ՕՔԼԵՆԴ (Qakland), քաղաք ԱՄՆ–ում, Կալիֆոռնիւ|ս նահանգում։ Սան Ֆբան– ցիսկոյի արվարձանը։ 345 հզ․ բն․ (1982)։ Առևտրատրանսպորտային կենտրոն է։
ՕՔՍԱԼԱՏՆԵՐ (< հուն․ – թըր– թընջուկ), թրթնջկաաներ, թըր– թընշկաթթվի թթու և չեզոք աղերի անվա– նումը։ Բյուրեղական նյութեր են։ Ալկա– լիական մետաղների չեզոք աղերից բացի մյուս Օ․ ջրում վատ են լուծվում։ Լայնո– րեն տարածված են բնության մեջ․ թթու կալիումական աղը՝ KOOCCOOH* • (C00H)2*2H20, պարունակում է ավե– չուկի և թթվառվույտի տարատեսակնե– րում, տարներ բույսեր պարունակում են Са-ի, Na-իքև Mg-ի Օ․։
ՕՔՍԱՍԻՆԹԵձ, հիդրոֆորմիլա– ց ու մ, ածխածնի օքսիդի (СО) և ջրածնի (На) միացումը օլեֆինների հետ, կոբալտ պարունակող կատալիզատորների առկա– յությամբ, խրից առաջանում է ալդեհիդ․ ^)С = С<^ +СО+Н, ^ СН С СНО։ 04ՍԻԴԱ4ՆԵՐ, օքսիդառեդուկաազների դասի ֆերմյենտներ։ Լայնորեն տարած– ված Են բ1ության մեջ։ Կենդանի բջիջնե– րում կատալիզում են այն օքսիդավերա– կանգնման ռեակցիաները, որտեղ ջրածնի ակցեպտոոը օդի թթվածինն է։
ՕՔՍԻԴԱՊԱՏՈՒՄ, մետաղական շինվածք– ների մակերևութային շերտի կանխա– մտածված ՛օքսիդացում։ Օ–ման հետևան– քով առաջացող օքսիդաթաղանթները (միկրոնի թասերից մինչև 500–600 մկւէ հաստության) շինվածքները պաշտպանում են կոռոզիայից, ունեն դեկորատիվ նշա– նակություն (տես Մղաագունում), ծառա– յում են լորպես էլեկտրամեկուսիչներ, հիմք են հանդիսանում պաշտպանական պատվածքների (լաքերի, ներկերի, յու– ղային քսուքների ևն) համար։ Օ․ կատա– րում են թիմ․ կամ էլեկտրաքիմիական (տես Անոթային օքսիդացում) եղանակով, ինչպես նաև օդի ներգործությամբ՝ բարձր ջերմաստիճանների պայմաններում։
ՕՔՍԻԴԱՌԵԴՈՒԿՏԱձՆԵՐ (< հուն․ ծ|ս£ – թթու և լատ․ reductare – վերա– կանգնել), օքսիդավերականգնման ռեակ– ցիաները կատալիզող ֆերմենտների դաս։ Հանդիպում են բոլոր կենդանի բջիջնե– րում։ Օ․ օքսիդացնում են սպիրտային (–ОН), ալդեհիդային (–СНО), կետոնա– յին (>СО), էթիլային (_СН2-СН2-) և այլ խմբեր, ինչպես նաև պիրիդինա– յին կոֆերմենտներ, նիկուոինաւէիդադե– նիներկնո՚կւեոաիդի (ՆԱԵ) և նիկո– տինամիդտդենիներկնուկլեոտիդֆոսֆաւհի (ՆԱԵՖ) վերականգնված ձևերը ևն։ Օ–ի կարևորագույն ներկայացուցիչներն են դեհիդրոգենազները (ջրածին և էլեկ– տրոններ են տեղավւոխում շնչառության և ֆոտոսինթեզի պրոցեսներում), օքսի– դազները, պերօքսիդազները, հիդրօքսի– լազները, օքսիգենազները։ Հայտնի են ավելի քպն 200 Օ․։
ՕՔՍԻԴԱՑՄԱՆ–ՎԵՐԱԿԱՆԴՆՄԱՆ ՊՈ–
