թության մոտակայքում։ Գնդաձև Ա. ե–ի բաղադրիչները՝ դեղին ու կարմիր ենթաթզուկներն ու հսկաները, կարճպարբերական ցեֆեիդները, գնդաձև աստղակույտերը հավասարապես հանդիպում են Գալակտիկայի սիմետրիայի հարթությունից տարբեր հեռավորությունների վրա և ցուցաբերում են ուժեղ խտացում՝ դեպի Գալակտիկայի կենտրոն։ Միջանկյալ ենթահամակարգերը բաշխման տեսակետից գրավում են միջանկյալ դիրք։ Գնդաձև Ա. ե–ի անդամները Գալակտիկայի սիմետրիայի հարթության ուղղահայաց ուղղությամբ ունեն շարժման ամենամեծ արագություններ, իսկ հարթ Ա. ե–ի անդամների այդ արագություններն ամենափոքրն են։ Սրանով է բացատրվում Ա. ե–ի աստղերի տարածական բաշխման մեջ դիտվող տարբերությունները։ Տարբեր Ա. ե–ի անդամները տարբերվում են նաև իրենց քիմիական բաղադրությամբ։ Օր. հարթ Ա. ե–ի աստղերն ավելի հարուստ են մետաղներով, քան գնդաձև Ա. ե–ինը։ Գալակտիկայում Ա. ե–ի գոյությունը ունի կոսմոգոնիական խոր իմաստ։ Այն ցույց է տալիս, որ տարբեր տիպի աստղեր կազմավորվել են Գալակտիկայի տարբեր մասերում և տարբեր պայմաններում:
ԱՍՏՂԱՅԻՆ ԵՐԿԻՆՔ, գիշերային երկնքում երևացող լուսատուների համախմբությունը։ Անզեն աչքով երևում են մինչև 6-րդ աստղային մեծության լուսատուներ։ Դրանց քանակը ամբողջ երկնքում շուրջ 6000 է (տվյալ տեղից միաժամանակ երևում են մոտ 2500), որոնց մեծ մասը գտնվում է Ծիր կաթինի շերտից ոչ հեռու։ Ա. ե–ում դիտվում են նաև Արեգակնային համակարգի մոլորակներ, արբանյակներ, գիսավորներ, ասուպներ, արհեստական արբանյակներ, ինչպես նաև Կենդանաշրջանի գոտու լուսարձակումը (կենդանաշրջանային լույս)։ Համեմատաբար ավելի թույլ օբյեկտները, գալակտիկական միգամածությունները և արտագալակտիկաները երևում են աստղադիտակներով։
Երկնքում հեշտ կողմնորոշվելու, երկրային և երկնային երևույթների հետ դիցաբանական կապ ստեղծելու նպատակով շատ հին ժամանակներից սկսած աստղերը բաժանել են խմբերի՝ համաստեղությունների (աղ. 1)։ Հայաստանում հայտնաբերված աստղագիտական բնույթի ժայռապատկերները (I–VIII հազարամյակ, մ. թ. ա.) հիմք են տալիս ենթադրելու, որ Հայկական լեռնաշխարհի նախկին բնակիչները Ա. ե. համաստեղությունների առաջին բաժանողներից են։ Համաստեղություններում պայծառ աստղերը նշանակվում են հունական այբուբենի տառերով, որոշ աստղեր ունեն հատուկ անուններ (աղ. 2)։ Ա. ե–ի տեսքը փոփոխվում է մեկօրյա և մեկամյա պարբերություններով (Երկրի՝ իր առանցքի և Արեգակի շուրջը պտտվելու հետևանքով)։ Ա. ե–ի հետ ծանոթացումը հնարավորություն է տալիս որոշել հորիզոնի կողմերը (Հյուսիսային կիսագնդում դա հեշտ կատարվում է Բևեռային աստղի օգնությամբ, որը ցույց է տալիս հյուսիսի ուղղությունը)։
Քարտեզը տես 584–85 էջերի միջև՝ ներդիրում։
ԱՍՏՂԱՅԻՆ ԺԱՄԱՆԱԿ, տես Ժամանակ:
ԱՍՏՂԱՅԻՆ ԿԻՆԵՄԱՏԻԿԱ, տես Աստղաբաշխություն։
ԱՍՏՂԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ, տարածության տվյալ ծավալում գտնվող աստղերի խմբավորումներ, որոնց անդամները միմյանց հետ կապված են փոխադարձ ձգողական ուժերով։ Ա. հ–ի հիմնական ձևերն են գալակտիկաները, որոնք բաղկացած են միլիոնավոր կամ միլիարդավոր աստղերից։ Ա. հ–ի աստղերի ազատ վազքի երկարությունը հազարավոր անգամ մեծ է համակարգի չափերից և, հետևաբար, կարելի է արհամարհել նրանց բախումներն ու փոխադարձ մերձեցումները։ Ա. հ–ի զանգվածի հիմնական մասը գտնվում է աստղերում։ Նյութի մնացած ձևերը՝ գազը, փոշին և հավանաբար գոյություն ունեցող սառը մարմինները (նման Արեգակնային համակարգության մոլորակներին և երկ–
