բազմիցս պայքարի է ելել (1922, 1925–26 են) իմպերիալիստների դեմ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939– 1945) ժամանակ Ս․ զավթել են ճապոն, զորքերը, 1945-ին անգլիացիները վերս– տին գրավել են այն։ ՉԺՀ կառավարու– թյունը չի ճանաչում Ս–ի գաղութային ստա– տուսը և այն դիտում է իբրե «զավթված տարածք»։ Տնտեսության համար առանձնահատուկ նշանակություն ունեն վերարտահանման առետուրն ու տարանցիկ գործողություն– ները։ Արդ․ գրեթե ամբողջությամբ աշխա– տում է ներմուծվող հումքով ու կիսաֆաբ– րիկատներով։ Արտադրանքի մոտ 80% –ը արտահանվում է։ ժամանակակից խոշոր ձեռնարկությունների կողքին կան մանր արհեստանոցներ։ Կա կարի, տեքստիլ, սննդի, ծխախոտի, կոշիկի, էլեկտրոնա– յին և էլեկտրատեխ․, ժամացույցի արդ․, նավաշինություն, նավանորոգում, նավ– թաքիմիա, ճենապակու–հախճապակու, պլաստմասսայե իրերի, խաղալիքների, կեղծամերի արտադրություն։ Արդյունա– հանում են երկաթի հանքանյութ, կաոլին, քվարց։ 1979-ին արտադրվել է 10,1 մլրդ կվտժ էլեկտրաէներգիա։ Զբաղվում են բրնձի, բանջարեղենի մշակությամբ, ծաղ– կաբուծությամբ, խոզաբուծությամբ, թըռչ– նաբուծությամբ, ձկնորսությամբ։ Երկա– թուղիների երկարությունը 33,5 կմ է, ավտոճանապարհներինը՝ 1147 կմ, նա– վահանգստի բեռնաշրջանառությունը՝ 31,9 մլն in է (1981)։ Ս․ կղզու և Ցզյուլուն թերակղզու միջե կա ստորջրյա թունել։ Արտահանում է հագուստ, գործվածքեղեն, էլեկտրոնային, էլեկտրատեխ․ և մետաղա– մշակման արդ․ արտադրանք, պլաստ– մասսայե և ոսկյա իրեր, ժամացույցներ, ներմուծում՝ սննդամթերք, վառելիք, ոսկ– յա իրեր (վերաարտահանման համար), մեքենաներ, սարքավորումներ, գործված– քեղեն, մանվածք։ Առետր․ գործընկեր– ներն են ԱՄՆ, ճապոնիան, ՉԺՀ–ն, Մեծ Բրիտանիան, Սինգապուրը։ Զարգացած է տուրիզմը։ 1982-ին Ս․ են այցելել 2,6 մլն տուրիստ։ Դրամական միավորը սյանգանյան դոլլարն է։ Լուսավորությունը։ Պարտադիր ուսու– ցում չկա։ 3–5 տարեկան երեխաների համար գործում են մանկապարտեզներ (գլխավորապես մասնավոր)։ Դպրոց են ընդունվում 6 տարեկանից։ Տարրական դպրոցը 6-ամյա է, միջնակարգը՝ 7-ամյա (5–2)։ Ուսուցումը տարվում է չին․ և անգլ․։ Պրոֆտեխ․ ուս․ հաստատություն– ները (1–5 տարի) գործում են տարրա– կան դպրոցի հիման վրա։ Բարձրագույն կրթություն են տալիս Սյանգանի (Հոն– կոնգի, հիմն, է 1911-ին), Չինական (1963) համալսարանները, տեխ․ (1969), պոլի– տեխ․ (1972) ինստ–ները։ խոշորագույն գրադարաններն են․ Քա– ղաքային հանրայինը՝ մասնաճյուղերով (174,5 հզ․ գիրք անգլ․, ավելի քան 347 հզ․1 չին․), համալսարաններին կից գրադարան– ները։ Ունի քաղաքային թանգարան և գե– ղարվեստի սրահ (հիմն, է 1962-ին)։
