թյունն է, հիմք հանդիսացավ հետագայում աստիճանաբար կազմավորված առանձ– նահատուկ հավատքի՝ հայադավանու– թյան , որին պատկանել ու պատկանում են ինչպես Հայոց եկեղեցին ու նրա հետևորդ– ները, այնպես էլ ուրիշ եկեղեցիներ (Վը– րաց, մինչև VII դ., ևն) ու այլազգի անհատ հայադավաններ: Ուրեմն, Հայոց եկեղեցու դավանանքը և դավանապատկանությունը բնորոշող «միաբնակություն» ու «հայադավանու– թյուն» անվանումները չեն կարող փոխա– րինվել «Լ.» արտահայտությամբ, մանա– վանդ, որ դրանք առաջացել են Գրիգոր Լուսավորչից հետո: Իսկ «հայ–գրիգորյան հավատ» կամ «գրիգորյան հավատ» ան– վանումների մտացածին լինելը մատնա– նշել է Ն. Մառը XX դ. սկզբին: Գրկ. Ագաթանգե ղոս, Պաւոմութիւն ՝՝Հայոց, Տփղիս, 1909: Մուրադյանց Մ., Պաւոմութիւն ՀՀայաաոանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցւոյ, Երուսաղեմ, 1872: Օ ր մ ա ն– յ ա ն Մ., ^Հայոց եկեղեցին և իր պատմու– թյունը, ԿՊ, 1913: Տ և ր–Մ կ ր տ չ յ ա ն Կ., "՝Հայոց եկեղեցվո պատմություն, մաս 1, Վաղ–պատ, 1908: Զամինյան Ա., Տայոց եկեղեցու պատմություն, մաս 1–2, Նոր Նախի– շնան, 1908–09: Զ. Հարությունյան
ԼՈՒՍԱՎՈՐՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ (օպտիկայում), տվյալ մակերևույթի վրա ընկնող ճառա– գայթման հոսքի մակերևութային խտու– Փ թյունը. E= – (Փ–ն լուսային հոսքն է, Տ–ը՝ լուսավորվող մակերևույթի մակերե– սը): Եթե լույսի աղբյուրի չափերը փոքր են մինչև լուսավորվող մակերևույթը եղած r հեռավորության համեմատությամբ, ապա Լ. որոշվում է E= ~– առնչու– թյամբ (I-ն աղբյուրի լույսի ուժն է, a-ն՝ լուսային ճառագայթի անկման անկյու– նը): Լուսային հոսքի անհավասարաչափ ՃՓ բախշման դեպքում E= –– , որտեղ ՃՓ–ը do մակերևույթի ՃՏ տարրի վրա ընկնող տար– րական հոսքն է: Լ–յան չափման միավոր– ներն են ւյուքսը (չք) և ֆոտը. 1 ֆոտը= = * էք:
ԼՈՒՍԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՄԻՆԻՍՏՐՈՒԹՅՈՒՆ ՀՍՍՀ, հանրակրթական դպրոցների ուսումնադաստիարակչական, մանկավար– ժական բուհերի և ուսումնարանների, մեթոդա–մանկավարժական և գիտական աշխատանքները ղեկավարող պետական մարմին: Կազմակերպվել է որպես Հայաս– տանի լուսավորության ժող. կոմիսարիատ ՀԱԱՀ Հեղկոմի 1920-ի դեկտ. 12-ի դեկրե– տով: 1946-ին վերակազմվել է ՀԱԱՀ լու– սավորության մինիստրության: Ունի դըպ– րոցների գլխավոր վարչություն, պլան– ֆինանսավորման և կապիտալ շինարա– րության վարչություններ, ծրագրա–մեթո– դական, կադրերի, գիշերօթիկ և հատուկ դպրոցների, արտասահմանի հետ կապի, նախադպրոցական, ֆիզիկական կուլտու– րայի բաժիններ: Գործունեությունն իրա– կանացնում է քաղաքային և շրջանային սովետների գործկոմների ժող. կրթության բաժինների միջոցով: Նրա համակարգում են (1977) 1937 հանրակրթական, 127 երե– կոյան (հերթափոխային) դպրոց, 1015 մանկապարտեզ և մանկամսուր, մանկա– վարժական