| Աղ. 1. Համաստեղությանների ցուցակ | ||||
| Անվանումը հայերեն | Անվանումը լատիներեն | Անվանումը հայերեն | Անվանումը լատիներեն | |
| Ագռավ | Carvus | Հեռադիտակ | Telescopium | |
| Աղավնի | Columba | Հերկուլես (Վահագն) | Hercules | |
| Աղեղ | Sagitta | Հիդրա | Hydra | |
| Աղեղնավոր | Sagittarius | Հյուսիսային թագ | Corona Beralis | |
| Աղվես | Vulpecula | Հնդիկ | Indus | |
| Այծեղջյուր | Capricornus | Ձկներ | Pisces | |
| Անդրոմեդա | Andromeda | Ճանճ | Musca | |
| Անկյունակապ | Norma | Մանրադիտակ | Microscopium | |
| Առագաստ | Vela | Մեծ արջ | Ursa Major | |
| Առյուծ | Leo | Մեծ շուն | Canus Major | |
| Արծիվ | Aquila | Միաեղջյուր | Monoceros | |
| Գայլ | Lupus | Մողես | Lacerta | |
| Դանակ | Caelum | Նապաստակ | Lepus | |
| Դելֆին | Delphinus | Նավախել | Puppis | |
| Դրախտային թռչուն | Apus | Ողնուց | Carina | |
| Եզնարած | Bootes | Ոսկե ձկնիկ | Dorado | |
| Եռանկյուն | Triangulum | Որսկան շներ | Canes Venatici | |
| Երկվորյակներ | Gemini | Պեգաս | Pegasus | |
| Զոհասեղան | Ara | Պերսեոս | Perseus | |
| Էրիդան | Eridanus | Պոմպ | Antlia | |
| Ընձուղտ | Camelopardalis | Ջրհոս | Aquarius | |
| Թաս | Crater | Սեղանասար | Mensa | |
| Թռչող ձուկ | Volans | Սեքստան | Sextans | |
| Ժամացույց | Horlogium | Սիրամարգ | Pavo | |
| Լուսան | Lynx | Վահան | Scutum | |
| Խաչ | Crux | Վառարան | Fornax | |
| Խեցգետին | Cancer | Վերոնիկայի վարսեր | Coma Berenices | |
| Կառավար | Auriga | Վիշապ | Draco | |
| Կասիոպեա | Cassiopeia | Տուկան | Tucana | |
| Կարապ | Cygnus | Ցանց | Retuculum | |
| Կարիճ | Scorpius | Ցեֆեոս | Cepheus | |
| Կարկին | Circinus | Ցուլ | Taurus | |
| Կենդանագիր | Pictor | Փոքր առյուծ | Lep Minor | |
| Կենտավրոս | Centaurus | Փոքր արջ | Ursa Minor | |
| Կետ | Cetus | Փոքր ձի | Equuleus | |
| Կշեռք | Libra | Փոքր շուն | Canis Minor | |
| Կողմնացույց | Pyxis | Քամելեոն | Chamaeleon | |
| Կռունկ | Grus | Քանդակագործ | Sculptor | |
| Կույս | Virgo | Քնար | Lyra | |
| Հարավային եռանկյուն | Triangulum Australe | Օկտանտ | Octans | |
| Հարավային թագ | Corona Austrina | Օձ | Serpens | |
| Հարավային հիդրա | Hydrus | Օձակիր | Orhuichus | |
| Հարավային ձուկ | Piscis Austranus | Օրիոն (Հայկ) | Orion | |
| Փյունիկ | Phoenix | |||
| Աղ. 2. Մի շարք պայծառ աստղերի անուններ | ||||
| Ալգոլ | β Պերսեոսի | Կապելլա | α Կառավարի | |
| Ալդեբարան | α Ցուլի | Կանոպաս | α Ողնուցի | |
| Ալկոր | σ Մեծ արջի | Կաստոր | α Երկվորյակների | |
| Ալտաիր | α Արծվի | Միրա (Զարմանալի) | ο Կետի | |
| Ախերնար | α Էրիդանի | Միցար | ζ Մեծ արջի | |
| Անտարես | α Կարիճի | Շեդար | α Կասիոպեայի | |
| Արկտուր | α Եզնարածի | Պոլլուքս | β Երկվորյակների | |
| Ալցիոն | η Ցուլի | Պրոցիոն | α Փոքր շան | |
| Բելլատրիքս | γ Օրիոնի (Հայկի) | Ռեգուլ | α Առյուծի | |
| Բետելգեյզե | α Օրիոնի (Հայկի) | Ռիգել | β Օրիոնի (Հայկի) | |
| Բևեռային | ζ Փոքր արջի | Սիրիուս | α Մեծ շան | |
| Գեմմա | α Հյուսիսային թագի | Սպիկա | α Կույսի | |
| Դենեբ | α Կարապի | Վեգա | α Քնարի | |
| Դենեբոլա | β Առյուծի | Ֆոմալհաուտ | α Հարավային ձկան | |
