Գբկ. U բ ր ա հ ա մ յ ա ն Ա. Գ., Հայոց գիր և գրչություն, Ե., 1973: Բադալյան Հ. Ս., Օրացույցի պատմություն, Ե., 1970: Ն ու յ ն ի, Հայոց տոմարի պատմություն, Ե., 1976: Թումանյան Բ. Ե., Հայ աստ– ղագիտության պատմություն, հ. 1–2, Ե., 1964–68: Ն ու յ ն ի, Առձեռն տոմարացույց, Ե., 1965: Ա դ ա մ յ ա ն Ի., Հայկական թվա– կանի մասին գիտելիքներ, «Բազմավեպ», 1966, No 7 – 10: Լ. Շահին յան
ՀԱՅՈՑ ՓՈ*Ր ԹՎԱԿԱՆ, «Սարկա– վագադիր թվական», հայկական անշարժ տոմար: Մտցրել է Հովհաննես Սարկավագը 1085-ի օգոստ. 11-ից (որը Հ. Փ. թ–ի առաջին տարվա սկիզբն է՝ Նա– վասարդի 1-ը): Հ. Փ. թ–ի համաձայն չորս տարին մեկ համարվել է նահանջ, և լրա– ցուցիչ մեկ օրը դրվել Ավելյաց ամսի (տես Հայկական օրացույց) վրա: Հ. Փ. թ–ով արձանագրված անցքերի թվա– կանները հուլյան տոմարով և հակա– ռակը արտահայտելու համար, եթե Հ. Փ. թ–ով տվյալ իրադարձությունը տեղի է ունեցել Նավասարդի 1-ից առաջ, այսին– քըն՝ հունվ. 1-ից մինչև օգոստ. 11-ը, ապա պետք է նշված թվականին ավելացնել 1084, իսկ Նավասարդի 1-ից հետո, այ– սինքն՝ օգոստ. 11-ից մինչև դեկտ. 31-ը ըն– կած ժամանակամիջոցում տեղի ունեցած իրադարձությունների դեպքում՝ 1083 տա– րի (եթե անցքը կատարվել է 269-ի օգոստ. 11-ից առաջ, ուրեմն 269 + 1084= 1353, կամ դեպքը նշված է 302-ի օգոստ. 11-ից հետո, ուրեմն 302+1083= 1385): Հ. Փ. թ. սահմանափակ գործածություն է ունեցել (հիմնականում օգտագործվել է Հայաս– տանի հս–արլ. վայրերում, մեծ մասամբ, հայոց Մեծ թվականին զուգահեռ): Հ. Փ. թ. պաշտոնապես չի հաստատվել, չի ընդունվել եկեղեցական որևէ ժողովի կողմից: Գբկ. տես Հայոց Մեծ թվական հոդվածի գրականությունը: Լ. Շահինյան
ՀԱՅՊԵՏԳՅՈհՂՆԱՒԱԳԻԾ», պետական նախագծային ինստիտուտ: Հիմնադրվել է 1967-ին՝ «Հայպետշին» ինստ–ը երկու ինստ–ների («Հայպետգյուղնախագիծ» և «Հայպետջրնախագիծ») բաժանելով: Սշա– կում է հանրապետության գյուղական բնա– կավայրերի գլխավոր հատակագծերի, բնակելի տների, հասարակական և կեն– ցաղային կառույցների, գյուղական արդ. օբյեկտների, գյուղամիջյան ճանապարհ– ների, արոտավայրերի, էլեկտրիֆիկաց– ման նախագծեր: «Հ.» ինստ–ում են նա– ված համալիրները, Բարձրաշենի, Սովե– աաշենի, էջմիածնի, Լուսակերտի, Լենի– նականի թռչնաբուծական ֆաբրիկաները, կաթի արտադրության Հրազդանի հա– մալիրը, Արամուսի ջերմոցային տնտեսու– թյունը ևն: Հա Իսահակյան
ՀԱՅՊԵՏՀՐԱՏ», տես <Հայասաան> (հրատարակչություն):
ՀԱՅՊԵՏՆԱԻ»ԱԳԻԾ», Հայկական ՍՍՀ Պետշինի պետական նախագծային ինս– տիտուտ: Հիմնադրվել է 1954-ին, Երևա– նում: Սինչև 1960-ը կոչվել է «Հայբնակ– քաղշիննախագիծ»: Ինստ–ում մշակվում են հանրապետության քաղաքների, շըրջ– կենտրոնների, բանավանների գլխավոր հատակագծեր (բացի Երևանից) և կառու– ցապատման, զանգվածային շինարարու– թյան և կարևորագույն շենքերի ու համա– լիրների նախագծեր: 1958-ից մշակվում են նաև բնակելի հասարակական շենքերի տիպային նախագծեր: «Հ.»