ՍՅՈԳՈհՆՈհԹՅՈհՆ, ճապոնիայում սյո– գունների [սկզբում այդպես են կոչվել զո– րահրամանատարները, այնուհետե սյո– գուն են անվանել ֆեոդ, խոշոր տների՝ Մինամոտոների (1192–1333), Ասիկագա– ների (1335/38–1573), Տոկուգավաների (1603–1867) ներկայացուցիչներին, որոնք կայսեր անունից կառավարել են ճապո– նիան] կառավարման ժամանակաշրջանի անվանումը պատմ․ գրականության մեջ։ Մ–յան ժամանակաշրջանում վարչ․ ապա– րատը գտնվել է զինվ․ խավի ձեռքին, չկար բաժանում օրենսդիր և գործադիր իշխա– նությունների ու վարչ․ և զինվ․ մարմիննե– րի միջե։ Ս․ վերացել է Մեյձի հեղափոխու– թյան ժամանակ։
ՍՅՈԼՈ&Ի ԲԱՐԲԱՌ, հայերենի բարբառ։ Ըստ ձեաբանական դասակարգման՝ պատ– կանում է «կը* ճյուղին ե, ըստ Հ․ Աճաո– յանի, զետեղվում է Նիկոմեդիայի բար– բառախմբում, ըստ բազմահատկանիշ վի– ճակագրական դասակարգման՝ արեմըտ– յան խմբակցության միջբարբառ է։ Խոս– վել է Նիկոմեդիայից հվ–արլ․ գտնվող Սյոլոզ բնակավայրում։ Ս․ բ–ի ձայնավոր– ներն են ա, է, ը, ի, օ, ու, ա, օ, ու։ Դրաբա– րի ձայնեղները վերածվել են խուլերի՝ բէրան >պէյան, գործ>կօյծ, դու>աուն, խուլերը ձայնեղացել են՝ պւստ>բադ, աուն>դուն, կեր >գէր, շնչեղ խուլերը մնացել են անփոփոխ։ Երկբարբառներից այ >ա, սակայն այն պահպանվել է հայ< հայր և մայ<մայր բառերում․ իւ< ույ՝ ձիւն>ցույն, արիւն >այյույն․ ոյ >ույ՝ քոյր>քոլյ․ աւ>օ՝ աւր >օյ, մաւր >tfoj են։ Ս․ բ–ի առանձնահատկություններից է ր >յ հնչյունափոխությունը, որը տեղի է ունենում ձայնավորից հետո և պայթական– ներից առաջ՝ գործարան >կօյձայյան, անձրե>օյծէվ, խնձոր >խընծույ։ Ս․ բ–ում գոյականների հոգնակին կազմվում է իյ, նիյ հոգնակիակերտներով՝ խընծույ–խըն– ծույնիյ։ Գոյականները եզակիում հոլով– վում են ի, քիչ թվով բառեր՝ օ, վա, ց, հոգնակիում՝ ու հոլովիչներով։ Բացա– ռականն ունի էն, գործիականը՝ օվ, հոգ– նակին՝ մէն վերջավորություն։ Ներգոյա– կանը կազմվում է մէջ բառի հարադրու– թյամբ, ածականների բաղդադական աս– տիճանը՝ անգէ «նրանից*, ադգէ «դրանից*, ասգէ «սրանից* բառերի հարադրությամբ։ Բայն ունի իլ (ուզիլ), օլ (իյյօլ) լծորդու– թյունները։ Սահմանական ներկան կազմ– վում է իմ, իս, է, ինք, էք, ին, անցյալը՝ էյի, Էյիր, էո․ էյանք, էյաք, էյին վերջավո– րություններով։ Շարունակականի մասնի– կըն է գօյ, հարկադրականինը՝ բ//բի՝ բէ– թամ, բիքամ։ Ն․ Մկրտչյան
ՍՅՈՐԱ (Seurat) ժորժ Պիեռ (1859– 1891), ֆրանսիացի նկարիչ։ Նեոիմւցրե– սիոնիզմքւ (ղիվիզիոնիզմի, ւցուանւոիւիզ– մի) հիմնադիր և պարագլուխ։ Սովորել է Փարիզի Դեղեցիկ արվեստների դպրո– ցում (1878–79)։ Ուսումնասիրելով գույնի և լույսի օրինաչափությունները, օպտի– կական էֆեկտները՝ ձգտել է ստեղծել գուներանգային, լուսաօդային ու տարա– ծական խնդիրների լուծման գիտ․ հիմք։ Գծանկարով նրբագեղ, գունահամադրում– ներով նուրբ, խճանկարչորեն կոտորակ– ված կառուցվածքով Ս–ի գեղանկարչու– թյունն ունի որոշ չաֆով մտացի, վերա– ցական բնույթ («Կիրակնօրյա զբոսանք Գրանդ ժատ կղզում*, 1884–86, Արվես– տի