3 ed․, P․, 1913; Ն ու յ ն ի, Nouvelles theories․ 1914–1921, P․, 1922; Stuckenschmidt H․t Neue Musik, B․, 1951; Hitchcock A․, Architecture։ Nineteenth and Twentieth Cen– turies, Harmondsworth~(a․ o․)< 1958; Aus– tin W-, Music in the 20 th Century, N․ Y․, 1966; Տ t e n e E․ D․, The Evolution of an Architect, N․ У-, 1972․
ՆԵՈԿՈՆՖՈՒՏԻԱԿԱՆՈՒԹՅՈհՆ, նոր– կոնֆուցիականություն, տես Կոնֆուցիականությոմւ։
ՆԵՈՀԵԳԵԼԱԿԱՆՈՒԹՏՈհՆ, ն П ր հ ե– գ և լ ա կ ա ն ու թ յ ու ն, XIX դ․ վերջի – XX դ․ սկզբի իդեալիստական Փիլիսոփա– յության տարասեռ հոսանք, որը Գ․ Հծ– գնչի ուսմունքի նորացված մեկնաբանու– թյան հիման վրա ձգտել է ստեղծել ամ– բողջական աշխարհայացք։ Տարածվել է եվրոպական համարյա բոլոր երկրներում, ԱՄՆ–ում, հասարակական–քաղ․ պայման– ներից և տեսական նախադրյալներից կախված, ընդունել տարբեր ձևեր։ Ն–յան կենտրոնում պատմության և մշակույթի, պետության, իրավունքի փիլիսոփայու– թյան պրոբլեմներն են։ Դիալեկտիկական մեթոդը իռացիոնալիգմի ոգով մեկնաբան– վել է որպես տարբերությունների էկլեկ– տիկական համադրություն, հակադրու– թյունների «հաշտեցում»։ Ն․ ունեցել է բուրժ․–ազատամտական (հատկապես ամեր․ և անգլ․ Ն․), պահպանողական (իտալ․ և գերմ․ Ն–ում այն միակցվում էր ֆաշիզմի գաղափարախոսությանը) մի– տումներ։ Նեոհեգելականները ստեղծել են «Հեգելական միություն» (1930), հրա– վիրել հեգելյան կոնգրեսներ (1930-ին՝ Հաագայում, 1931-ին՝ Բեռլինում, 1934-ին՝ Հռոմում)։ Գրկ* Эфиров С․ А․, От Гегеля к ․․․ Дженнаро, М․, 1960; Давыдов Ю․ Н․, Критика иррационалистических основ гно– сеологии неогегельянства, в сб․․ Современ– ный объективный идеализм, М․, 1963․ ՆէՈՀԻՆԴՈՒԻ&Մ (նեո․․․ և հինդուիզԱ), նոր հինդ ու ական ու թ յ ու ն, տես Հինդուիզմ։ ՆԵՈՆ (լատ․ Neonum, հուն․ v£oq– նոր), Ne, պարբերական համակարգի երկրորդ պարբերության VIII խմբի տարր։ Կարգա– համարը՝ 10, ատոմական զանգվածը՝ 20,179։ Ն․ իներա գազ Է։ Ատոմի Էլեկտրո– նային թաղանթների կառուցվածքն է ls22s22pe, p-տարր Է։ Երկրի վրա գտնը– վում է հիմնականում մթնոլորտում, որ– տեղ նրա ծավալային պարունակությունը 1,8*10՜3 է (մոտ 7,1 «1011 տ)։ Մթնոլորտա– յին Ն․ բաղկացած է 20Ne (90,92%), 21Ne (0,3%) և 23Ne (8,8%) կայուն իզոտոպնե– րից։ Արհեստականորեն ստացվել են 17– 24 զանգվածային թվերով հինգ ռադիոակ– տիվ իզոտոպներ, որոնք ունեն կիսաքայ– քայման փոքր պարբերություն (օրինակ, 17№-ի Ti/2= 0,1 վրկ, 24№-ի Ti/2=3,4 ր)։ Ն․ հայտնաբերել են անգլ․ գիտնա– կաններ Ու․ Ռանզայը և Մ․ Թրավերսը (1898)։ Ուսումնասիրելով հեղուկ օդի դյուրաեռ ֆրակցիայի սպեկտրը, նրանք հայտնաբերել են մինչ այդ անհայտ Ն–ի բնորոշ կարմիր գծերը; Սովորա– կան պայմաններում Ն․ անգույն, անհոտ գազ Է, որի խտությունը 0°C-nuf և 760 մմ սնղ․ ս․ ճնշման տակ 0,900 