ՌՍԴԲԿ առաջին ծրագիրը հեղաՓռխա– կան կուսակցության իսկական մարքսիս– տական ծրագիր էր, բանվ․ կուսակցու– թյունների ծրագրերի մեջ այն ժամանակ միակը, որում տրված էր պրոլետարիատի դիկտատուրայի գաղափարը։ ՌՍԴԲԿ ծրագրում իրենց խոր արտահայտությունը գտան Ռուսաստանի բազմազգ պրոլե– տարիատի, երկրի բոլոր ազգությունների աշխատավորների ազգ․ ու դասակարգա– յին ազատագրության արմատական շա– հերը։ Սերժելով օպորտունիստների, մաս– նավորապես հրեական ս–դ․ կազմակեր– պության (բունդ) ներկայացուցիչների՝ կուսակցությունը ըստ ազգ․ հատկանիշի, ֆեդերատիվ սկզբունքներով կազմակեր– պելու պահանջը, ՌՍԴԲԿ II համագումարը հաստատեց ինտերնացիոնալիզմի լենին– յան սկզբունքը՝ կուսակցությունը դիտել որպես երկրի ողջ բազմազգ պրոլետարիա– տի միասնական ու անբաժան ավանգարդ։ համագումարը պաշտպանեց նաև ազգերի ինքնորոշման ու երկրի բոլոր քաղաքացի– ների իրավունքների հավասարության սկզբունքը՝ անկախ նրանց սեռից, կրո– նից, ռասայից և ազգությունից։ համա– գումարի կովկասյան պատվիրակները, և հատկապես ՌՍԴԲԿ Բաքվի կոմիտեի պատվիրակ Բ․ Կնունյանցը, ջերմորեն պաշտպանեցին կուսակցության կազմա– կերպման պրոլետարական, ինտերնա– ցիոնալիստական, լենինյան սկզբունքնե– րը։
ՌՍԴԲԿ II համագումարում կուսակցու– թյան կանոնադրության (տես Սովետա– կան Միության կոմունիստական կուսակ– ցության կանոնադրություն) նախագիծը քննարկելիս լուրջ տարաձայնություններ առաջացան նրա առաջին պարագրաֆի ձևակերպման շուրջը, որը վերաբերում էր կուսակցության անդամության հարցին։ Վ․ Ի․ Լենինը գտնում էր, որ կուսակցու– թյան անդամը պետք է անպայման մտնի կուսակցական կազմակերպություններից որևէ մեկի մեջ և անձնական ակտիվ մաս– նակցություն ունենա նրա աշխատանքնե– րին։ համագումարի օպորտունիստական թևի կարծիքով կուսակցության անդամի անձնական մասնակցությունը կազմակեր– պություններից մեկում պարտադիր չէ։ Լենինը պահանջում էր, որ կուսակցու– թյան ներսում լինի երկաթյա կարգապա– հություն, ուստի գտնում էր, որ կուսակ– ցության շարքերը պետք է ընդունել միայն դասակարգի համար անձնազոհ պայքարի ընդունակ, առաջավոր ու գիտակից տար– րերին, որոնք պատրաստ լինեն ենթարկ– վելու կուսակցական կարգապահությանը, միշտ բարձր պահեն կուսակցության ան– դամի վեհ կոչումը։ համագումարն ընդու– նեց կուսակցության կանոնադրության Վ․ Ի․ Լենինի ներկայացրած նախագիծը։ Սիայն առաջին պարագրաֆի վերաբեր– յալ ընդունվեց համագումարի օպորտու– նիստական թևի պարագլուխներից մեկի՝ Սարտովի առաջարկը։ հետագայում
ՌՍԴԲԿ III համագումարն ընդունեց կա– նոնադրության այդ պարագրաֆի լենին– յան ձևակերպումը։ Դա կենտրոնացված, համախմբված և կարգապահ կուսակցու– թյան վերաբերյալ լենինյան ուսմունքի հաղթանակն էր։
