Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 10.djvu/513

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

ՍՈՎԵՏԱ–ԱԼԲԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆԱ– ԳՐԵՐ։ Դիվանագիա․ հարաբերություն– ները հաստատվել են 1924-ին, դադարել 1939-ի ապրիլին ֆաշիստ․ Իտալիայի կող– մից Ալբանիայի գրավումից հետո, վերա– կանգնվել 1945-ի նոյեմբերին Ալբանիա– յում ժողովրդա–դեմոկրատական հեղա– փոխության հաղթանակից հետո։ ՍՍՀՄ և Ալբանիայի համագործակցությունը զար– գացել է Տնտեսական փոխօգնության խոր– հըրդի (որի մեջ Ալբանիան մտել է 1949-ի փետրվարին) սկզբունքների համաձայն։ ՍՍՀՄ և Ալբանիան 1955-ի մայիսին ստո– րագրել են Վար շա վայ ի պայմանագիր /955-ը։ Այնուհետև կնքվել են գիտատեխ․ համագործակցության (1956), աոևտրի և ծովագնացության (1958) վերաբերյալ ևն համաձայնագրեր ու պայմանագրեր։ 1961-ից, ալբան, ղեկավարության պա– ռակտիչ գծի հետևանքով, երկու երկրնե– րի միջև հարաբերությունները խզվել են։

ՍՈՎԵՏԱ–ԱԼԺԻՐԱԿԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆՍ– ԳՐԵՐ։ Դիվանագիա․ հարաբերություննե– րը հաստատվել են 1962-ին (դե–ֆակտո՝ 1960-ից)։ Կնքվել են առևտր․, վճարային, մշակութ․ համագործակցության, տնտ․ և տեխ․ համագործակցության (1963), օդա– յին հաղորդակցության (1964), Ալժիրի տնտեսության որոշ ճյուղերի և մշակույթի ասպարեզում համագործակցության զար– գացման (1965) մասին համաձայնագրեր ու արձանագրություններ։ 1970-ական թթ․ ստորագրվել են առևտրի, ծովային նավա– գնացության, 1974–77-ին՝ ապրանքային մատակարարման ևն նոր համաձայնա– գրեր։