կգ/մ3 Է։ Հալ․ ջերմաստիճանը՝ –248,6°C, եռ– մանը՝ –245,9°C։ Պինդ Ն․ առաջացնում է խորանարդային բյուրեղական ցանց։ Հեղուկ Ն–ի խտությունը 1207 կգխ3 Է։ Էլեկտրական պարպումով գրգռելիս Ն․ ունի նարնջակարմիր լուսարձակում։ 1 չ ջրում 20°Շ–ում լուծվում է 10,5 սմ*։ Ն–ի մոլեկուլը միատոմանի Է։Քիմիապես խիստ պասսիվ Է, հաջողվել է ստանալ միայն նրա հիդրատները՝ օրինակ, Ne*6H20։ Ատոմում արտաքին լրացված Էլեկտրո– նային թաղանթ և իոնացման մեծ պոտեն– ցիալ (21,56 Էվ) ունենալու պատճառով Ն–ի միացությունների ստացումը խիստ դժվար է (որոշ գիտնականների կարծի– քով՝ անհնար)։ Ն․ ստանում են ցածր ջեր– մաստիճաններում4 անջատելով օդից։ Ն․ հիմնականում օգտագործվում է Էլեկտրա– տեխնիկական արդյունաբերության մեջ։ Ն–ով լցնում են շիկացման, գազալուսա– յին և ազդանշանային լամպերը։ 40% Ն․ պարունակող ազոտի և հելիումի խառնուր– դը օգտագործվում է ռեկլամային լամպեր լցնելու համար։ Օդանավակայանների և նավահանգիստների Փարոսներում օգ– տագործվում են նեոնային աղեղային լամպեր։ Հեռանկարային է հեղուկ Ն–ի օգտագործումը ռադիոէլեկտրոնիկայում և ցածր ջերմաստիճաններ ստանալու նը– պատակով։
ՆԷՈՊԼԱՏՈՆԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ն П ր– պլատոնականություն, անտիկ փիլիսոփայության վերջին խոշոր ուղղու– թյունը, ստրկատիրության քայքայման և ֆեոդալիզմի սկզբնավորման դարաշրջա– նի (III–YI դդ․) իդեալիստական հոսանք։ Ն․ պւաաոնականությանը հաղորդել է միստիկական բնույթ՝ միախառնելով դը– րան Արիստոտելի, ստոիցիզմի, պյութա– գորասականության և Արևելքի խորհրդա– պաշտական ուսմունքների մի շարք գա– ղափարներ։ Ն–յան հիմնադիրը Պչոաինն է, այն զարգացրել են Պորփյուրը, Ցամբ– լիքոսը, Պրոկլեսը, Բոեցիուսը։ Բաժան– վել է հռոմ․-աթենական, սիրիական, պեր– գամական և ալեքսանդրյան դպրոցների։ Պարտություն է կրել միաստվածության դեմ պայքարում։ Ն–ում հիմնականը Պչաաոնի եռյակի՝ «միասնականի», «մտքի» և «հոգու» մասին ուսմունքի մշակումն է։ Կեցության աղ– բյուրը «միասնականն» է («առաջնամիա– կը»)՝ աստվածը։ Նրանից ներքե գտնը– վող «մտքի», «հոգու», «կոսմոսի» և «մա– տերիայի» կեցությունները« միասնականի» էմանացիայի տարբեր աստիճաններն են, նրա լույսի հետզհետե նվազող դրսևորում– ները։ Այդ արտազեղման ընթացքում տեղի է ունենում կեցության բազմապատկում, որը վերջին աստիճանում հանդես է գա– լիս որպես նյութական աշխարհ, բացար– ձակ հոգևոր կեցության այլակեցություն՝ «խավար»։ Մարդկային հոգիները, որոնք համաշխարհային անմահ հոգու մասնիկ– ներն են, սկիզբ են տալիս մարդկանց մար– միններին։ Մահվանից հետո հոգիները վերաբնակվում են այլ մարմինների մեջ։ Ն–յան իմացաբանությունը պարունակում է Պլատոնի և Արիստոտելի դիալեկտիկայի տարրեր և ունի ռացիոնալիստական բը– նույթ, թեե ընդունվում են էքստազը, «միասնականի» հետ վերամիավորելու