գիւոությո ւնների գիտահետա– զոտական և ուսուցիչների կատարելա– գործման ինստ–ները, խ. Աբովյանի անվ. Երևանի հայկական, Վ. Բրյուսովի անվ. Երևանի ռուսաց և օտար լեզուների, Մ. Նալբանդյանի անվ. Լենինականի հայ– կական, Կիրովականի մանկավարժական ինստ–ները, Ա. Բակունցի անվ. Երևանի հայկական, Ն. Օստրովսկու անվ. Երևանի ռուսական, Ա. Մռավյանի անվ. Լենինա– կանի, Գորիսի մանկավարժական ուսում– նարանները: Հրատարակում է «Սովետա– կան մանկավարժ» (1926-ից) ամսագիրը՝ «Ֆիզիկան և մաթեմատիկան դպրոցում», «Հայոց լեզուն և գրականությունը դըպ– րՈցՈԼմ», «PyCCKHH H3bIK B apMHHCKOH niicojie» հավելվածներով, «Մովետական դպրոց» շաբաթաթերթը (1939-ից): ՀԱԱՀ լուսավորության ժողկոմներ են աշխատել. Ա. Գ. Հովհաննիսյանը (1920– 1922), Ա. Հ. Մռավյանը (1923–29), Դ. Ա. Տեր–Աիմոնյանը (1931–33), Զ. Ա. Աշրաֆ– յանը (1933), Ն. Մ. Ատեփանյանը (1934), Ա. Ա. Եղիազարյանը (1929–31 և 1934– 1936), Լ. Ե. Արիսյանը (1936–37), Հ. Գ. Պողոսյանը (1937–38), Բ. Ե. Մարտիրոս– յանր (1938–42), Ա. Ա. Խաչիկյանը (1942–45), մինիստրներ՝ Գ. Հ. Աղբալ– յանը (1945–48), Մ. Ա. Միքայելյանը. (1948–55), Շ. Ա. Աիմոնյանը (1955–73): 1973-ից մինիստր է Ա. Տ. Հախումյանը:
ԼՈՒՍԱՏԱՐԻ, երկարության արւոահամա– կարգային միավոր, լույսի անցած ճանա– պարհը մեկ արևադարձային տարվա ըն– թացքում: Մեկ Լ. հավասար է 0,3068 ւցս–ի, 63277 աստղագիտական միավորի, 9*4605* 1012 կմ–ի: Հիմնականում կիրառ– վում է աստղագիտական հանրամատչելի գրականությունում:
ԼՈՒՍԱՏԱՐԻՁ, գյուղ Արևմտյան Հայաս– տանում, իյարբերդի վիլայեթի Չարսան– ճագի գավառում: XX դ. սկզբին ուներ 20 տուն հայ բնակիչ: Զբաղվում էին երկրա– գործությամբ և անասնապահությամբ: Ունեին եկեղեցի (Ա. Հակոբ) և դպրոց: Լ–ի մոտակայքում էր Երեք Մանկունք կիստվեր վանքը: 1915-ի Մեծ եղեռնի ժամանակ բնակիչները բռնությամբ տե– ղահանվեցին, նրանցից շատերը զոհվե– ցին: Փրկվածները տարագրվել են օտար երկրներ:
ԼՈՒՍԱՏԵԽՆԻԿԱ, գիտության և տեխնի– կայի բնագավառ, որը հետազոտում և մշակում է օպտիկական ճառագայթման (չույսի) գրգռման, տարածական վերա– բաշխման, բնութագրերի չափման և լու– սային էներգիան այլ էներգիաների փո– խակերպման սկզբունքներն ու եղանակ– ները: Լ. ներառում է նաև լույսի աղբյուր– ների (ԼԱ), լուսավորման, ճառագայթման և լուսազդանշանման սարքերի, ԼԱ–ի հա– մակարգերի կառավարման կոնստրուկ– տորական և տեխնոլոգիական մշակման հարցերը: Բացի այդ, Լ. առնչվում է նաև նյութերի և կենդանի օրգանիզմների վրա լույսի ազդեցության հետազոտմանը: Լ–ի կազմավորումը կապված է ալիքա– յին և երկրաչափական օպտիկայի, ֆիզիո– լոգիայի, էլեկտրականության և մագնի– սականության մասին ուսմունքի հետ: Լ–ի ձևավորման և զարգացման համար մեծ նշանակություն են ունեցել Ի. Նյուտոնի, Ի. Լամբերտի, Տ. Տունգի, Հ. Հելմհոլցի