկամությանը, Սովե– տական Միության նվաճումներին՝ գիտու– թյան, տնտեսության և արվեստի բնագա– վառներում: Մերկացրել է համաշխարհա– յին իմպերիալիզմն ու ֆաշիզմը, անհաշտ պայքար մղել դաշնակցության գործու– նեության դեմ: Հայրենական պատերազմի տարիներին ներկայացրել է սովետական ժողովրդի պայքարը, նշել առաջադեմ ուժերի հաղթանակի անխուսափելիու– թյունը: Ետպատերազմյան տարիներին հանդես է եկել հանուն խաղաղության, ժողովուրդների բարեկամության և սփյուռք–Հայաստան կապի ամրապընդ– ման: 1943-ին զուգահեռ լույս է ընծայել «ժողովուրդի ձայն» գրական–գեղարվես– տական ամսագիրը:
ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆԵՐԻ ԲԱՐԵԿԱՄՈՒԹՅՈՒՆ, զարգացման սոցիալիստական ուղու վրա կանգնած ժողովուրդների և ազգերի բազ– մակողմանի եղբայրական համագործակ– ցություն և փոխօգնություն, բազմազգ պե– տություններում՝ սոցիալիստական հասա– րակության զարգացման շարժիչ ուժ, սո– ցիալիստական երկրների միջազգային հա– րաբերություններում՝ սոցիալիստական նվաճումների պահպանման և բազմա– պատկման, կոմունիզմի գաղափարների հաղթանակի, խաղաղության համար պայ– քարի միասնության հիմքը: Կապիտալիզմի պայմաններում արմա– տավորվում է բուրժ. գաղափարախոսու– թյունը՝ տիրապետող ազգի բացառիկու– թյան և ազգային թշնամության գաղա– փարներով: Միաժամանակ դասակարգա– յին պայքարի ընթացքում ծնվում է տար– բեր ազգերի բանվորների միջազգային համագործակցությունը: Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը Ռուսաստանում պատ– մության մեջ առաջին անգամ վերացրեց ազգային ճնշումը, հռչակեց ժ. բ–յան սկըզ– բունքները: ժ. բ–յան մարմնավորումը ժողովուրդների կամավոր միավորումն Է ՍՍՀՄ–ի կազմում: Սոցիալիզմի հաղթա– նակից հետո ստեղծվել է ՍՍՀՄ բոլոր ժողովուրդների միատիպ դասակարգային կառուցվածք, հաստատվել է բոլոր ժո– ղովուրդների համար միասնական մարքս– լենինյան ինտերնացիոնալիստական գա– ղափարախոսություն, որը դարձել է ժ. բ–յան գաղափարա–տեսական հիմքը: ժ. բ. դրսևորվում է որպես ազգային հարցի իրական, արդարացի լուծում, որպես ին– աերնացիոնաչիզմը գործողության մեջ: ժ. բ. ՍՍՀՄ–ում ամրապնդվել է արտաքին և ներքին հակահեղափոխության, շովի– նիզմի և նացիոնալիզմի, հետադիմական սովորույթների և նախապաշարմունքների դեմ պայքարում, հաջող քննություն բըռ– նել սոցիալիստական շինարարության բո– լոր փուլերում, փայլուն կերպով դիմացել 1941–45-ի Հայրենական մեծ պատերազ– մի փորձությանը: Սոցիալիզմի համաշ– խարհային սիստեմի առաջացմամբ ժո– ղովուրդների մերձեցումը ավելի է խորա– ցել: ժ. բ. համապատասխանում է սոցիա– լիստական երկրների կենսական շահերին, օրգանապես զուգակցում է սոցիալիստա– կան հայրենասիրությունը և ինտերնա–