ՏԵՆՑԻԱԼ, լուծույթում ընկղմված քիմիա– պես կայուն մետաղի և լուծույթի միջև եղած պոտենցիալների տարբերությունը, երբ լուծույթը պարունակում է որևէ նյու– թի օքսիդացած և վերականգնված ձևերը (օրինակ, Fe3+ և Fe2+, Տո4+ և Տո2+, Mn04~ և Mn2+)։ Մետաղը լուծույթի հետ կոչվում է օքսիդավերականգնման էլեկտրոդ։ Հետևաբար, Օ–վ․ պ․ օքսի– դավերականգնման էլեկտրոդի հավասա– րակշռային պոտենցիալն է։ Այն ստեղծ– վում է շնորհիվ լուծույթի օքսիդացնող կամ վերականգնող հատկության։ Fe3+ և Fe2+ իոններ պարունակող լուծույթում, կախված նրանց կոնցենտրացիաների հա– րաբերությունից, կարող է գերակշռել կամ Fe3+ իոնների օքսիդացնող հակումը՝ Fe3++e-»Fe2+, կամ հակառակը՝ Fe2+ իոնների վերականգնող հակումը՝ Fe2+– e->Fe3+։ Առաջին պրոցեսի համար ան– հրաժեշտ էլեկտրոնը վերցվում է մետա– ղից, որի շնորհիվ մետաղը լիցքավորվում է դրականորեն, իսկ լուծույթը՝ բացասա– կանորեն, երկրորդ դեպքում՝ հակառա– կը։ Երկու դեպքում էլ մետաղի և լուծույթի միջև առաջանում է պոտենցիալների տար– բերություն։ Օ–վ․ պ․ կախված է լուծույ– թում օքսիդացված (ox) և վերականգնը– ված (г) վիճակների ակտիվություններից։ Եթե ընդհանուր դեպքում էլեկտրոդի վրա ընթանում է ox+ze->r ռեակցիան, ապա Օ–վ․ պ․ (փ) կարտահայտվի՝ RT a0x Փ = Փ + ՚ т? 1ռ – ^ ^tzF а г բանաձևով, որտեղ փ°-ն կոչվում է ստան– դարտ Օ–վ․ պ․ տվյալ լուծույթի համար։ Տես նաև Էչեկարոդային ւցոաենցիաչ։ Ա․ Եդիգաբյան
ՕՔՍԻԴԱՑՈՒՄ ԵՎ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ, օքսիդ ա ց մա ն–վ երականգնը– ման ռեակցիաներ, օքսիդա– վերականգնման ռեակցիա– ներ, քիմ․ ռեակցիաներ, որոնք ուղեկց– վում են ռեակցող նյութերի մեջ մտնող ատոմների օքսիդացման աստիճանների փոփոխությամբ՝ ռեագենտներից մեկի ատոմից (վերականգնիչ) մյուսի ատոմին (օքսիդիչ) էլեկտրոնների անցման շնոր– հիվ։ Օրինակ, I I 2H2S- 2+ 30° = 2H 2օ–շ+ 2Տ+4Օշ (աջից՝ վերևում նշված թվերը ցույց են տալիս ատոմների օքսիդացման աստի– ճանները, տես Արժեքականություն)։ Որ– պես օքսիդիչներ լայնորեն կիրառվում են 02, H202, հալոգեններ, HN03,KMn04f K2Cr207 ևն, վերականգնիչներ՝ С, Н2, H2S, Տ02, Տռ2+-ի և Fe+2-ի միացություն– ներ ևն։ Տարբերում են օքսիդավերականգնման ռեակցիաների հետևյալ տեսակները, միջմոլեկ ու լային (վերևում բեր– ված օրինակը), ներմոլեկուլա– յ ի ն, երբ օքսիդացող և վերականգնվող ատոմները գտնվում են միևնույն նյութի մեջ․ (N-–3H4)2Cr2+6O7 = N20+Cr2+3O3+4H2O, ինքնաօքսիդացու մ–ի ն ք ն ա վ ե– րականգնում (կոչվում է նաև ապա– համամասնացում՝ դիսպրոպորցիոնա– ցում)՝ արդյունքում առաջացող նյութերը պարունակում են միևնույն քիմ․ տարրի ատոմներ՝ տարբեր օքսիդացման աստի– ճաններով․ 4КС1+Ю3 = 3KCl+704+KCl“1, ինք ւաօք սիդացում (աուտոօք– սիդայում)՝ օդի թթվածնով օրգ․ նյու– թերի ռադիկալաշղթայական