ՌՍԴԲԿ II համագումարում Վ․ Ի․ Լենինի կողմնակիցները մեծամասնություն կազ– մեցին կենտրոնական օրգանների՝ <Իսկ– րայի» խմբագրության և Կենտկոմի ընտ– րության ժամանակ։ Պարտված և ջախջախ– ված օպորտունիստները մնացին որպես փոքրամասնություն։ Այստեղից Վ․ Ի․ Լենինի կողմնակիցներին կոչեցին մեծա– մասնականներ՝ բոլշևիկներ (ռուսերեն болыпе-ից, տես Բոչշևիզմ), հակառակորդ– ներին՝ փոքրամասնականներ՝ մենշևիկ– ներ (ռուս, меньше-ից, տես Մենշևիզմ)։ Բոլշևիկյան կուսակցության պայքարը ցարիզմի տապալման համար։ Ռուսաս– տանում բանվոր դասակարգի հեղափո– խական մարքսիստական կուսակցության երևան գալը մեծագույն նշանակություն ունեցավ երկրի և ամբողջ միջազգային բանվ․ շարժման հետագա բախտի համար։ Պատմության մեջ առաջին անգամ ամենա– ճնշված և ամենահեղափոխական դասա– կարգը՝ պրոլետարիատը, իր ինքնուրույն մարքսիստական կուսակցության գլխա– վորությամբ մտավ հեղափոխական պայ– քարի մեջ։ ՌՍԴԲԿ II համագումարից հետո Վ․ Ի․ Լենինը, բոլշևիկները ստիպ– ված էին համառ պայքար մղել մենշևիկ– ների դեմ, որոնք անում էին ամեն ինչ քայքայելու կուսակցության միասնությու– նը։ «Մի քայչ առաջ, երկու քայչ եւո> գրքում (1904) Վ․ Ի․ Լենինը մերկացրեց մենշևիկների օպորտունիզմը կազմակեր– պական հարցերում, զարգացրեց կուսակ– ցության վերաբերյալ մարքսիստական ուս– մունքը, առանձնապես նրա կազմակեր– պական սկզբունքները։ Մարքսիստական ծրագրով զինված բոլ– շևիկների կուսակցությունը ղեկավարեց Ռուսաստանի բանվոր դասակարգի և բո– լոր շահագործվող մասսաների պայքարն ընդդեմ ցարիզմի և բուրժուազիայի։ 1905– 1907 թթ․, առաջին ռուս, հեղափոխության տարիներին (տես Ռուսաստանում 1905–07 հեղափոխություն) շահագործվող մասսա– ները բոլշևիկների կուսակցության գլխա– վորությամբ դասակարգային կռվի մեծ դպրոց անցան։ 1905-ի հունվարին սկըս– ված բուրժուա–դեմոկրատական հեղափո– խության մեջ կուսակցության տակտիկան մշակելու համար նույն թվականի ապրի– լին Լոնդոնում հրավիրվեց ՌՍԴԲԿ երրորդ համագումարը, որը քննության առավ հե– ղափոխության արմատական հարցերը և որոշեց պրոլետարիատի՝ որպես հեղափո– խության առաջնորդի խնդիրները։ Շարու– նակելով իրենց քայքայիչ գործունեու– թյունը և համառորեն չենթարկվելով կու– սակցության վերադաս մարմինների որո– շումներին՝ մենշևիկները գործը տանում էին դեպի բացահայտ պառակտում։ Նը– րանք առանձին հավաքվեցին ժնևում, բայց փոքրաթիվ լինելու պատճառով իրենց հավաքը անվանեցին կուսակցական աշ– խատողների կոնֆերանս։ ՌՍԴԲԿ III հա– մագումարից հետո գրած <Սոցիաւ–դեմո– կրատիայի երկու տակտիկան դեմոկրա– տական հեղափոխության մեջ> (1905) գրքում Վ․ Ի․ Լենինը, ստեղծագործաբար զարգացնելով մարքսիզմը, վերլուծեց իմ– պերիալիզմի դարաշրջանում Ռուսաստա– նում տեղի ունեցող բուրժուա–դեմոկրա– տական հեղափոխության առանձնահատ– կությունները, բուրժուա–դեմոկրատական հետովս խությունը սոցիալիսաականի վե– րաճելու