Էջ:Խաչատուր Աբովյան, Երկերի լիակատար ժողովածու, հատոր 2 (Khachatur Abovyan, Collective works, volume 2).djvu/341

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված է

134-րդ տող Վ. և Պ. Վ. Խ. «Երբ մահն մոտանա սառը թևերովն,
136-րդ տող Վ. Հ. «էս դառն աշխարիցս մի ինձ ազատի,
137-րդ տող Վ. Հ. և Պ. Վ. Խ. «Ոսկերքս գազանաց կերակուր անի։
141-րդ տող Վ. Հ. «Հոգոց քաշելով պարզեմ ես իմ ոտն է
149-րդ տող Վ. Հ. և Պ. Վ. Խ. «Աչքս մեր տան ծուխն հանկարծ տեսնելով,
150-րդ տող Վ. Հ. և Պ. Վ. Խ. «Քո անոշ երեսն ինձ փակ մնալով,
151-րդ տող Վ. Հ. և Պ. Վ. Խ. «Նազլո՛ւ, իմ Նազլո՛ւ անո՛շ իմ նազլու,
326–րդ տող Վ. Հ. «Ոսկերքս քրքրվեք, աչքս խավարել.
                  Վ. Հ. և Պ. Վ. Խ. «Ոսկերքս քրքրվել, աչքս խավարել»
328-րդ տող Վ. Հ. «Դժոխքն էլ տանին, ես հանգիստ կըլիմ։
                  Պ. Վ. Խ. «Դժոխքն էլ տանին, ես հանգիստ ըլիմ,
329-րդ տող Վ. Հ. «Քանց իմ սառն մարմինը էլ ի՞նչ գերեզման
                  Պ. Վ. Խ. «Քանց իմ սառն մարմինն էլ ի՞նչ գերեզման
339-րդ տող Վ. Հ. «Ձեր անբախտ հորը հոգին հիշեցե՛ք.
                  Պ. Վ. Խ. «Ձեր անբախտ հորը էլ միտք չի բերեք։
341-րդ տող Վ. Հ. «Ձեր հոր տեղակ՝ ձեր խեղճ մորն հիշեցե՛ք
                  Պ. Վ. Խ. «Ձեր հոր տեղակ՝ ձեր խեղճ մորն սիրեցե՛ք.
342-րդ տող Վ. Հ. «Ու իմ ողորմին, ժամն կատարեցե՛ք։
                  Պ. Վ. Խ. «Ու իմ հեռացած հոգին հիշեցե՛ք։—

Խ. Աբովյանի արխիվային նյութերի մեջ չկա որևԷ գրավոր հիշատակություն կամ ակնարկ, թե երբ է գրված «Աղասու խաղը», «Վերք»-ից առաջ, թե՞ հետո։ Հավանական է, որ «Խաղ»–ը գրվել է «Վերք»–ից առաջ մինչև 1840 թվականը և հանդիսանում է վերջինիս չափածո նախօրինակը։

Ժամանակակիցներից մեկը՝ Ռ. Պատկանյանը վկայում է (տես «Հյուսիս» 1863 թ. № 14), որ Աբովյանի ստեղծագործական երևակայության մեջ Աղասին վաղուց էր տեղ գրավել, և ահա «Խաղ»-ը առաջին փորձն է, որով բանաստեղծ-վիպագիրր մարմնավորում, կենդանացնում է իր հերոսին: «Խաղ»–ը «Վերք»–ի չափածո ուրվագիծը լինելով՝ մնացել է անավարտ ու չմշակված սևագիր վիճակում։ Դրան իբրև ապացույց կարող են լինել մի քանի հատվածների կրկնությունները. օրինակ՝ 11—12 էջերը (297—316 տողերը) նույնությամբ կրկնվում են 27-րդ էջում (688— 708 տողերը), և այսպես մի շարք տեղերում։

«Խաղ»-ի ու «Վերք»–ի միջև կան որոշ ընդհանրություններ, բայց և կան հիմնական, էական տարբերություններ, ոչ միայն ժանրային առումով, այլև սյուժեի ու բովանդակության տեսակետից։ «Խաղ»-ում, Աղասին օտարության մեջ է անհայտ պատճառներով։ Այստեղ Աղասին նույն բուռն ապրումներով, զգայուն, հայրենասեր հերոսն է, թեև նա ամբողջությամբ գծագրված չէ, ինչպես «Վերք»–ի մեջ։ Օտարության մեջ նա անձնատուր է լինում հիշողությունների, հայրենիքի և իր ժողովրդի դժբախտ ճակատագիրը հանգիստ չի տալիս նրան։ Ամբողջ պոեմի բովանդակությունը Աղասու հիշողություններն են ու խորհրդածությունները հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրի, հայրենի գյուղի, կենցաղի, ընտանիքի» նահապետական բարքերի ու սովորությունների մասին։ «Խաղ»-ը չունի որևէ կոնկրետ սյուժե, կոնկրետ պատմական բովանդակություն, հաճախ նկարագրված դեպքերը անավարտ են մնում, իսկ մտքերը չեն ամբողջանում։ «Վերք»–ի մեջ եղած կենցաղային նկարագրությունները, նահապետական կյանքի խանդավառ դրվատումները կան և այստեղ։ Բայց կա և ավելին, «Խաղ»-ը տեղ-տեղ հագեցված է կրոնական հայացքների ու հավատալիքների ոգով. Աբովյանն այստեղ հանդես է գալիս ոչ միայն քրիստոնեական կրոնի, այլև հատկապես հայ լուսավորական դավանանքի անվերապահ ջերմ պաշտպան։ Այստեղ չկա քննադատական այն հայացքը, որ արտահայտում է Աբովյանը «Վերք»-ում, եկեղեցու և հոգևորականության նկատմամբ։ Այս ևս հաստատում է, որ «Խաղ»֊ը գրված է «Վերք»-ից առաջ։

Բացի վերոհիշյալ փաստարկումներից կան մի քանի այլ տվյալներ ևս, որոնք ապացուցում են, որ «Խաղ»-ն է հաջորդել «Վերք»֊ին, և ոչ ընդհակառակը։ «Վերք»-ն ունի երկու հեռագիր վարիանտ՝ սևագիր և մաքրագիր։ Առաջին վարիանտի մեջ չկա «Խաղ»–ից և ոչ մի քառյակ, իսկ երկրորդ՝ մշակված վարիանտում հեղինակը զետեղել է արդեն «Խաղ»–ից որոշ հատվածներ «Վերք»-ի համապատասխան մասերում։ Աբովյանն իր տրամադրության տակ