ինստ․, Չիկագո)։ Ս–ի գործերին (հատ– կապես վերջին՝ «մոդեռնի* ոճաբանու– թյանը Աոտ աշխատանքներին) բնորոշ է նաե մոնումենտալ գեղանկարչության մասշտա բներին ու հնարավորություննե– րին հաւնելու ձգտումը («Կրկես*, 1890– 1891, Իմպրեսիոնիզմի թանգարան, Փա– րիզ)։ Ս․ նաե գրաֆիկ էր։ ՍՅՈՒ ’Sue) էժեն Մ ա ր ի–ժ n զ և ֆ (1804–1857), ֆրանսիացի գրող։ 1823– 1829-ին եղել է զինվ․ վիրաբույժ։ Մեծ հա– ջողություն են ունեցել Ս–ի արկածամելո– դրամատիկ վեպ–ֆելիետոնները [«Փարի– զի գաղտնիքները* (հ․ 1 – 10, 1842–43, հայ․ հրտ․ «Գաղտնիք Փարիզի*, հ․ 1–8 1868–7)), «Թափառական հրեան* (հ․ 1 – 10, 1844–45, հայ․ հրտ․, հ․ 1–2, 1853–54)], որոնցում պատկերված են Փարիզի «հատակը*, բարձրաշխարհիկ հասարակության երեսպաշտությունը, ան– հավատալի հերոսներ։ Դիմազերծման սահմանափակությունը, ժող․ ուժերի նը– կատմամբ անվստահությունը և հույսերը բուրժ․ մարդասիրության հետ կապելը նվազեցրել են նրա սոցիալ․ քննադատու– թյան նշանակությունը։ «ժողովրդի գաղտ– նիքները* (1849–57) բազմահատորանոց վեպի ս հակակղերական պամֆլետների համար հետապնդվել է և 1852-ին տարա– գրվել Սավոյա։ Ս–ի ստեղծագործություն– ները հայ պարբերական մամուլում տպա– գրվել են 1840-ական թթ․ սկսած («Բազ– մավեպ*, Վնտ․, 1846, «Գաղիացվոց թա– փառական հրեան անունով գիրք»)։ Երկ․ Թափառական հրեան, հ․ 1–8, ԿՊ, 1867–69։ Մաթիլդ, հ․ 1–4, Ջմյուռնիա, 1870–1871։ Դիվաբնակ բլուր, հ․ 1–2, Զա– մյուռնիա, 1879։ 6ոթ մահացու մեղքեր, հ․ 1-2, ԿՊ, 1883։ ՍՅՈՒ՝ՒԱՏ ԻՈՒԱՐԵՍ (Ciudad Juarez), քա– ղաք Մեքսիկայի հս–ում, Չիուաուա նա– հանգում, ԱՄՆ–ի սահմանի մոտ։ Գտնվում է Ռիո Բրավո դել Նորտե գետի ափին, էլ Փաun (ԱՄՆ) քաղաքի դիմաց, որի հետ կապված է կամրջով։ 597 հզ․ բն․ (1978)։ Երկաթուղային և ավտոճանապարհների հանգույց է։ Կա սննդի, տեքստիլ, մետա– ղամշակման արդ․։ Զարգացած է տուրիզ– մը։ Հիմնադրվել է 1659-ին։ ՍՅՈհ&ԵՐԵՆ (ֆ ր․ suzerain – գերա– գույն), գերապետ, Արմ․ Եվրոպա– յում [միջնադարում խոշոր ֆեոդալ, տե– րիտորիայի գերագույն սենյոր (թագավոր, դուքս, կոմս ևն), որն իր վասալների նը– կատմամբ ուներ գերիշխանություն։ Մ–ի իշխանության հիմքում ընկած էր ավա– տատվությունը (տես Ավւսա)։
ՍՅՈՒԶԵՐԵՆՈՒԹՅՈՒՆ, գերապե– տություն, ֆեոդալիզմի դարաշրջա– նում պայմանագրով կարգավորվող անձ– նական հարաբերությունների հիերար– խիական համակարգ սյուզերենի (սեն– յորի՝! և վասալի միջև։ Ս․ ապահովում էր խոշոր ֆեոդալների (թագավոր, դուսս, կոմււ ևն) քաղ․ (զինվ․, դատական ևն) գերիշխանությունը։ Կենտրոնացված պե– տությունների առաջացմամբ իշխանու– թյան լիազորություններն աստիճանաբար անցան թագավորին։ Ս–յան ձևով են կա– ռուցվել նաև միջազգային–իրավական հա– րաբերությունները պետությունների միջև։
ՍՅՈՒԺԵ (< ֆրանս․ sujet– առարկա), 1․ գր սկան ու թյան մեջ․ գործողու–