պայմանները, մշակեց նրա շար– ժիչ ուժ1ւրի և հեռանկարների, պրոլետա– րական կուսակցության ղեկավար դերի՝ որպես հեղափոխության հաղթանակի վճռակսն պայմանի հարցերը։ Հեղափո– խության վերելքը նոր պայմաններ ստեղ– ծեց կուսակցության գործունեության հա– մար։ <1905 թ․ գարնանը,– գրել է Վ․ Ի․ Լենինը,– մեր կուսակցությունը ընդհա– տակյա խմբակների միություն էր․ աշնանը նա դարձավ պրոլետարիատի միլիոնների կուսակցություն» (Երկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 17, էշ 172) 1906-ի ապրիլին տեղի ունեցավ
ՌՍԴԲԿ չորրորդ (Միավորիչ) համագոն– մարը, г րը կոչված էր միավորելու ՌՍԴԲԿ երկու րները՝ բոլշևիկներին ու մենշևիկ– ներին։ Վ․ Ի․ Լենինը, բոլշևիկները հաս– տատ համոզված էին, որ վերջին հաշվով
ՌՍԴԲԿ –ում կհաղթանակեն մարքսիստա– կան սկզբունքները և մենշևիկները կմե– կուսացլեն։ Համագումարը միաժամանակ քննարնեց ագրարային հարցը, ընթացիկ մոմենս ը և պրոլետարիատի դասակար– գային խնդիրները, կուսակցության կա– նոնադլ ությունը և այլ հարցեր։ Համագու– մարի կարևոր նվաճումն էր ազգ․ ս–դ․ կու– սակցությունների միաձուլումը միասնա– կան ՌՍԴԲԿ կազմում, որն ապահովում էր բոլշևիկների գաղափարական ներգործու– թյունը երկրի բոլոր ազգությունների բան– վորների լայն խավերի վրա։ Համագու– մարում առաջին անգամ կուսակցության կանոնւււդրության մեջ մտցվեց կուսակ– ցական կազմակերպական կառուցվածքի հիմնական սկզբունքը՝ դեմոկրատական, ցենտրւսչիզմը, որի բոլշևիկյան ձևակեր– պումն այն ժամանակից ի վեր անփոփոխ տեղ է գրավել մեր կուսակցության կանո– նադրության մեջ։ Այն ւուր պայքարը, որ ՌՍԴԲԿ IV հա– մագումարում բոլշևիկները մղեցին հեղա– փոխության բոլոր սկզբունքային հարցե– րում մենշևիկների դեմ, կարևոր նշանա– կություն ունեցավ պրոլետարիատի քաղ․ դաստիարակության, օպորտունիստների մերկացման և նոր տիպի մարքսիստական կուսակցության ամրապնդման համար։ Համագումարից հետո էլ ավելի սրվեց պայքարը բոլշևիկների և մենշևիկների միջև։ 1905-ի Դեկտեմբերյան զինված ապստամբության պարտությունից հետո հեղափոխությունը աստիճանաբար վայր– էջք ապրեց։ Բանվոր դասակարգն ու ժող․ մասաւները նահանջում էին ծանր մար– տերով։ Ամենուրեք մոլեգնում էր սևհար– յուրականների տեռորը։ Ցարական կառա– վարությունը գործում էր նաև ռեֆորմների օգնությամբ։ Ցարի կողմից 1905-ի հոկտ․ 17-ին հռչակված մանիֆեստից հետո, որը շատ կեղծ խոստումներ էր պարունակում, առաջ շաշվեց նաև Պետական դումա ընտ– րելու խնդիրը։ Ցարիզմը ջանում էր մաս– սաների մեջ պատրանքներ սերմանել, թե իբլւ նրանք կարող են իրենց պահանջ– ներն իրականացնել խաղաղ ճանապար– հով, «ռուսաստանյան պառլամենտի» մի– ջոցով։ Բուրժուազիան, մենշևիկները, էսէռնէ րը ցնծությամբ ընդունեցին ինք– նակամության նոր խորամանկ քայլը։ Բոլ– շևիկները, ընդհակառակը, մասսաներին
