Էջ:Հակահայկական խորհրդատվություններ (1912-1920թ․թ․).djvu/330

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված է

բանակին, որ ամռան կը պահէր այս գիծը: Այս զօրքերին միացան միլիցիայի անոսսմբ եւ տեղ-տեղ կամաւորական դրութեամբ կազմակերպուած թիւրքահայերը. կը պահպանէին թէ ճակատը եւ թէ թիկունքը, ուր սկսեր էին՝ թիւրքերից ստացած յատուկ հրահանգներով որոշ գործունէութիւն ցոյց տալ ցարական կառավարութեան տեղաւորած քիւրտերը: Իսկ թրքական բանակը, որ չորս աչքերով կը հետեւէր ճակատի պարպուելուն գործողութեանց, կը սպասէր վերջին ոյժերի հեռանալուն՝ գործունէութեան սկսելու համար:

Ստեղծուած այս դրութեան առջեւ երկու բան կար անելու, կամ պարպել Թրքահայաստանը եւ քաշուել կովկասեան սահմանը, եւ կամ ստեղծել ինքնապաշտպանութեան համապատասխան ոյժ:

Ահա այս երկընտրանքի առաջ էր, որ Արեւմտահայ Խորհուրդը 1917 Դեկտ. 15-ին Հայաստանում եւ Կովկասում թրքահայերից ընտրուած շրջանային ժողովների պատուիրակներից եւ քաղ. կուսակցութիւնների ներկայացուցիչներից Թիֆլիսում գումարեց մի «քոնֆերանս» դրութեան դարման խորհելու համար: Այս քոնֆերանսի աշխատութեան ընթացքին Փարիզէն՜ Հայկական Պատուիրակութեան Նախագահ Պօղոս Փաշայից ստացուեց մի հեռագիր հետեւեալ բովանդակութեամբ. «Եթէ թրքահայերը՝ ռուսահայերի օգնութեամբ ձեռնարկեն պաշտպանել ռուսական զօրքերի պարպած ճակատը, Դաշնակիցները կը խոստանան զինուորական եւ ֆինանսական օգնութիւն»: Կաւելացնէր նաեւ, որ «այն օրը երբ Հայաստան հայկական ոյժերով յաջողուի պաշտպանել, Դաշնակիցները դէմ չեն՝ եթէ Հայկական օթօնոմի հռչակուի»:

Աւելորդ է բացատրել սոյն հեռագրի քաղաքական նշանակութիւնը, մանաւանդ որ նա կը հասնէր Ֆրանսիայի Արտաքին Գործոց Նախարարութեան շիֆրէով:

Քոնֆերանսը՝ աչքի առաջ ունենալով մէկ կողմից ձմեռային մի նահանջի սարսափները եւ 120.000 ժողովրդի տնտեսական քայքայումը, միւս կողմից հայութեան քաղաքական ձգտումները, եւ այն հանգամանքը որ, Դաշնակիցների կողմից եղած կէս պաշտօնական հրաւէրի, մանաւանդ խոստումներից վերջ Հայաստանը պարպել ուրիշ բան չպիտի նշանակէր՝ եթէ ոչ Հայկական Հարցից հրաժարուել՝ միաձայն որոշեց, Ռուսահայ Ազգային Խորհուրդի հետ խորհրդակցաբար, Ազգային Հերոս Անդրանիկի հրամանատարութեան ներքոյ կազմակերպել թրքահայ տիւիզիոն մը, Թրքահայաստանի պաշտպանութեան համար, ենթարկելով զայն Ռուսահայ կորպուսի հրամանատարութեան, որ կը պաշտպանէր թրքական ֆրոնտը: Այս գործը հանձնեց նա ութ հոգիից բաղկացած մի մարմնի, որուն եւ տուեց «Հայաստանի Ապահովութեան Խորհուրդ» անունը:

Այստեղ հարկ կը համարենք շեշտել, որ մէկ նպատակի ձգտող գործունէութեան վրայ թրքահայութեան անունը եւ դրոշմը առանձին պահպանելու պէտքը, Ռուսահայ Ազգային Խորհրդի հետ համաձայնութեամբ, ճանչցուած էր երկու նկատումներով. Ա. խուսափելու համար այն բարդութիւններից, որոնք կրնային ծագել իրաւական տեսակէտներից ռուսահայերի համար. Բ. Անվթար տանելու համար թրքահայոց դատի միջազգային բնոյթը:

Այս օրերին մի ուրիշ քաղաքական նշանակութիւն ունեցող առիթ կու գար աւելցնել թրքահայերի ոգեւորութիւնը: Դա՝ ռուս կառավարութեան Դեկտ. 30-ի դեկրետն էր, որով նա կը յանձնարարէր աջակցութիւն ցոյց տալ հայերին' «կազմելու համար Տաճկահայաստանի ժամանակաւոր ժողովրդական կառավարութիւն, հայկական ժողովրդի պատգամաւորների խորհրդի ձեւով, ընտրուած դեմոկրատական ձեւով»:

Քաղաքական այս նպաստաւոր մթնոլորտի մէջ էր, որ Հայաստանի Ապահովութեան Խորհուրդը, համախորհուրդ Ռուսահայ Ազգ. Խորհրդի հետ, ստանալով ֆինանսական դիւութիւններ՝ Անգլիական Միսսիայից եւ պարենաւորման մոպիլիզացիայի միջոցներ ռուս հրամանատարութիւնից, նախաձեռնեց կազմակերպել