մաանանշում էր, որ «Ցուրաքանչյուր եջիջ և յուրաքանչյուր կուսակցական բանվո– րական կոմիաե պետք է դառնա «մասսա– ների մեջ ագիտացիոն, պրոպագանդիստա– կան և գործնական–կազմակերպական աշ– խատանք կատարելու հենակետ․․․» ( Յրկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 17, էշ 438)։ Հոկտեմբերի հաղթանակից հետո նա վերստին ընլգը– ծում էր․ «Այդ բջիջները՝․․․ իրագործւլով ագիտացիայի, պրոպագանդայի, կազմա– կերպման աշխատանքը, վճռապես մար– մարվելով հասարակական կյանքի բ ւլոր բնագավառներին, աշխատավոր մաւ սա– յի անխտիր բոլոր տարատեսակություննե– րին և ստորաբաժանումներին, պետք է այդպիսի բազմակողմանի աշխատաէ քով սիստեմատիկորեն դաստիարակեն թե՝ իրենք իրենց, թե՝ կուսակցությանը, թե՝ դասակարգին, թե՝ մասսաներին» (նույն տեղում, հ․ 41, Էջ 230)։ Մեր կուսակցու– թյան ողջ պատմ․ փորձը հաստատում է լենինյան ցուցումների վիթխարի կեէսա– կան ուժը։ Դրանք այժմ էլ հուսալի կււղմ– նացույց են և իրենց հաստատուն տեղն են գտել սկզբնական կուսկազմակերպու– թյունների մասին ԱՄԿԿ կանոնադրության դրույթներում։ ՍՄԿԿ ԿԿ առընթեր գործում է մարք– սիզմ–լենինիզմի ինստիտուտը, որը զիտ․ խոշոր կենտրոն է և ունի իր մասնաճյուղե– րը միութենական բոլոր հանրապետու– թյուններում, այդ թվում և Հայաստանում։ ՍՄԿԿ Կենտկոմը և ընդհանրապես ՄՄԿԿ իրականացնում են ընդարձակ հրա– տարակչական գործունեություն (տես Բոչ– շեիկյան ՎաՎո՜ւՀ)՝․ ՄՄԿԿ ԿԿ օրգանն է «Պրավդա» թերթը։ ՄՄԿԿ ԿԿ թերթերն են «Մովետսկայա Ռոսիյա» («Советская Россия»), «Մոցիալիստիչեսկայա ին– դուստրիա» («Социалистическая ин– дустрия»), «Մելսկայա ժիզն» («Сельская жизнь»),-«Մովետսկայա կուլտուրա» («Со– ветская культура»), «Էկոնոմիչեսկա– յա գազետա» («Экономическая газета») ՍՄԿԿ ԿԿ անսասան եքաղ․ ամսագիրն է «Կոմունիստը» («Ком– мунист»)։ ՄՄԿԿ ԿԿ ամսագրերն են «Ագի– տատոր»^ («Агитатор»), «Պարտիյ նա– յա ժիզնը» («Партийная жизнь»), «Պո– լիտիչեսկոյե սամոօբրա զովանի են» («По– литическое самообразование»)։ Իրենց օրգաններն ունեն հանրապետություննե– րի կոմկուսների Կենտկոմները, երկրա– մասային, մարզային, օկրուգային, շա– ղաքային, շրջանային կոմիտեները։ Հա– յաստանի կոմկուսի ԿԿ օրգաններն են՝ «Սովետական Հայաստան», «Комму– нист» (ռուսերեն), «Совет Эрманистази» (ադրբեջաներեն), «Ռյա թազա» (քրդե– րեն) թերթերը, «Լենինյան ուղիով», «Կու– սակցական խոսք» ամսագրերը և սսլն։ ՄՄԿԿ ԿԿ տնօրինության տակ գործում են «Պրավդա» հրատարակչությունը, «Քա– ղաքական գրականություն» հրատարակ– չությունը (Քաղհրատ)։ Իրենց հրաււա– րակչություններն ունեն նաև միութենա– կան հանրապետությունների կոմկուսնե– րի Կենտկոմները։ ՍՄԿԿ–ն ունի կոմունիստների և անէ ու– սակցական ակտիվի տեսական–քաղ․ մա– կարդակի բարձրացման լայն ցանց։ Կու– սակցական, սովետական, գաղափարս!