հոգու գերբնական խոյանքը։ Իմաստու– թյունը համարվել է ընդհանրացման ար– վեստ, էմանացիային հակադիր՝ բազմու– թյունից դեպի միասնություն ընթացող պրոցես։ Նեոպլատոնականները զբաղվել են Պլատոնի և Արիստոտելի երկերի մեկ– նաբանությ ուններով, բնաՓիլիս ոփայ ո ւ– թյան, մաթեմատիկայի, տրամաբանու– թյան հարցերով։ Ն․ նպաստել է քրիստոնեական, ինչ– պես նաև միջնադարի առաջավոր փիլիսո– փայության ձևավորմանը։ Ն–յան դիալեկ– տիկան և մարդաբանությունը, որպես սխոլաստիկայի դեմ պայքարի զենք, օգ– տագործել են Վերածննդի մի շարք մտա– ծողներ։ Հայ փիլիսոփայության մեջ Ն․ խաղացել է կարևոր դեր, եղել անտիկ գիտության ավանդների կրողը։ Ն–յան խոշոր ներկա– յացուցիչ է Դավիթ Անհաղթը։ Ն․ գաղա– փարների տարածմանը նպաստել են Նե– մեսիոս Եմեսացու, Գրիգոր Նյուսացու և Դիոնիսիոս Արեոպագացուն վերագրված երկերի ՄտեՓանոս Սյունեցու թարգմա– նությունները։ Ն․ գաղափարները արտա– հայտվել են նաև Գրիգոր Նարեկացու աշխարհա յ ացք ում։ Գրկ* История философии, т․ 1, М-, 1940; Platomsmus in der Philosophie des Mittelal- t՝ers, Darmstadt, 1969; Le neoplatonisme, P․, 1971․ Ս․ Արևշատյան
ՆԵՕՊՈՋԻՏԻՎԻ&Մ (նեո․․․ և պոզիաի– վիզմ), ն n րպոզիտիվիզմ, XX դ․ բուրժ․ փիլիսոփայության հիմնական ուղ– ղություններից, պոզիտիվիզմի նորագույն տարատեսակությունը (այսպես կոչված, երրորդ պոզիտիվիզմ)։ Սկզբնավորել են 20-ական թթ․ Վիեննական խմբակի ան– դամները (Մ․ Շլիկ, Ռ․ Կառնապ, Հ․ Ֆեյգլ, Ֆ․ Ֆրանկ, Օ․ Նոյրաթ են), որոնց հետ համագործակցել են Բեռլինի էմպիրիկա– կան Փիլ․ ընկերության ներկայացուցիչ– ները (Հ․ Ռայխենբախ, Կ․ Հեմպել ևն)։ Ն–ի կազմավորման համար կարևոր նշա– նակություն են ունեցել Բ․ Ռասելի Փիլ․ և տրամաբանական աշխատությունները, Կ․ Դյոդելի, էվով–վարշավյան դպրոցի (6․ Լուկասևիչ, Մ․ Տարսկի ևն) մաթեմա– տիկատրամաբանական հետազոտություն– ները։ Ն․ տարածվել է ԱՄՆ–ում և Անգ– լիայում (Լ․ Վիտգենշտայն, Ա․ Այեր)։ Ն․ վերլուծական Փիլիսոփայու– թյուն է։ Ըստ Ն–ի, ՓիլիսոՓայությունը բո– վանդակային գիտելիք չէ՝ չի վերաբերում իրական աշխարհին, նրա խնդիրը լեզվի, հատկապես գիտության լեզվի, տրամաբա– նական վերլուծությունն է․ այստեղից՝ Ն–ի <արամարանական պոզիաիվիզւէ> ան– վանումը։ Ն․ նպատակ է ունեցել մաթ․ տրամաբանության ապարատի կիրառ– մամբ հետազոտել գիտելիքի հիմունքները և հստակեցնել նրա կառուցվածքը։ խնդիր է դրվել ստեղծել ձևական լեզվի համա– կարգ, որի տերմիններով փիլսոփայու– թյունը պետք է հստակեցներ ու ճշգրտեր գիտության լեզուն։ Ըստ Ն–ի, բոլոր «իմաս– տավոր ասույթները» բաժանվում են երկու խմբի։ Զուտ մաթեմատիկայի և տրամա– բանության ասույթները ապրիորի–վեր– լուծական են․ դրանք ճշմարիտ են ոչ թե բովանդակության, այլ ‘-տրամաբանական ձևի (կառուցվածքի) առումով։ Այն ասույթ– ները, որոնք պարունակում են պնդումներ