և առանձնապես Պ. Բուգերի աշխատանք– ները: Կարևոր Փուլ է եղել էլեկտրական ԼԱ–ի ստեղծումը: Լ–ի հետագա առաջըն– թացը կապված է լյումինեսցենտային, բարձր ճնշման գազապարպման և շիկաց– ման հալոգենային լամպերի մշակման հետ (տես Լույսի գազաւցարւցման աղ– բյուրներ): Լ–ի վերաբերյալ աշխատանք– ներն իրենց հերթին նպաստել են էլեկ– տրոնիկայի զարգացմանն ու քվանտային էլեկտրոնիկայի կազմավորմանը: Լ–ում, ըստ լույսի օգտագործման բնագավառի, տարբերում են լուսավորման, ճառագայթ– ման և լուսազդանշանման տեղակայանք– ներ: Լուսավորման տեղակայանքները ստեղծում են անհրաժեշտ պայմաններ լու– սավորման՝ տեսողական ընկալման ապա– հովման համար: ճառագայթման տեղակա– յանքներն օգտագործվում են մարդկանց, կենդանիները, բույսերը ինչպես նաև տարբեր արտադրական պրոցեսները զա– նազան ոչ տեսողական ազդեցությունների ենթարկելու համար: Կենդանի օրգանիզմ– ները ուլտրամանուշակագույն (ՈԻՄ) և ինֆրակարմիր (ԻԿ) լույսով ճառագայթա– հարելը բարելավում է (կամ ապահովում) նրանց կենսական մորֆոֆունկցիոնալ պրոցեսները՝ նյութափոխանակությունը, արյունաստեղծումը, սիրտ–անոթային գոր– ծունեության կարգավորումը, ֆոտոսին– թեզը (բույսերի), ինչպես նաև բարձրաց– նում դիմադրողականությունը հիվանդու– թյունների նկատմամբ: ՈԻՄ ճառագայթ– ներն օգտագործվում են ջրի և պարե– նամթերքի վարակազերծման համար: ճառագայթման տեղակայանքների կիրա– ռումը գյուղատնտ. արտադրության մեշ էական տնտ. օգուտ է բերում, անասուննե– րին ու թռչուններին ՈԻՄ ճառագայթա– հարելը նրանց մթերատվությունը մեծաց– նում է 7–15%-ով: Լուսազդանշանման տեղակայանքները ծառայում են կոդա– վորված ինֆորմացիան լույսի միջոցով հաղորդելու համար (տես Լուսազդանիշ, Սեմաֆոր, Փարոս): Լ–ի կարևոր բնագա– վառներից են լույսի բնութագրերի չա– փումը (տես Լուսաչափություն, Գունա– չափություն), կինեմատոգրաֆիական Լ. և շինարարական Լ.: Կինեմատոգրաֆիա– կան Լ. զբաղվում է կինոարտադրության բոլոր փուլերում լույսի օգտագործման, ինչպես նաև համապատասխան լուսային չափումների հարցերով, բաժանվում է կինոնկարահանման, ժապավենների պատճենահանման և կինոպրոյեկտման Լ–ի: Շինարարական Լ. ուսումնասիրում է շենքերում Արեգակի և լույսի արհեստա– կան աղբյուրների էներգիայի տարածման և բաշխման օրինաչափությունները, շի– նանյութերի և կառուցվածքների օպտիկա– կան հատկությունները, լույսի ազդեցու– թյունը ինտերիերների լուսային ընկալ– ման վրա, հասարակական շենքերի, հրա– պարակների, քաղաքային համալիրների ճարտ–յան մեջ լույսի գեղագիտական ֆունկցիաները ևն: Գրկ. ry TOPOB M.M., OCHOBbI CBeTO- TeXHHKH H HCTOHHHKH CB6 £l, M. , 1968*, T y C e B H.M., MaicapeBHH B. ., CBeTOBaa apxHTeKTypa, M#, 1973.
ԼՈՒՍԱՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ԱՊԱԿԻ, անօրգա– նական ապակուց պատրաստված արտա–