- կան ղեկավար կադրերի պատրաստման ուսումնական և գիտ․ հաստատությունն ու առաջատար կենտրոնը ՍՄԿԿ Կենտկո– մին առընթեր Հասարակական գիտու– թյունների ակադեմիան Է։ Կուսակցական աշխատողների վերապատրաստման կա– րևոր օղակ են կուսակցական դպրոցները։ Միայն 1978–81-ին այդ ուս․ հաստա– տություններն ավարտել է 240 հզ․ մարդ։ Կուսակցության անդամների տեսական մակարդակի բարձրացման համար մեծ է քաղ․ կրթության սիստեմի դերը, որտեղ, օրինակ, 1979–80 ուս․ տարում սովո– րել էր 23,5 մլն մարդ, այդ թվում՝ քաղ– դպրոցներում և մարքսիզմ–լենինիզմի դպրոցներում՝ 10,6, տեսական և մեթոդո– լոգիական սեմինարներում, կուսակցա– կան–տնտ․ ակտիվի դպրոցներում՝ 10,2, մարքսիզմի համալսարաններում՝ 0,43 մլն մարդ։ ՍՄԿԿ պատմության հիմնական փու– լերը Բոլշևիկյան կուսակցության ստեղծու– մը։ XIX դ․ վերշին Ռուսաստանի մարք– սիստների առջև կանգնել էր պրոլետա– րիատի կենտրոնացած ու միասնական, նոր տիպի կուսակցության ստեղծման պատմ․ խնդիրը։ Նույն ժամանակ Ռու– սաստանի բանվոր դասակարգն ինքնակա– լության և բուրժուազիայի դեմ սկսել Էր տնտ․ ու քաղ․ պայքար ծավալել։ Նրա դաշնակցի դերում հանդես էր գալիս շա– հագործող աշխատավոր գյուղացիությու– նը։ Հեղափոխական շարժման մեջ ընդ– գրկվել էին նաև Ռուսաստանի ծայրամա– սերի տարբեր ազգերի՝ կրկնակի հալա– ծանքի ենթարկվող աշխատավորները։ Ան– հրաժեշտ էր գլխավորել շարժումը, պատ– շաճ ձևով կազմակերպել մասսաների հե– ղափոխական պայքարը։ Մինչդեռ սո– ցիալ–դեմոկրատական կազմակերպու– թյունները ցաք ու ցրիվ Էին, գաղափա– րապես՝ ոչ միասնական, այդ պատճառով էլ բացակայում էր պայքարի և հաղթանա– կի հասար այսքաս անհրաժեշտ գործոնը՝ համախմբվածությունը։ Պրոլետարիատի հանճարեղ առաջնորդ– ներ Կ․ Մարքսի և Ֆ․ Էնգելսի գործի մեծ շարունակող Վ․ Ի․ Լենինի գլխավորու– թյամբ 1895-ին ստեղծված Պետերբուրգի «բանվոր դասակարգի ազատագրության ւցայքարի միությունը» փաստորեն դար– ձավ Ռուսաստանի ս–դ․ ապագա կուսակ– ցության սաղմը։ 1898-ին կայացած Ռու– սաստանի ս–դ․ կազմակերպությունների I համագումարը (տես ՌՍԴԲԿ առաջին համագումար) թեև հռչակեց ՌՍԴԲԿ ստեղ– ծումը, բայց դրանով չհաղթահարվեց գա– ղափարական և կազմակերպական տար– ընթացությունը ս–դ–ների շարքերում։ Կու– սակցության գոյությունը փաստորեն ձևա– կան էր։ Հեղափոխական, միասնական ու կազմակերպված կուսակցություն ստեղծե– լու համար անհրաժեշտ էր համակենտրո– նացնել երկրի տարբեր վայրերի ս–դ․ կազ– մակերպությունները և օպորտունիզմի դեմ մղվող անհաշտ պայքարում ապահովել հեղափոխականների գաղափարական ու կազմակերպական համախմբումը։ Այդ խնդիրը լուծեց Վ․ Ի․ Լենինը՝ մշակելով պրոլետարիատի նոր տիպի կուսակցու– թյան ստեղծման պլան և գլխավորելով հեղափոխական ս–դ–ների պայքարը
