ԹՖ, № 2 ա, բ, գ) և սևագիր հատվածները, տեղադրվում են տարբերակների բաժնում՝ ժամանակագրական կարգով։
«Լոռերի Սաքոն» Թումանյանի առաջին պոեմներից է, որի վրա նա ընդմիջումներով աշխատել է երկար տարիներ։ Առաջին տարբերակը գրվել է 1889 թվականին, որի մասին կա համապատասխան նշում ԲՄ I հրապարակման վերջում։ Պոեմի մտահղացման համար հիմք ծառայած կենսական փաստի և նախատիպի մասին կա Թումանյանի վկայությունը «Իմ մի քանի գրվածքների բացատրությունը» գրության մեջ. «Ռամազի Մաթոսը և Լոռեցի Սաքոն» (ՈՒՀ 2, 420)։ Նույնը Թումանյանը հավաստել է նաև 1910—ական թթ. վերջին շարադրած ինքնակենսագրական նոթերում. «Մաթոսի խելագարությունը — Լոռեցի Սաքոն։ Ջալալօղլի էի էս ժամանակ, թե՞ Թիֆլիս» (ն. տ., 408)։ Այս գրառումից երևում է, որ պոեմի համար ազդակ ծառայած դեպքը տեղի է ունեցել 80-ական թթ. առաջին կեսին, երբ ապագա բանաստեղծը սովորում էր Ջալալօղլում (1879—1883) և ապա՝ Թիֆլիսում (1883—1886)։ Թումանյանի երկերի առաջին գիտական հրատարակության 2-րդ հատորի ծանոթագրողները (Ն. Թումանյան, Ա. Ինճիկյան), որոնք հենվել են այն ժամանակ՝ 1930-ական թթ. դեռ կենդանի մնացած ականատեսների վկայության վրա, ավելացնում են. «Այդ դեպքը (Ռամազի Մաթոսի—խմբ.), ինչպես նաև նախապաշարումների և սնոտիապաշտությունների հիման վրա վախից խելագարվելու ուրիշ դեպքեր, մինչև այժմ էլ Դսեղում և շրջակա գյուղերում ծերերը պատմում են։ Պոեմի համար Թումանյանն օգտագործել է նաև իր հորաքրոջ՝ Թալալ նանի պատմածները Ջալալօղլում՝ աշակերտական տարիներին—սատանաների և քաջքերի մասին, հիշում են բանաստեղծի դասընկերները» (Եժ II, 359)։ Դրանցից մեկն է Մելքոն Ասլիբեկյանի վկայությունը, ըստ որի բանաստեղծը հետագայում ասել է. «...Տատիս պատմածների արդյունքն է «Լոռեցի Սաքոն» (տե՛ս Ա. Ինճիկյան, էջ 83, 100)։
Թումանյանի ժամանակակիցներից Տիգրան Փիրումյանը 1891 թ., բանաստեղծի պատմածների հիման վրա, ի թիվս այլ երկերի, որոշ տվյալներ է հաղորդում նաև այս պոեմի մտահղացման և տպագրության հանգամանքների մասին. «Լոռեցի Սաքոն Հովհաննես Թումանյանի ծառան է եղել, իսկ Ալեքը — Դսեղ գյուղի մի հայտնի ավազակ։ Հեղինակին առաջին անգամ գլխի է գցել իր գրվածքները տպագրել Լևոն Մելիք-Աղամյանը, որը պատահմամբ նրա պատուհանի վրա «ընկած» գտնելով «Սաքոն» — կարդում է, սքանչանում, թերթում նաև նրա մյուս գրվածքները ու հորդորում է անպատճառ տպագրել» (ԹԺՀ, 346)։
Այս տարբեր ու երբեմն իրար հակասող վկայությունների հիման վրա կարելի է ասել, որ «Լոռեցի Սաքոն» սկզբից ևեթ ծրագրված է եղել ոչ թե իբրև որևէ եզակի դեպքի, այլ որպես նահապետական աշխարհի բնորոշ երևույթներից մեկի՝ սնահավատության ողբերգական հետևանքների գրական արտացոլում։ Պոեմի իրական նախատիպերից ոչ մեկը, իհարկե, նույնությամբ չի մտել ստեղծագործության մեջ, այլ ձևափոխվել է