ՍՈՎԵՏԱ–ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆՍ!- ԳՐԵՐ։ Դիվանագիա․ հարաբերություննե– րը հաստատվել են 1933-ին։ Ստորագրվել են մաքսային տարիֆների (1935), առևտր․ (1937) համաձայնագրեր։ 1942-ի հունիսի 11-ի համաձայնագրով ԱՄՆ ՄՄՀՄ–ին տրամադրել է 1 մլրդ դոլլարի ռազմա– մթերք և սպառազինություն։ Հակահիտ– լերյան կոալիցիայի առաջատար երկրների (ՍՍՀՄ, ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա) նախա– ձեռնությամբ 1942-ին ստորագրվել է 26 պետությունների դեկլարացիան, որը հիմք դրեց ՄԱԿ–ին։ Պատերազմի ժամանակ համագործակցության և ետպատերազմյան խաղաղության հաստատման հարցերի որոշման համար կարևոր նշանակություն են ունեցել Թեհրանի (1943), Ղրիմի (1945) ևՊոտսդամի (1945) կոնֆերանսները։ Ետ– պատերազմյան տարիներին ԱՄՆ–ի կա– ռավարության վարած <սառը պատերազ– մի> քաղաքականությունը խափանել է սո– վետ ա –ամեր․ նորմալ կապերը։ 1958-ից սկսած սովետա–ամեր․ հարաբերություն– ները սահմանափակվել են գիտ․, տեխ․, կրթ․ և մշակութ․ փոխանակման երկամյա համաձայնագրերով։ 1960-ական թթ․ ստո– րագրվել են հյուպատոսական, օդային հա– ղորդակցության, ձկնորսության վերաբեր– յալ համաձայնագրեր։ 1971-ին կնքվեց համաձայնագիր երկու պետությունների միջև միջուկային պատերազմի ծագման վտանգը նվազեցնելու միջոցառումների մասին։ 1960–70-ական թթ․ կեսին ՄՄՀՄ, ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիան և այլ երկրներ կնքեցին Միջուկային զենքի փորձարկում– ների արգեչման պայմանագիր 1963-ը, տիեզերքի (1968), ծովի հատակի (1971) մասին պայմանագրերը, բակտերիալո– գիական զենքի մասին կոնվենցիան (1972) ևն։ Աովետական կառավարության նախա– ձեռնությամբ կնքվեց նաև Արմ․ Բեռլինի վերաբերյալ քառակողմ (ՍՍՀՄ, ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա) համաձայ– նագիրը (1971)։ 1972–74-ին բարձր մա– կարդակի հանդիպումների և բանակցու– թյունների հետևանքով ստորագրվեցին հակահրթիռային պաշտպանության հա– մակարգերի սահմանափակման պայմա– նագիրը, ստրատեգիական հարձակողա– կան սպառազինությունների սահմանա– փակման որոշ միջոցառումների (1972), միջուկային պատերազմի կանխման (1973) վերաբերյալ համաձայնագրերը, միջու– կային զենքի ստորերկրյա փորձարկում– ների սահմանափակման պայմանագիրն ու արձանագրությունը (1974)։ Կնքվեցին նաև տնտ․, գիտ․, տեխ․, կրթ․ և մշակութ․ հա– մագործակցության, այդ թվում՝ շրջակա միջավայրի պահպանության, բժշկ․ գի– տության և առողջապահության, տիեզե– րական տարածության հետազոտության և խաղաղ նպատակներով օգտագործելու ասպարեզում համագործակցության հա– մաձայնագրեր։ Ավելի քան յոթ տարի տևած սովետա–ամեր․ բանակցություննե– րից և բարձր մակարդակի հանդիպումնե– րից հետո 1979-ի հունիսին Վիեննայում կնքվեց ստրատեգիական սպառազինու– թյունների սահմանափակման 2-րդ պայ– մանագիրը, որը սակայն չվավերացվեց ԱՄՆ–ի սենատի կողմից։ 1980-ական թթ․ սկզբից պրեզիդենտ Ռ․ Ռեյգանի վարչա– կազմը վարում է սովետա–ամեր․ տնտ․, գիտատեխ․ և մշակութ․ համագործակցու– թյունը ձախողելու, երկու տերություննե– րի քաղ․ հարաբերությունները սրելու, նախկինում կնքված բոլոր կարևոր պայ– մանագրերն ու համաձայնագրերը վերա– նայելու քաղաքականություն։

