մտածում է լեզուով եւ որ լեզուն՝ խոշոր չափերով՝
կաղապարում է միտքը: Պարադոքս չէր լինի
ասել, թէ Օգիւստ Կօնտը, Հանրի Պուանկարէն
ու Բերդսոնր մտածել են ֆրանսերէն, իսկ Միլլը,
Սպենսերը կամ Լորդ Կելվինը՝ անգլիերէն...
Ի՜նչ հրաշալի գործիք էր Օ. Կոնտի ձեռին բիւրեղի
պէս յստակ ու ածելիի չափ սրած—յղկած
ֆրանսերէնը՝ իր վերացական պոզիտիւիզմը
ձեւակերպելու համար. եւ ո՝վ կարող է ասել, թէ
այդ գործիքը ինքը ուղղութիւն չի տուել ուսուցչի
մտքին: Մի քիչ վերապահօրէն եմ ասում,
բայց կարծում եմ, որ միտքը իսկապէս գիտակցում
է ու ամբողջանում այն ժամանակ միայն,
երբ գտնում է համապատասխան խօսքը. խոսքի
մէջ չձեւաւորուած միտքը — կէս միտք է միայն,
մտքի սաղմ, պոտենցիա, բայց ոչ ինքը միտքը:
Լեզուն՝ ազգային անհատականութեան այդ
գերագոյն արտայայտութիւնը՝ դնում է իր անջնջելի
դրոշմը մարդու մտքի վրայ ընդհանրապէս,
իսկ գեղարուեստական խօսքի վրայ՝ յատկապէս
ու առանձնապէս:
Մարդկային խօսքը — ալջեբրայական կամ
քիմիական ֆորմիւլ չէ, հնչիւնների մի պայմանական
դասաւորում չէ այս կամ այն վերացական
գազափարը նշանակելու համար: Խօսքը հոգեկան
կեանքի մի շատ նուրբ արտայայտութիւն
է, թրթռուն ու զգայուն: Խօսքը ծնւում է մտքի
հետ միասին, նրա հետ զուգընթացաբար զար-