օքսիդացում, որպեււ միջանկյալ նյութ հիդրոպերօքսիդ– ների առաջացմամբ։ Գրկ Хомченко Г․ П․, Севастья– нова К․ И․, Окислительно-восстановитель– ные реакции, М․, 1980․ ՕՔՍԻ ԴԱՑՈՒՄԱ8ԻՆ ՖՈՍՖՈՐԻ ԼԱՑՈՒՄ, ադեն ւզինեռֆոսֆորաթթվի (ԱԵՖ, տես Ադենոզինֆոսֆորաթթուներ) կենսասինթե– զը ա^ենոզինկրկնաֆոսֆորաթթվից (ԱԿՖ) և ֆոսֆորական թթվից, օրգ․ նյութերի (սուբ ւտրատների) օքսիդացման էներգիա– յի հաշվին։ Օ․ ֆ–ման հետևանքով բջիջ– ներում կուտակվում է ԱԵՖ, որն էներ– գիարվ ապահովում է կենսագործունեու– թյան տարբեր պրոցեսները։ Օ․ ֆ–ի հիմ– նական սուբստրատներն են եռկարբոնա– թթվային ցիկլի ընթացքում առաջացող օրգ․ թթուները։ Օ․ ֆ․ հայտնաբերել է սովետա– կան կենսաքիմիկոս Վ․ Ա․ էնգելգարդ– տը [1930)։ Սուբստրատի օքսիդացումը թթվածնով միջնորդված է օքսիդավերա– կանգնման ռեակցիաների որոշակի շար– քով, և այդ ռեակցիաների ընթացքում առաջացող էներգիան ազատվում է փոքր քանակություններով, որը հնարավորու– թյուն է տալիս բջջին այն ավելի արդյու– նավետ օգտագործելու։ ԱԵՖ–ի սինթեզը ԱԿՖ–ից և ֆոսֆատից իրականացվում է ԱԵՖ–սինթետազ ֆերմենտային համա|ի– րով, որը կարող է կատալիզել նաև հակա– դարձ ռեակցիան։ Օ․ ֆ–ի մեխանիզմի ամենատարածված հիպոթեզը քիմիա–օս– մոտիկականն է, ըստ որի շնչառական շղթփյով էլեկտրոնների անցման պրոցե– սուս ստեղծվում է էներգիայով հարուստ Н+ իոնների կոնցենտրացիայի անդրթա– ղանթային գրադիենտ, որը և Օ․ ֆ–ման անմիջական էներգիայի աղբյուր է հան– դիսանում։
ՕՔՍԻԴՆԵՐ, քիմ․ տարրերի միացություն– ները թթվածնի հետ, որոնցում թթվածնի ատոմները միմյանց հետ անմիջականո– րեն միացած չեն։ Օ․ առաջացնում են գրե– թե բոլոր քիմ․ տարրերը, բացառությամբ հելիումի, նեոնի, արգոնի։ Օ․ անվանվում են ւրենց պարզագույն բանաձևերին հա– մապատասխան․ CO-ածխածնի միաօքսիդ կաւ ածխածնի (II) օքսիդ, Շ02-ածխածնի երկօքսիդ կամ ածխածնի (IV) օքսիդ, PaQs-ֆոսֆորի հնգօքսիդ կամ ֆոսֆո– րի (V) օքսիդ ևն։ Ըստ քիմ․ հատկու– թյունների տարբերում են աղ առաջաց– նող և աղ չաոաջացնող Օ․։ Աղ առաջաց– նող Օ․ իրենց հերթին ստորաբաժանվում են հիմնային, թթվային և ամֆոտեր Օ–ի։ Հիմնային են ալկալիական և հո– ղալկալիական մետաղների Օ․, ինչպես նաև որոշ մետաղների Օ․, որոնցում մե– տաղի օքսիդացման աստիճանը չի գերա– զանցում 4~4-ը (Na20, CaO, FeO ևն)։ Թավային են ոչ մետաղների Օ․ և մեսաղների այն Օ․, որոնցում մետաղի օքւիդացման աստիճանը +4, +5, +6, + 7 է (ТЮ2, Nb2Os, СгОэ, Mn207 ևն)։ O-l թթվային հատկություններն աճում են տարրի օքսիդացման աստիճանի մե– ծախմանը զուգընթաց (Mn02-»Mn207)։ Թթվային Օ․ փոխազդում են հիմնային Օ–l ւ հետ՝ առաջացնելով աղեր (BaO+