ՍՈՎԵՏԱ–ԱՆ ԳԼԻ ԱԿԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆԱ– ԳՐԵՐ։ 1921-ին կնքվել է առևտր․ համա– ձայնագիր, որը առաջինն էր Աովետական հանրապետության և Մեծ Բրիտանիայի միջև։ Դիվանագիտ․ հարաբերությունները հաստատվել են 1924-ին, որոնք խզվել են 1927-ին Չեմբեռլենի նոտայով և վերա– կանգնվել 1929-ի հոկտեմբերին։ Ստորա– գրվել են ժամանակավոր առևտր․ (1930, 1934), ծովային (1937) համաձայնագրեր։ 1941-ին, Սովետական Միության վրա ֆա– շիստ․ Գերմանիայի հարձակումից հետո, կնքվել է Գերմանիայի դեմ պատերազմում համատեղ գործողությունների վերաբեր– յալ համաձայնագիր, որով սկիզբ է դրվել հակահիտլերյան կոալիցիային։ 1942-ին ՍՍՀՄ, Մեծ Բրիտանիան և 24 այլ պետու– թյուններ ստորագրեցին Միավորված ազ– գերի դեկլարացիան։ 1942-ի մայիսի 26-ի դաշնակցային պայմանագիրը (որ կնքվել էր 20 տարով) սահմանում էր նաև ետպա– տերազմյան համագործակցության սկըզ– բունքները․ կողմերը պարտավորվում Էին բոլոր միջոցներով կանխել Գերմանիայի ագրեսիայի կրկնությունը, ապահովել Եվ– րոպայի անվտանգությունն ու տնտ․ բար– գավաճումը։ Դաշնակիցները (ՍԱՀՄ, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ) պատերազմի ավարտի և ետպատերազմյան խաղաղության վերա– բերյալ հարցերը քննարկեցին Թեհրանի (1943) և Ղրիմի (1945) կոնֆերանսներում, կարևոր որոշումներ ընդունեցին Պոտս– դամի (1945) կոնֆերանսում։ Մեծ Բրիտա– նիայի ն սխկին պրեմիեր մինիստր Ու․ Չեր1 չիլի ճառը Ֆուլտոնում (1946-ի մարտ, ԱՄՆ) դարձավ «мшир պատերազմի> ծրա– գիր։ 1954-ի փարիզյան համաձայնագրերի կնքում! ց և ԴՖՀ ՆԱՏՕ–ի մեջ մտնելուց (1955) հետո ՄՍՀՄ չեղյալ հայտարարեց 1942-ի պայմանագիրը։ Այնուհետև ստորագրվել են ձկնորսու– թյան (1958), հյուպատոսական (1965), գիտատեխ․ համագործակցության (1968), առևտր (1969), տնտ․ գիտատեխ․ և արդ․ համագործակցության (1974), շրջակա տա– րածքի պահպանության ասպարեզում հա– մազորի ակցելու (1974) ևն համաձայնա– գրեր։ ՄՄՀՄ, Մեծ Բրիտանիան, ԱՄՆ կնքել էն միջուկային զենքի փորձարկում– ների արգելման (1963), տիեզերքի (1967), միջուկ սյին զենքի չտարածման (1968), ծովի հատակի (1971) մասին պայմանա– գրերը, բակտերիալոգիական զենքի մա– սին կոնվենցիան (1972) ևն։ 1975-ին ստո– րագրվել են միջուկային զենքի չտարած– ման դեկլարացիան, տնտ․ և արդ․ համա– գործակցության երկարաժամկետ ծրագի– րը, գիտատեխ․ համագործակցության 10-ամյսս ծրագիրը, բժշկ․ գիտության և առողջապահության ասպարեզում համա– գործակցելու համաձայնագիր։ Կնքվել են նաև գւտության, կրթության և մշակույթի ասպաւեզում կապերի զարգացման հա– մաձայ ււագրեր՝ 1979–81 և 1981–83-ի համար։ Մ․ Թետչերի կառավարությունը խոչընդոտներ է հարուցում սովետա–անգլ․ հարաբերությունների նորմալ զարգաց– մանը,] ձախողում քաղ․, առևտրատնտ․ և մշակութ․ համաձայնագրերի ու ծրագրերի կատարումը։

ՍՈՎԵՏԱ–ԱՆԳՈԼԱԿԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆԱ– ԳՐԵՐ։ Դիվանագիա․ հարաբերություննե– րը հրսաատվել են 1975-ի նոյեմբերին։ 1976-հ հոկտեմբերին կնքվել է բարեկա– մության և համագործակցության պայմա– նագիր։ Ստորագրվել են համաձայնագրեր տնտ․ և տեխ․ համագործակցության, լեռ– նարդյունաբերության և երկրաբանու– թյան, ձկնարդյունաբերության ասպարե– զում համագործակցության (1979) վերա– բերյս լ, որոնցով Սովետական Միությու– նը Անգոլային աջակցություն է ցույց տալի И ժող․ տնտեսության և մշակույթի ավելի քան 15 ճյուղերում, ինչպես նաև ազգ․ կադրերի պատրաստման գործում։ ՍՈՎէՏԱ–ԱՎՍՏՐԻԱԿԱՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆՍ– ԳՐԵ11։ Դիվանագիա․ հարաբերություննե– րը հաստատվել են 1924-ի փետրվարին (դե–ֆակտո՝ 1921-ի դեկտեմբերին), 1938-ի մարտին խզվել են Ավստրիայի ֆաշիստ, գրավումից (տես Անշչյուս) հե– տո, վերականգնվել 1945-ի հոկտեմբերին՝ Ավսսրիայի ազատագրումից հետո։ Ան– կախ և դեմոկրատական Ավստրիայի վե– րաբերյալ պետ․ պայմանագիրը (1955, ստորագրեցին ՄՄՀՄ, ԱՄՆ, Մեծ Բրիտա– նիան, Ֆրանսիան) և Ավստրիայի կողմից մշտււկան չեզոքության օրենքի ընդունու– մը (։ 955-ի հոկտ․ 26) հիմք դարձան ՍՍՀՄ և Ավստրիայի բազմակողմանի համագոր– ծակցության համար։ Պայմանագիրը ստո–