-ում մշակ– ված նախագծերով են կառուցվել «Հրազ– «Հայպետգյուղնա– խագիծ» ինստիտու– տի շենքը խագծվել Թալինի 54 և 24 հզ. գլուխ խոզի համար, Եղվարդի 10 հզ. գլուխ խոշոր եղ– ջերավոր անասունների համար նախատես– «Հայպետնսփւագիծ» ինստիտուտի շենքը դան» մարզադաշտը, «Ռոսիա» կինո– թատրոնի, Երիտասարդության պալա– տի շենքերը, Արևմտյան օդանավակայա– նը, Եղեռնի զոհերի հուշարձանը Երևա– նում, Սռավյանի անվ. թատրոնի, հյուրա– նոցի շենքերը Լենինականում, Բյուրակա– նի աստղադիտարանի կառույցները, Մե– ծամոր ավանը ևն: Ինստ–ն ունի ճարտարա– պետական զոնալ արվեստանոցներ, ինչ– պես նաև նախագծերի բազմացման ու թողարկման բաժիններ: 1962-ից «Հ.» ար– վեստանոց ունի Լենինականում:
ՀԱՅՊԵՏՋՐՆԱԽԱԳԻԾ», Հայկական պե– տական ջրատնտեսական շինարարու– թյան նախագծային ինստիտուտ: Հիմնա– դրվել է 1967-ին, Երևանում: Հիմնական խնդիրներն են նախալեռնային և բարձր– լեռնային նոր հողերի յուրացման համար ոռոգման համակարգերի, լեռնային արո– տավայրերի ոռոգման, խոշոր ջրամբար– ների և պոմպակայանների ամբողջական ցանցի, հանրապետության ցածրադիր շըր– ջաններում աղուտների չորացման և աղա– զրկման նախագծերի մշակումը: «Հ.»-ում ստեղծված նախագծերով են կառուցվել Ներքին Հրազդանի, Կոտայքի, Թալինի, Արզնի–Շամիրամի, Որոտանի և ոռոգ– ման այլ համակարգեր, Նոյեմբերյանի, Արևշատի, Մխչյանի պոմպակայանները, որոնք օժանդակում են Սևանա լճի ջրի մակարդակի պահպանմանը: «Հ.»-ի նա– խագծերով են կառուցվել նաև Արվւայի, Մանթաշի, Հոռոմի, Ապարանի և այլ ջրանցքներ: Կատարվում են Զողա զի, Տավուշի, Ախուրյանի ջրանցքների նա– խագծման, ինչպես նաև 80 հզ. հա հողա– «Հայպետշրնախագի ծ» ինստիտուտի շենքը տարածության ոռոգման համար Դեբեդ գետից Ախուրյանի ավազանը ջուր տեղա– ւիոխելու, Թալինի շրջանի 34 հզ. հա հո– ղերը Ախուրյանի ջրամբարի ջրով ոռոգե– լու, Կուր գետի ավազանի կոմպլեքսային օգտագործման նախագծերի մշակման աշ– խատանքները:
ՀԱՅՊԷՏՏՐԱՆԱՆԱՒԱԳԻԾ, տրանս– պորտային շինարար ու թյան հայկական պետական նախա– գ ծ ա–հ ետազոտական ինստի– տ ու տ, ՍՍՀՍ տրանսպորտային շինա– րարության մինիստրության ինստիտուտ: Հիմնադրվել է 1971-ին, Երևանում: Հիմ– նական խնդիրներն են՝ Հայկական ՍՍՀ երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանա– պարհների ցանցի ընդլայնման նախա– գծերի մշակումը, ինչպես նաև Երևան քաղաքի տրանսպորտային արդյունավետ համակարգի պրոբլեմի լուծումը՝ արագըն– թաց ռելսային տրանսպորտի կիրառմամբ: Հայպետտրանսնա– խագիծ ինստիտու– տի շենքի մուտքը Ինստ–ի նախագծերով կառուցվել և շահա– գործման են հանձնվել Սևան–Շոր ժա– Զոդ երկաթուղին, Երևան–Սևան, էջ– միածին–Հոկտեմբերյան ավտոճանա– պարհները ևն: Կառուցվում են Իջևան– Հրազդան, Սասիս–Նուռնոա երկաթու– ղիները, Երևանի մետրոպոլիտենը, Մեղ– րաձորի լեռնանցքի և Իջևան ու Դիլիջան քաղաքները շրջանցող թունելները, մի շւծրք կամուրջներ և ուղանցույցներ, Սեղ– րի–Քաջարան, Երևան–Արտաշատ ավ– տոճանապարհները : Վ. Դանղուբով ՀԱՅ–ՊՈՆՏԱԿԱՆ ԴԱՇԻՆՔ Մ. Թ. Ա. 94, կնքվել է Պոնտոսի թագավոր Միհրդաւո VI-ի և Հայոց թագավոր Տիգրան Բ Ս և ծ ի միջև: Սիհրդատ VI Պոնտացին ծրագրել էր ստեղծել հելլենիստական ընդարձակ տերություն և հռոմ. նվաճողներին դուրս