ՌՍԴԲԿ երկրորդ համագումար (1903) հրավիրելու համար։ Առանձնահատուկ տեղ հատկացվեց համառուսաստանյան <Իսկրա> թերթին, որը իր ուժերը նվիրա– բերեց ՌՍԴԲԿ ստեղծմանը։ Երեք տարվա ընթացքում (1900–1903 թթ․) «Իսկրա»-ում տպագրված բազմաթիվ հոդվածներում և առանձին հրատարակած աշխատություն– ներում, հատկապես <Ի՝նչ անեչ> (1902) գրքում զարգացնելով բանվոր դասակար– գի կուսակցության մասին Կ․ Մարքսի և Ֆ․ էնգելսի տեսությունը՝ Վ․ Ի․ Լենինը մշակեց ՌՍԴԲԿ գաղափարական և կազ– մակերպական հիմունքները, ստեղծեց նոր տիպի մարքսիստական կուսակցու– թյան վերաբերյալ ամբողջական ուս– մունք։ Կուսակցության ստեղծման համար Վ․ Ի․ Լենինը լայն պայքար ծավալեց բանվ․ շարժման մեջ օպորտունիզմի դեմ, տվեց հեղափոխական շարժման առաջ քաշած բոլոր արմատական հարցերի խոր գիտ․ վերլուծությունը, մշակեց կուսակցության ծրագրի, ստրատեգիայի ու տակտիկայի մարքսիստական սկզբունքները։ Նոր տիպի կուսակցության ստեղծման գործում մեծ եղավ նաև հայ մարքսիստնե– րի, սոցիալ–դեմոկրատների դերը։ Դեռևս 1899-ին Վ․ Ի․ Լենինի հավատարիմ զինա– կից Ստ․ Շահումյանի ղեկավարությամբ Զալալօղլիում (ներկայումս՝ Ստեփանա– վան) ստեղծվեց մարքսիստական խմբակ, որն առաջինն էր Հայաստանում։ Շուտով Հայաստանի տարբեր վայրերում հանդես եկան իսկրայական ուղղության ս–դ․ խըմ– բեր, որոնք ակտիվ պայքար ծավալեցին կուսակցության ստեղծման համար։ 1902-ին մի խումբ հայ հեղափոխականներ՝ Ստ․ Շահումյանը, Բ․ Կնունյանցը, Ա․ Զու– րաբյանը, Ա․ Խումարյանը և ուրիշներ, Թիֆլիսում ստեղծեցին «Հայ սոցիալ–դե– մոկրատների միությունը», որը իրեն հըռ– չակեց ՌՍԴԲԿ անբաժան մասը։ Վ․ Ի․ Լենինը -«Րսկրա» թնրթուս՜ շնրս՜որէա ող– շունեց «Միության» ծնունդը, բարձր գնա– հատեց նրա անլեգալ տպագիր օրգան «Պրոլետարիատ» թերթում լույս տեսած «Մանիֆեստը»։
ՌՍԴԲԿ II համագումարն ընդունեց «Իսկ– րայի» խմբագրության կողմից ներկայաց– ված կուսակցության ծրագրի նախագիծը, որը տես․ և քաղ․ կարևորագույն փաստա– թուղթ Էր։ Այն կազմված էր երկու մասից՝ մաքսիմում ծրագրից և մինիմում ծրագրից։ Առաջինը հռչակում էր կուսակցության վերջնական նպատակները, այն Է՝ բուր– ժուազիայի տապալումը և սոցիալիստ, հասարակարգի կառուցումը, որի կարևո– րագույն ու անհրաժեշտ պայմանն էր սո– ցիալիստ․ հեղափոխության հաղթանակը և պրոչետարիատի դիկտատուրայի հաս– տատումը։ Մինիմում ծրագրի պահանջն Էր՝ ինքնակալության խորտակումը, բուր– ժուադեմոկրատական հեղափոխության հաղթանակն ու դեմոկրատական հանրա– պետության հաստատումը, որի պայման– ներում պետք է կենսագործվեին 8-ժամյա աշխատանքային օրը, բոլոր ազգերի լիա– կատար հավասարությունը և նրանց ինք– նորոշման իրավունքը, գյուղում ճորտա– տիրական մնացուկների վերացումը ևն։
